Dit zijn de 21 beste boeken, volgens de lezers van De Morgen

21. Jonathan Franzen – De correcties (2001)

Was dit The Great American Novel waar iedereen zat op te wachten? Aan complexiteit geen gebrek in deze turf waarin het bejaarde echtpaar Lambert uit de Amerikaanse Midwest zijn drie kinderen per se nog een keer naar het ouderlijk huis lokt om samen Kerstmis te vieren. Een afscheid, wellicht, omdat de vader ziek is. Leugens en geheimen flitsen naar boven. “Een uitstekend en eerlijk portret van de Amerikaanse maatschappij in het begin van de 21ste eeuw”, vond De Morgen destijds.

20. A.F.Th. Van der Heijden – Tonio (2011)

“Alle registers die bij dood en rouw horen worden op superieure wijze bespeeld: van aankondiging en verzoening tot ontkenning; van woede en verzet tot aanvaarding”, zo bezong de Libris-jury requiemroman Tonio, waarin Van der Heijden “met een ongeëvenaarde veelstemmigheid” het verdriet over zijn 22-jarige, in Amsterdam op de fiets verongelukte zoon, verwerkte. Een aubade voor “een lieve, zachte en ongecompliceerde jongen” maar ook een haast schaamteloos rouwbulletin, vol opgetooide zinnen.

19. Paolo Cognetti – De acht bergen (2016)

“Bergen zijn een plek waar je als het ware opnieuw kunt beginnen. In die machtige wildernis voel ik me als herboren”, zo vertelde Paolo Cognetti in een interview. Met zijn doorbraakroman De acht bergen, over de ongenaakbare natuur en het lot, zorgde hij op zijn dooie eentje voor een ware hausse in de bergliteratuur. Zijn jeugdige zomers in het Aosta-dal en de lange, zwijgzame wandelingen met zijn vader echoën door in deze elegante queeste van twee vrienden naar het geluk.

18. Jeroen Brouwers – Het hout (2014)

In deze magistrale, bekroonde roman dompelt Brouwers ons onder in het beklemmende universum van een jongenspensionaat in de jaren vijftig, gedirigeerd door een strenge franciscaner kloosterorde. De sacristiesfeer, de wijwatergeur én de klokvaste rituelen doordesemen Het hout. Talloze gruwelijkheden tegen de misbruikte kostschooljongens onderga je tot in de akeligste finesses. Brouwers spuwt zijn haat tegen de kerk regelmatig uit als vieze fluimen, weliswaar in een gepolijste kunsttaal.

17. Elena Ferrante – De geniale vriendin (2011)

Toeristen tuffen tegenwoordig en masse naar de ‘lelijkste plekken van Napels’. Allemaal het werk van de geheimzinnige Elene Ferrante – “de bekendste onbekende schrijver ter wereld”, achter wie zich een man verschuilt. De HBO-serie bezorgde de romanreeks nog meer roem én lezers. In eerste deel De geniale vriendin wordt uitvoerig de kindertijd van tegenpolen Lénu en Lila in een arme, broeierige Napolitaanse wijk belicht. Ze worden innige vriendinnen, terwijl Italië na de oorlogsjaren rechtkrabbelt.

16. Stefan Brijs – De engelenmaker (2005)

Dokter Victor Hoppe keert na twintig jaar afwezigheid terug naar zijn geboortedorp Wolfheim, mét drie pasgeboren kinderen. De roodharige verstoteling wil God overklassen door de conceptie van het leven in handen te nemen. Rücksichtslos spant de embryoloog de wetenschap voor zijn kar. Een radicale revanche op zijn liefdeloze jeugd? “Je eindigt met een gevoel van diepe sympathie voor een man die je menselijkerwijs zou moeten classificeren als een gevaarlijke gek”, schreef NRC.

15. Hanya Yanigahara – Een klein leven (2016)

Onverhoedse bestseller, in de armen gesloten door leesclubs, maar door sommige critici mijlenver weggeslingerd. Dit ‘gay’ melodrama riep heftige reacties op, goed voor 751 pagina’s over trauma’s en kindermisbruik, inzoomend op de levens van vier vrienden in New York. “Yanigahara manipuleert je met perfect getimede overgangen: van feelgood naar feelbad en terug”, vond Joost de Vries in De Groene Amsterdammer terwijl een NRC-recensent zelfs letterlijk tranen plengde tijdens zijn lectuur.

