Terwijl de puzzel federaal nog definitief moet gelegd worden over wie precies aanschuift voor de regering, is de discussie over de Vlaamse regering beslecht, nog voor ze ooit begon. De Vlaamse socialisten passen voor een deelname aan Jambon I. Dat zou niet onlogisch geweest zijn, nu N-VA en socialisten samen in zee gaan federaal. Maar zowel de sp.a zelf als de huidige Vlaamse coalitie stonden niet te springen.

In het nieuws: Morgen is er weer een Veiligheidsraad, maar achter de schermen bewegen preformateurs Bart De Wever (N-VA) en Paul Magnette (PS) volop.

De details: Een eerste stukje van de oefening is al afgerond: aan de Vlaamse regering wordt niet geraakt.

• Het is nog wat wennen in de Wetstraat, aan de paradigmashift die zich deze week voltrekt in het politiek landschap. Na jaren animositeit, openlijke vijandschap en publieke veto’s, gaan N-VA en PS als de twee grootste partijen van het land voor een ‘mystiek huwelijk’: een coalitie die niemand op voorhand echt mogelijk had geacht.
• Die terminologie van een ‘mystiek huwelijk’ komt van 1921, toen de toenmalige katholieke partij compleet onverwacht, onder impuls van boegbeeld Frans Van Cauwelaert, de oude en diepe vijandschap met de socialisten opzijzette, en in Antwerpen een zogenaamd ‘mystiek huwelijk’ afsloot met Camille Huysmans. Na Van Cauwelaert en Huysmans toen, De Wever en Magnette vandaag dus.
• Overigens is het eigenlijk voor De Wever niet de eerste keer: in 2018 sloot hij met de socialisten in Antwerpen al een soortgelijk lokaal huwelijk, en maakte hij een coalitie met de sp.a. Dat loopt tot ieders tevredenheid, ook een teken voor de socialistische familie ‘dat het wel kan met die Vlaams-nationalisten’.
• Het is duidelijk dat De Wever en Magnette eerst onderling alles gaan afpunten, een basisakkoord onder mekaar dooronderhandelen, en vervolgens gaan kijken wie aansluit om een meerderheid te vormen.
• Eén zekerheid lijkt er wel te zijn: de sp.a stapt, met de PS, in die federale ploeg. Sp.a-voorzitter Conner Rousseau was immers betrokken bij de toenadering tussen De Wever en Magnette de afgelopen dagen: als er getrouwd wordt tussen PS en N-VA, staat de sp.a minstens als bevoorrechte getuige op de foto.
• Dat laatste mag niet verwonderen: tussen De Wever en Rousseau ontstond tijdens de onderhandelingen wederzijds respect en zelfs een zekere vorm van vertrouwen. De jonge sp.a-voorzitter bleef daarbij, tegen wil en dank van de grote broer in, koppig werken aan een toenadering tussen socialisten en N-VA.

Quid sp.a? De Vlaamse socialisten klopten aan de Vlaamse deur.

