Wanorde dreigt: Trump kan chaos gebruiken om bij verlies te weigeren zijn ambt te verlaten

De kanarie in de koolmijn, noemde Democratisch politicus Suraj Patel uit New York de voorverkiezing om een Congreszetel in kiesdistrict 12. Wie gewonnen heeft, is nog steeds onduidelijk, bijna zes weken na de verkiezingsdag. Vanwege de corona-uitbraak stemden ruim tien keer zoveel mensen per post als gewoonlijk. Dat is op een fiasco uitgelopen.

Het duurde weken voordat de onderbezette kiescommissie alle stembiljetten had geteld en Patel tot nipte verliezer verklaarde. Hij is naar de rechter gestapt om de telling aan te vechten. Patel ligt zo'n 3.700 stemmen achter op zittend Congreslid Carolyn Maloney, maar 12.000 stembiljetten zijn ongeldig verklaard.

De biljetten hadden bijvoorbeeld niet de vereiste datumstempel. Sommige kwamen te laat binnen, omdat kiezers hun stembiljet pas een dag voor de deadline in hun brievenbus vonden. Biljetten in enveloppen die dichtgeplakt zijn met tape zijn ook ongeldig, volgens de lokale wet, en op de envelop moet een handtekening staan.

Alle wanorde belooft weinig goeds voor de presidentsverkiezingen, over drie maanden. Dan stemmen naar verwachting ook grote groepen Amerikanen per post, om coronagevoelige menigtes in stembureaus te vermijden. Voor president Trump is het een reden op te roepen om de presidentsverkiezingen uit te stellen. Stemmen per post is fraudegevoelig, houdt hij vol. Dat is in het verleden niet gebleken, zeggen verkiezingskenners.

Maar een rommeltje kan het wel degelijk worden, tonen de problemen in New York. Vooral de stembiljetten van mensen die voor het eerst per post meedoen, worden soms afgewezen, omdat ze de gedetailleerde instructies niet goed volgen. “Als niet meer dan 5 procent van de kiezers per post stemt, heeft het weinig effect op de uitslag als een klein percentage ongeldig is”, zegt Rick Pildes, hoogleraar recht en kieswetexpert aan universiteit NYU. “Als nu 60 of 70 procent per post stemt, is het een veel groter probleem. Als de kandidaten gelijk opgaan, kan het de uitslag beïnvloeden.”

Postbodes en hun vakbonden waarschuwen al dat ze niet in staat zullen zijn alle stembiljetten op tijd te bezorgen en weer bij het stembureau af te leveren. USPS is aan het bezuinigen, wat tot extra vertragingen leidt. Louis DeJoy, de postbaas die juist nu besloot besparingen door te voeren, is een Trump-aanhanger en doneert aan Republikeinse campagnes. Hij saboteert doelbewust de verkiezingen, denken critici.

Latere uitslag

Sommige staten lieten weten dat ze meer tijd nodig hebben om de stemmen te tellen. Het is arbeidsintensiever. In sommige staten tellen bovendien ook biljetten mee die ná de verkiezingsdag arriveren, als ze maar verstuurd zijn op of voor 3 november.

Lawrence Douglas, hoogleraar recht aan universiteit Amherst in Massachusetts, verwacht dan ook dat de Amerikanen het op 3 november zonder uitslag moeten doen. “Het kan dagen, weken kosten om al die poststemmen te tellen”, voorspelt hij. Dat baart hem grote zorgen. Een vertraagde uitslag en gehakketak over de geldigheid van poststemmen kan wantrouwen aanwakkeren. “Ik denk dat we rechtszaken krijgen, en allerlei complottheorieën, gecreëerd of herhaald door Trump zelf”, zegt Douglas. Hij vreest dat Trump de chaos zal gebruiken om bij verlies te weigeren zijn ambt te verlaten. Onlangs schreef Douglas een boek over dat scenario. “Het is ook waarschijnlijk dat buitenlandse overheden als Rusland zich ermee gaan bemoeien en valse informatie over stembiljetten verspreiden via sociale media.”

Hoogleraar Pildes vreest voor de gevolgen als Amerikanen de uitslag niet vertrouwen. “We hebben een gepolariseerde politieke cultuur, waarin mensen aan beide kanten geloven dat deze verkiezingen bepalend zijn, dat niets meer hetzelfde zal zijn in de VS als de andere kant wint. Voeg daarbij sociale media, de misinformatie en manipulatie, en het wordt een licht ontvlambare mix.”

Zootje

Pildes weet hoe een verkiezing een zootje kan worden – in 2000 volgde hij als commentator nauwgezet hoe onregelmatigheden in tellingen uit Florida voor wekenlange juridische strijd zorgden. Het hooggerechtshof riep uiteindelijk George W. Bush tot winnaar uit. Pildes, een van de voornaamste kenners van de Amerikaanse kieswetten, zegt nu: “Het is een gevaarlijk moment voor de democratie.”

Gevaarlijker dan destijds in Florida, meent hij. “We zijn zo ver verwijderd van het politieke klimaat van toen. Zelfs rechtbanken worden nu in politieke termen gezien. Ik denk niet dat de verliezer nu zomaar een uitslag accepteert als die bepaald wordt door een rechtbank.” Hij vreest ook een ‘potentieel gewelddadige’ reactie.

Meer commentatoren waarschuwen ervoor. Wat als de aanhangers van de verliezer in opstand komen, omdat ze het rommelige kiesproces niet vertrouwen, al dan niet opgehitst door hun kandidaat? Het zou niet de eerste keer zijn dat sympathisanten van Trump gewapend protesteren tegen politieke beslissingen. In Michigan bezetten ze een overheidsgebouw uit protest tegen coronarestricties.

Naar stembureau

Pildes hoopt op een klinkende overwinning voor een van beide kandidaten – dan is er minder reden te ruziën over afgewezen of nooit ontvangen stembiljetten. Hij raadt kiezers ook aan zoveel mogelijk zelf naar het stembureau te gaan, om problemen te voorkomen. “Hoe meer mensen veilig persoonlijk kunnen gaan stemmen en dat ook doen, hoe beter.”

Maar wie afgelopen weken besloot naar het stembureau te komen voor lokale verkiezingen kreeg geregeld te maken met obstakels. In Milwaukee, Wisconsin, waren in april bij gebrek aan vrijwilligers maar 5 van de 180 stembureaus open. In Atlanta moesten inwoners van voornamelijk zwarte buurten soms acht uur in de rij staan om te kunnen stemmen in een voorverkiezing in juni. Nieuwe stemmachines werkten niet goed, of werden niet goed gebruikt.

Het Congres maakte 400 miljoen dollar vrij voor extra voorbereidingen. Democraten hadden veel meer gewild: 4 miljard, om stemmen per post uit te breiden. Maar Republikeinen verzetten zich daartegen. Ze vrezen manipulatie – en hun eigen ondergang bij een hoge opkomst, zo lijkt het. Als hij zou instemmen met een postverkiezing, zo liet Trump doorschemeren waar het hem echt om gaat, “zou nooit meer een Republikein gekozen worden”.