14. Jonathan Safran Foer – Extreem luid en ongelooflijk dichtbij (2005)

Een ding is zeker: in de 9/11-literatuur kun je niet omheen deze schrandere instantklassieker van Jonathan Safran Foer. Het vroegwijze hoofdpersonage Oskar Schell, amper negen jaar, wil uitvogelen wat er gebeurd is met zijn vader, omgekomen tijdens de aanslagen op de Twin Towers. Hij onderneemt een springerige zwerftocht door New York. Foer strooit ontmoetingen en levenswijsheden achteloos in het rond, in een bovendien spannende plot, waarin ernst en lichtheid samenvloeien.

13. Arnon Grunberg – Tirza (2006)

Tirza is ongetwijfeld Grunbergs levensverzekering, een nietsontziende roman waarmee hij zowel de Gouden Uil als de Libris Literatuurprijs binnenrijfde. In een uitgebeende stijl laat Grunberg bange blanke man Jörgen Hofmeester heilloos ten onder gaan aan de dochterliefde voor zijn “zonnekoningin” Tirza. In haar nieuwe vriend meent hij 9/11-terrorist Mohammed Atta te herkennen. “Een wereld zonder houvast. Een wereld van nu. Rauw, rechtdoor en zonder aarzelen”, vond de Gouden Uil-jury.

12. Paolo Giordano – De eenzaamheid van de priemgetallen (2008)

De moderne Italiaanse literatuur floreert als nooit tevoren. Doktor in de wiskunde Paolo Giordano was twaalf jaar geleden met zijn wereldwijd gesavoureerde debuutroman een wegbereider. Lag het aan de cover met het androgyn ogende meisje? “Het lokt mensen als een magneet”, merkte de auteur. “Haar gezicht staat voor dat van zowel Mattia als Alice, de twee hoofdpersonages uit mijn boek.” Tussen hen ontspint zich een merkwaardige, weliswaar niet van spanningen ontdane verbondenheid.

11. Jeroen Olyslaegers – Wil (2016)

Met Wilfried Wils zette Jeroen Olyslaegers een personage neer dat je afwisselend gedoogt en dan weer abject vindt. Een grijze muis, een survivor, met vermetele, grof aangezette borstelstreken tot leven gewekt in een roman over de Jodenvervolging in Antwerpen. Een onstuimige roman als een “koek op uw bakkes”. Een ware klad­de­radatsch, in een troebele WO II-periode die zich uitermate leent tot bespiegelingen over de flinterdunne grenzen tussen verraad, mededogen en schuld.

10. Dan Brown – De Da Vinci Code (2003)

De zoektocht van Robert Langdon naar de Heilige Graal wordt gestut door enkele dubieuze historische theorieën – zo zou Jezus getrouwd zijn geweest met Maria Magdalena – maar dat mag de pret niet drukken. De kundig gecomponeerde pageturner werd een mondiaal megasucces die zeer uiteenlopende lezers behaagde. De Da Vinci Code begint met een moord in het Louvre en bereikt zijn ontknoping in de Schotse Rosslyn Chapel. Beide werden overspoeld door Dan Brown-toeristen.

9. Stieg Larsson - The Girl with The Dragon Tattoo (2005)

Hoogst genoteerde misdaadroman in deze top-21 waarmee de ‘Scandi noir’-trend tot een illuster culminatiepunt kwam. Journalist Mikael Blomkvist gaat samen met de getroebleerde, jonge vrouwelijke hacker Lisbeth Salander op zoek naar de verdwenen zestienjarige Harriët Vanger. Ze verzeilen steeds dieper in een wereld van mannen die vrouwen haten én peuteren aan de geheimen van machtige Zweedse families. Eerste deel van Larssons befaamde Millenniumtrilogie, verfilmd met Daniel Craig en Rooney Mara.