• Meteen legt die federale machtsdeelname van de sp.a een lastig vraagstuk op tafel met betrekking tot een andere regering. Want met één been erin (federaal) en een ander been eruit (Vlaams), een makkelijke politieke oefening is dat niet.
• De sp.a deed het tussen 2008 en 2014 al eens: toen zaten ze wel in de Vlaamse regering Peeters I en niet in de federale regeringen Leterme I en II en Van Rompuy I. De les daarbij: de gemiddelde Vlaming begrijpt die nuance niet. Helder oppositie voeren, of de vruchten plukken van verantwoordelijk beleid, is dan aartsmoeilijk.
• Dat was ook lang de analyse van sp.a-voorzitter Rousseau: ‘Mijn bomma begrijpt zoiets niet‘, is de boutade waarmee hij dergelijke moeilijke spreidstand uitlegde.
• Scenario’s over een mogelijke toetreding (of ‘inbraak’, zoals dat in het Wetstraat-jargon heet) van de Vlaamse socialisten circuleerden daardoor, telkens N-VA en de socialisten dichter tegen elkaar kropen, het afgelopen jaar.
• Daarbij draaide het geruchtencircuit op volle toeren, zeker om de Vlaamse liberalen op stang te jagen: een scenario waarbij Open Vld uit de federale regering zou gehouden worden, en met één beweging uit de Vlaamse geknikkerd, om vervangen te worden door sp.a, is in theorie mogelijk. Aangeblazen door de MR-voorzitter Georges-Louis Bouchez, moest Rousseau de afgelopen maanden dergelijke machinaties ontkennen.
• Maar nu N-VA en PS aan een zeer ernstige opdracht federaal begonnen zijn, is er toch al duidelijkheid over dat stukje van de puzzel. De sp.a stapt niet in die Vlaamse regering, die zo ongewijzigd blijft. Dat bevestigen hoge bronnen bij zowel N-VA als sp.a.
• De redenering is eenvoudig: het ‘verlies’ was groter dan de potentiële winst, voor beide kampen.
• Voor de sp.a speelden meerdere zaken:
  • De Vlaamse socialisten bestrijden ondertussen al maanden met water en vuur deze Vlaamse regering: de fractie in het Vlaams Parlement heeft haar draai daarbij gevonden. Fractieleider Hannelore Goeman (sp.a) voert heftig en gebeten oppositie, maar ook nieuwkomers als Hannes Anaf (sp.a) onderscheiden zich positief. Die laatste bracht al meermaals Vlaams minister van Welzijn Wouter Beke (CD&V) in de problemen.
  • Maar binnen een ‘brede coalitie’ van de huidige ploeg van N-VA, CD&V, Open Vld én dan sp.a, zouden de socialisten weinig wegen: mathematisch zijn ze dan overbodig.
  • De Vlaamse socialisten wilden dus enkel in die Vlaamse regering, als daar een heel ander regeerakkoord, plus een andere ploeg want evenveel Vlaamse ministers, maar met sp.a erbij, zou komen. Zomaar twee zitjes erbij voor de sp.a, en een klein beetje bevoegdheden verdelen, dat ging niet voor Rousseau.
  • Maar dat zag de N-VA dan weer niet zitten: het hoogste wat erin zat, was inderdaad wat cosmetische correcties. Zo dreigde het beeld van ‘postjesjagers’ op te doemen, als plots enkele sp.a’ers aan boord zouden klimmen van de regering Jambon I.
  • Andere vaststelling bovendien: die regering draait niet, de kritiek over de corona-aanpak hakt erin. Iemand als minister Beke overleefde maandag wel z’n hoorzitting voor de coronacommissie, maar blijft beschadigd. Dat straalt negatief af op die regering. ‘Wie wil daar nu in? Laat Beke maar rustig verder zitten in die regering, en schade verzamelen, in plaats van dat wij ze gaan helpen’, klinkt het bij de Vlaamse socialisten.
• Bij de N-VA speelden gelijklopende afwegingen:
  • Hun minister-president Jan Jambon (N-VA) komt er dan wel moeilijker door in de crisis, de partij blijft inzetten op een beeld van ‘sterke Jan’, die de Vlaamse regering ordentelijk en degelijk laat draaien. Een kakofonie of stoelendans van ministers is daarbij allerminst nuttig.
  • Bovendien koos Jambon in augustus vorig jaar expliciet al voor een centrumrechtse ploeg. ‘Die trein is vertrokken, het is nu te laat erop te springen.’
  • Ideologisch zit dat Vlaams Parlement al ‘vast’: een heftig linkse oppositie aan de ene kant, en Vlaams Belang aan de andere kant. Dat plots doorbreken, en van Jambon I ook een soort amorfe regering maken, was geen appetijtelijk vooruitzicht. Bovendien zitten in de sp.a-fractie een aantal zeer kritische stemmen, om Bruno Tobback (sp.a) niet te noemen. ‘Blij dat we met die man niet moeten gaan doen alsof we samenwerken’, klinkt het droog bij N-VA.
• Voor CD&V én Open Vld:
  • Net als voor sp.a geldt de mathematische logica: zij zouden bij een intrede van sp.a plots allebei ook ‘op de wip’ komen. Want ook N-VA, CD&V en sp.a, maar ook N-VA, Open Vld en sp.a hebben nipt een meerderheid in het Vlaams Parlement. Dat maakt een coalitie onstabiel: drie van de vier partners kunnen altijd afgedreigd worden.
  • Ook voor hun personeel moesten ze vrezen: indien de Vlaamse regering echt met maar negen ministers zou verder doen, dreigden zij ministers te moeten opofferen.
• Meteen zijn zo de debatten op het Vlaamse niveau gesloten, nog voor ze ooit echt geopend werden: alles blijft bij wat het was.

The big picture: De vraag van het moment is toch: wie vervolledigt die coalitie met PS en N-VA?

• Daarbij hebben ze meerdere opties. Puur mathematisch komen de N-VA (24) en de socialistische familie (28) aan 52 zetels. Een aantal scenario’s zijn dus mogelijk.
• Een ‘brede regering’: in dat scenario stappen zowel de christendemocratische familie (17 zetels) als de liberalen (26 zetels) mee in de regering, die dan aan 95 stuks komt.
  • Dat lijkt een optie, zeker omdat de liberalen, die toch wat gekwetst zijn over de oekaze van de grote twee, vandaag koppig vasthouden aan een ‘één en ondeelbare liberale familie‘. Zeker het gerucht dat ‘al enkele weken werd gepraat tussen PS en N-VA’, ligt moeilijk, ook al wordt dat ontkend bij zowel de Franstalige socialisten als Vlaams-nationalisten.
  • Manifest nadeel in deze constructie is dat echt elke partij, behalve N-VA, dan mathematisch niet nodig is, zelfs de PS niet. Dat lijkt niet bepaald aanlokkelijk.
• Een regering van N-VA, PS, sp.a, MR en CD&V, van 78 zetels.
  • Dit is een krappe constructie, die bovendien zeker voor N-VA moeilijk aanvaardbaar is. Zij krijgen dan Open Vld als oppositiepartij op rechts in de nek. En het maakt de Vlaamse regering onstabiel.
  • Een variant hierop is dat het cdH met 5 zetels toetreedt, en zo de zaak ‘steviger’ maakt. Dan tikt het totaal naar 83 zetels.
• Een regering van N-VA, PS, sp.a, MR en Open Vld: ook 78 zetels.
  • Dit houdt de liberalen samen, en duwt de christendemocraten helemaal in oppositie. Dit is opnieuw zeer lastig voor de Vlaamse regering, niet evident voor N-VA dus.
  • En ook voor de socialisten lastiger: want dan ben je zeer afhankelijk van de liberalen (en dus ook Bouchez), en opnieuw, in een zeer krappe coalitie.
• Een regering van N-VA, PS, sp.a, CD&V, cdH en Open Vld: 81 zetels samen.
  • Hierin is iedereen mathematisch nodig, maar is er tegelijk toch een comfortabele meerderheid.
  • Grote vraag is of Open Vld mee kan springen in zo’n dans, en de MR lossen. En of de PS bereid is om toch maar zonder de Franstalige liberalen te gaan regeren, en zo een minderheid aan Franstalige kant te slikken.
• Zowel PS als N-VA laten angstvallig niet in de kaarten kijken: het is niet het moment om nu al tot die fase over te gaan. Vermoedelijk moet eerst de temperatuur wat zakken, en er een paar aftastende gesprekken gevoerd worden, met het nieuwe paradigma van een mystiek huwelijk in de Wetstraat.
• Zeker bij de liberalen moet wat gemasseerd: het steekt bij Georges-Louis Bouchez (MR) en bij Egbert Lachaert (Open Vld), dat hun Arizona-oefening op dergelijke manier de pas werd afgesneden. Maar minstens één van beiden is straks wel nodig om een coalitie te vervolledigen.

De essentie: Er is, door het Europees reddingsplan, sprake van een paradox in die regeringsvorming: er is, ondanks de crisis, geld.