8. Herman Koch – Het diner (2009)

In Het diner brengt Herman Koch twee keurige echtparen rond de tafel van een protserig Amsterdams eersteklasrestaurant, van aperitief tot fooi. Een tijdlang cirkelen ze rond de hete brij maar daarna gaan de remmen los. Literaire slapstick op hoog niveau, vol succulente passages waarin het moderne leven te kijk staat. Als je na dit zevengangenmenu tot slot van het digestief nipt, slaat plaatsvervangend schaamrood op de wangen over zoveel kleinmenselijke huichelachtigheid.

7. Tom Lanoye – Sprakeloos (2009)

“Een fauvistisch kunstwerk”, zo noemde Lanoye de hommage aan zijn moeder Josée Verbeke, die na een beroerte haar spraakvermogen kwijtspeelt en woede-uitbarstingen krijgt. Sprakeloos, geschreven in “zo zingend mogelijke taal”, leest als “een langgerekte vloek”, een vergeefse vuist tegen de onwaardige aftakeling van de ooit zo eloquente diva van het amateurtheater. De vinnige Josée herrijst tot een volkomen onvergetelijk schepsel, bovendien “de koningin van de koude schotel.”

6. Haruki Murakami – 1Q84 (2009)

In deze dystopische parabel blijken grootstadsloners Aomame en Tengo uiteindelijk elkaars lotsbestemming. De Japanse Nobelprijskandidaat ging in zijn bejubelde trilogie (met q voor question mark) aan de haal met Orwells 1984. Hij stuurt zijn hoofdpersonages naar een parallelle wereld met dubbele manen. “Ik leef in een wereld vol scheuren en gaten, vol tegenstrijdigheden en anticlimaxen – de werkelijke wereld”, denkt Aomame. Een vernuftig spelletje schaak, laverend tussen Tokiose hotelkamers en mysterieuze sektes.

5. Lize Spit – Het smelt (2016)

“Ik denk niet dat schrijvers als schrijvers geboren worden, wel dat ze geboren worden met de eigenschappen van een spons: ze zuigen alles op”, zo zei Lize Spit nadat ze haar onwaarschijnlijk succesvolle debuut Het smelt de wereld instuurde. De terugkeer van de jonge Eva naar het Kempense dorpje Bovenmeer met een ijsklomp in haar koffer is de opmaat naar een scenisch geschreven, genadeloze roman van 478 pagina’s, waarin onschuld en wreedheid een duivels verbond aangaan, goed voor “een krop in je strottenhoofd”.

4. Ilja Leonard Pfeijffer – Grand Hotel Europa (2018)

Een overrompelende, uitdijende roman over het in zijn voegen krakende Europa en Venetië, dat verwordt tot een historisch pretpark. Over een jacht op een Caravaggio-schilderij. Maar ook over de schipbreuk lijdende liefde van een ‘schrijver’ – Ilja genaamd – voor de blauwbloedige kunsthistorica Clio. Niet zonder ironie spiegelde Pfeijffer zich aan Damien Hirst: “Groots moet het zijn en overdadig, een overweldigende orgie van fantasie en de technische perfectie van de commercieelste kitsch.”

3. Stefan Hertmans – Oorlog en terpentijn (2013)

“Mijn kinderjaren zijn overwoekerd geweest door zijn verhalen over de Eerste Wereldoorlog, steeds maar weer de oorlog: vage heldendaden in moddervlaktes onder een regen van bommen, knetterende geweerschoten, in het duister schreeuwende schimmen, in het Frans gebulderde bevelen, dat alles met groot gevoel voor vertoon uitgebeeld vanuit zijn schommelstoel”, aldus Stefan Hertmans over zijn grootvader Urbain Martien. Met Oorlog en terpentijn dook Hertmans aan de hand van de cahiers van de bescheiden amateurschilder diep in de ‘Groote Oorlog’, die de literaire verbeelding maar blijft voeden.

Hertmans debuteerde in 1981 met Ruimte, bekroond met het beste Vlaamse debuut. Precies in dat jaar overleed zijn grootvader, waarover hij pas ruim dertig jaar later Oorlog en terpentijn kon schrijven. De gewaardeerde, veelzijdige schrijver verpopte zo tot bestsellerkanon, die ook in het openbare debat regelmatig zijn stem liet horen. Dat ging hem goed af. Prijzen – waaronder de AKO Literatuurprijs en de Ultima – regen zich aan elkaar, net als buitenlandse vertalingen. Hertmans demonstreerde bovendien hoe je op ingenieuze wijze fictie en non-fictie met elkaar kunt vermengen. Dat deed hij ook in opvolger De bekeerlinge. “Net zoals in het bejubelde Oorlog en terpentijn vermengt hij onderzoek en persoonlijke verhalen met de geschiedkundige verbeelding die hem als fictieschrijver typeert’, schreef chef boeken van The New York Times John Williams. In het aangekondigde De opgang gaat Hertmans door op dat elan.

2. Khaled Hosseini – De vliegeraar (2008)

Een verrassende nummer twee, mogen we wel zeggen. Khaled Hosseini, al enige poos goodwillambassadeur van het Vluchtelingencommissariaat van de VN, leek wat te zijn weggedeemsterd uit het collectieve geheugen. De Morgen-lezers halen De vliegeraar terug voor het voetlicht. Sinds verschijning in 2008 vlogen er liefst 1,5 miljoen exemplaren de deur uit.

Arts en internist Hosseini, zelf op zijn vijftiende naar de VS gevlucht, vertelt het aangrijpende verhaal van de opgroeiende Afghaan Amir, die in de Verenigde Staten terechtkomt en voor een bijzondere missie terugkeert naar het intussen door de Taliban gedomineerde land. Hosseini liet zich niet afschrikken door mogelijke bedreigingen: “Neen, ik lig niet wakker van de reacties van de taliban. Ik schrijf in een mentale bunker en trek me niets aan van wie er om welke redenen kwaad zal zijn.”

De vliegeraar zoomt in op de vriendschap tussen de welgestelde Pashtoen Amir en zijn kompaan Hassan, zoon van huisbediende Ali, die een schijnbaar zorgeloze jeugd beleven in de jaren zeventig en de Westerse invloeden toejuichen. Maar dat Hassan te zeer aanpapt met de Pashtoenjongen bevalt zijn milieu allerminst. Hij wordt bruut verkracht waarna Amir hem laat vallen. Hosseini reflecteert in De vliegeraar over loyauteit en verraad. Wat zal de naar de VS verkaste Amir doen als hij gevraagd wordt om de zoon van de overleden Hassan uit de klauwen van de Taliban te redden? Volgt een wiedergutmachung?

1.  Dimitri Verhulst – De helaasheid der dingen (2006)

De helaasheid der dingen: een titel gepromoveerd tot een gevleugelde uitdrukking, zo’n beetje als De ondraaglijke lichtheid van het bestaan van Milan Kundera. En zie nu. Veertien jaar na verschijning blijft de roman verankerd in de hearts and minds van de De Morgen-lezer. Dat een oer-Vlaams boek in deze poll zelfs de loef afsteekt van buitenlandse kleppers als Murakami, Safran Foer en Houellebecq (die op nummer 22 strandde) zal het ego van Verhulst ongetwijfeld strelen. Ook negen jaar geleden – toen De Morgen samen met FNAC op zoek ging naar de culturele smaak van de Vlaming – belandde De helaasheid op nummer 1. Verhulst verliest allicht de tel bij het aantal herdrukken van zijn tumultueuze jeugdkroniek, waar ook scholieren pap van lustten.

Het semi-autobiografische De helaasheid der dingen, succesrijk verfilmd door Felix van Groeningen, dropt ons in het imaginaire dorpje Reetveerdegem, nabij Aalst. De jonge Dimitri woont er samen met vader Pierre, zijn grootmoeder en drie werkloze ‘nonkels’ Potrel, Witten en Zwaren. Zij maken van het wereldkampioenschap zuipen hun ultieme wapenfeit. Verhulst ontving voor De helaasheid de publieksprijs van de Gouden Uil, naast Humo’s Gouden Bladwijzer en De Inktaap. “Een armoedige maar toch liefdevolle dronkenmansjeugd over falende vaders en de kwetsende zelfgenoegzaamheid van degelijke burgers”, zo vatte de AKO-jury De helaasheid samen, al besloot die Verhulst uiteindelijk niet te bekronen.