• ‘Show me the money‘, sprak De Wever (N-VA) ooit fel tegen Magnette (PS), in de kiescampagne van 2014. Maar nu, zes jaar later, is er wel geld.
• Dat is hoogst paradoxaal: er is een economische crisis zonder weerga, het Belgische begrotingstekort loopt op tot 50 miljard en meer dan 10 procent van het bbp, maar toch moet deze nieuwe regering geld gaan uitgeven.
• Om te beginnen: de 5 miljard die nu uit het Europees herstelfonds richting België komt. Dat is toch een zeer aanzienlijk bedrag, ook al is het peanuts in vergelijking met wat landen als Italië en Spanje besteden.
• Maar wie in 2019 zou voorspeld hebben dat er zomaar 5 miljard te besteden zou zijn aan ‘investeringen’ voor een nieuwe regering, zou vreemd bekeken zijn. Alleen: de EU is in een Keynesiaanse logica gestapt. Er moet uitgegeven worden door de overheid, om de schok van een wereldwijde economische depressie op te vangen.
• ‘Hoe gaan wij die 5 miljard besteden, uiteraard is dat een heel cruciale vraag’, zo gaf Johan Van Overtveldt (N-VA), de voormalige minister van Financiën, een schot voor de boeg. Die discussie, daarover gaat het nu tussen PS en N-VA. Want de nieuwe regering moet een plan bij de EU indienen, over hoe ze die 5 miljard gaan besteden.
• De terugbetaling is hoogst onduidelijk binnen de EU, voor dat herstelfonds. Maar België ontvangt hoe dan ook subsidies, daar vloeit niets van terug.
• Wat wel zo is, de nieuwe Europese meerjarenbegroting vergroot, waardoor België nu 1,16 miljard euro paar jaar aan de EU moet gaan betalen. Maar ook dat is goed nieuws: het was veel erger voorzien, tot 1,7 miljard.
• En tenslotte is er ook nog een brexitfonds, waar 5 miljard in zit. Dat is ook goed nieuws voor België, zeker voor Vlaanderen, dat zwaar zou kunnen gaan lijden onder een ruwe brexit.
• Eén zaak is zo wel al duidelijk: wie straks in de volgende regering de cruciale posten van Financiën en Buitenlandse Zaken gaat bemannen, zit mee in de cockpit van de machine van de EU. Door de recente EU-akkoorden zijn die posten meer dan ooit goud waard.
• Overigens is het maar de vraag of het Europees Parlement straks die grote deal onder de Europese regeringsleiders bekrachtigt. Het Parlement is zeer kritisch over het akkoord, dat toch een stevige knip zette in het budget. Het zou dus kunnen, dat voor de eerste keer, de Parlementsleden de 27 en hun duur onderhandelde akkoord wandelen sturen.

Morgen op de agenda: Alweer een Veiligheidsraad, die de zaken scherper zal zetten, maar vooral de deur zal openzetten voor lokale sheriffs.

• Met de huidige cijfers, waarbij het aantal besmettingen, maar ook het aantal ziekenhuisopnames toeneemt, zit er voor de politiek weinig anders op dan opnieuw aan de rem te trekken.
• Na het Overlegcomité gisteren is het morgen alweer aan een Nationale Veiligheidsraad. Die zal bijna zeker een verstrenging opleveren: meer verplichtingen om een mondmasker te dragen op publieke plaatsen, onder meer op markten en in drukke winkelstraten.
• Dat is exact waar Marc Van Ranst al op aanstuurde, maandag. Hij had zich naar Nederland verplaatst, om daar op televisie te verschijnen, in een verder toch opgemerkt interview.
• De cijfers zijn vooral bijzonder slecht nieuws voor de grote evenementen, in de sport- en cultuursector. De politiek zal allerminst happig zijn om voor hen de maatregelen nu te versoepelen.
• Ondertussen hebben de deelstaten ook een draaiboek klaar voor de lokale besturen om een plaatselijke uitbraak te gaan bestrijden. Het idee is om straks geen nationale lockdown meer te moeten doen, maar zeer gericht te werken, per wijk, of zelfs appartementsblok. In Duitsland wordt die aanpak met succes gehanteerd.
• Die aanpak, waar het lokale niveau meer macht krijgt, doet sommigen in de Wetstraat toch bezorgdheid uiten: het zet mogelijk de deur (weer) open voor lokale sheriffs, die voorop willen lopen, en plots hun macht willen laten voelen.
• Vandaar toch een zeer uitgebreid draaiboek, waarbij de macht om bijvoorbeeld te concluderen dat er zich een ‘knipperlichtsituatie’ voordoet, niet bij die burgemeesters zit, maar bij het Vlaamse Agentschap Zorg en Gezondheid.
• Maar burgemeesters krijgen wel degelijk de mogelijkheid om avondklokken in te stellen, winkels of horeca te sluiten, zones af te schermen waar niemand meer in en uit kan, of enkel nog essentiële verplaatsingen toe te staan, bubbels in te stellen en massaal te laten testen. Zelfs een volledige wijk of heel de stad onder quarantaine plaatsen kan.
• Nu al is er kritiek, omdat het draaiboek zo in detail gaat, ‘log is’ en de macht van de sheriff beperkt. ‘Een burgemeester die staat dicht bij z’n mensen, die kent z’n straten en z’n wijken’, zo wierp de Aalsterse burgemeester Christoph D’Haese (N-VA) op. Maar die kennis volstaat voor de Vlaamse en federale regering dus niet, om een globale pandemie te bestrijden. Afwachten wat er precies morgen beslist wordt.