Naaktbeelden BV's volop gedeeld: de verwoestende kracht van sociale media, en wat kan je eraan doen?

Bekijk hier het gesprek met onze reporter Tim Verheyden in "Het Journaal" en lees voort onder de video:

Nietsvermoedend doen we zoals elke dag het zoveelste WhatsAppberichtje open. Het blijkt een filmpje van een naakte man te zijn. Niet zomaar een man: een bekende Vlaming. 

Er blijken nog meer beelden rond te gaan, van andere mensen. Collega's, vrienden, kennissen: werkelijk iedereen krijgt ze te zien. Is dit de start van een voorlichtingscampagne over sexting (het verspreiden van seksueel getinte beelden, red.)? Neen. Het gaat om een privézaak, zo blijkt. Daarom berichtten veel media, waaronder ook VRT NWS, er de afgelopen dagen niet of nauwelijks over.

Het is inmiddels duidelijk dat de beelden geen onderdeel zijn van een campagne. Maar de massale circulatie ervan stopt ook niet. Was het naïef om te denken dat die beelden beperkt zouden blijven tot WhatsApp? Behoorlijk. Vanuit zulke 'private' communicatieplatforms verspreiden beelden zich als een virus verder naar het hyperpopulaire TikTok, waar veel minderjarigen een account hebben. 

Nu komen kinderen in contact met expliciete seksuele beelden - en de makers krijgen de schuld. Maar is dat verwijt wel terecht?

We communiceren met zijn allen al langer via platforms als WhatsApp, waar korte en snelle berichten de boventoon voeren. De groepen die we daar gevormd hebben, hebben de populariteit van het telefoongesprek weggevaagd.

De komst van de babbel-apps heeft ervoor gezorgd dat we niet meer hoeven te wachten tot we elkaar zien om bij te praten of de laatste roddels te bespreken. WhatsApp is voor iedereen: de voetbalclub, de yogales, de Okra-vereniging, je familie. WhatsApp is overal: nagenoeg iedereen met een smartphone gebruikt het.

Sociale media drijven op een emotie - en WhatsApp is geen uitzondering. Ik zei het al: mensen zijn emotionele wezens. Wat grappig of droevig is, raakt ons. Wat ons verbaast ook. 

Als er dan blote mannen opduiken in onze WhatsAppgroepen, die we kennen van tv of radio, in seksuele poses bovendien... moh, moet ge nu eens wat weten.

Zowat half Vlaanderen voelde intussen de behoefte om de bewuste beelden door te sturen. Want ja, "die mannen hebben dat ook gedaan. En het zijn BV's, dus waarom mogen wij dat niet?"

Maar dergelijke beelden doorsturen is wel degelijk strafbaar. Het is niet omdat het om beelden gaat van bekende personen, dat ze geen recht hebben op privacy. 

Wie de beelden publiceert, riskeert een dwangsom van 10.000 euro. Ook wie de beelden doorstuurt, is strafbaar. Maar achter ons scherm lijken we minder stil te staan bij de strafbaarheid van het doorsturen en kwetsbaarheid achter dat soort beelden. En dat is misschien de reden waarom ze zo vaak zijn doorgestuurd: de empathie verdwijnt.

Volgens Chris Demeyere, socialemediaspecialist bij het agentschap Punchline, speelt ook een zekere ‘exclusiviteit’ mee, iets 'stoeferigs': “Stel je voor dat je als eerste persoon zulke beelden hebt, dan ben je geneigd om dat zo snel mogelijk te gaan delen. “Kijk wat ik hier heb dat niemand anders heeft.” Dat is een vorm van exclusiviteit, je bent de eerste van je vriendenkring, jij bent de persoon met de info die de rest niet heeft.

“Extra trigger in deze zaak, is dat het om bekende Vlamingen gaat. En om zaken waar iedereen van denkt dat ze niet bestaan. Er bestaat ook een zekere vraag naar, die is gebaseerd in zekere zin op de schandaalpers: het unieke aspect dat ervan telt. Niet zozeer de seksuele lading ervan, maar vooral het unieke ervan. Als het enkel de seksuele lading zou zijn, dan zouden mensen het bij zich houden.”

Bekijk hier de reportage van "Het Journaal" over de gevaren van sexting en lees voort onder de video: 

Ook al zijn er in het verleden nog wel eens naaktbeelden opgedoken van bekende Vlamingen, het is nog nooit gebeurd dat ze op deze schaal worden verspreid. In het buitenland zijn wel al zulke voorbeelden geweest.

Zo heeft de bekende Amerikaanse reality tv-ster Kim Kardashian haar populariteit te danken aan een, al dan niet gelekte, pornofilm. Toen, in 2007, ging dat nog via de kanalen die daar min of meer voor dienen, namelijk pornosites.

In 2014 werd een hacker veroordeeld tot een celstraf van 8 maanden nadat hij de Apple-accounts van filmsterren zoals Jennifer Lawrence had gehackt en hun naaktfoto's publiceerde.

Eenmaal op het internet verdwenen de naaktbeelden niet meer. Dat gebeurt haast nooit. Ze werden memes, de inside jokes van het internet, en er ontstond een hele subcultuur genaamd 'The Fappening'. Een samentrekking van ‘happening’ en ‘fapping’, een woord dat in bepaalde subculturen masturberen betekent. 

Ook bij ons ontstonden er meteen memes, die snel gedeeld werden via sociale media. Het zijn vaak gevatte reacties op de hele situatie. We tonen ze bewust niet.

De memes houden namelijk mee de hele situatie van de naaktbeelden in stand. Niet door hun duurtijd, ze blijven niet eeuwig relevant, maar omdat ze de inside jokes zijn van het internet.

Inmiddels hebben de naaktbeelden en memes ook TikTok bereikt. TikTok begon ooit als videoplatform voor dansfilmpjes, maar lijkt inmiddels meer op YouTube: iedereen deelt er allerlei video's van zichzelf en anderen. 

Waar platforms als Facebook de laatste jaren hun content beter zijn gaan reguleren, doet TikTok dat minder. Daardoor verschijnen de filmpjes, die voor Facebook te seksueel zijn, wel daar. Maar laat het nu ook net het platform zijn waar onze allerjongsten actief zijn.

Beelden als deze circuleren vaak eerst op sociale media, en halen pas later de krant of het televisiejournaal. De snelheid van sociale media zorgt voor hijgerigheid, maar is tegelijkertijd hun kracht. 

In deze zaak beslisten veel media om (in eerste instantie) geen aandacht aan de beelden te besteden. Het gaat immers om een privézaak - en het is strafbaar voor media om bepaalde beelden te tonen, zelfs als ze onherkenbaar gemaakt worden.

Wie in de voorbije dagen bewust beelden heeft doorgestuurd, is in principe ook strafbaar. Maar het is werkelijk onmogelijk om alle honderden mensen die de beelden hebben gedeeld op te sporen. 

Laat dat alleen geen vrijgeleide zijn om daar gewoon mee door te gaan - integendeel. De psychologische schade is bij sommigen al groot en wordt in het ergste geval alleen maar groter. 

Wat nu met de bewuste beelden? Verdwijnen doen ze niet vanzelf - wie ze nog heeft, moet ze misschien maar verwijderen. "Neem je verantwoordelijkheid", zegt ook technologie-expert Clo Willaerts. "Don't be a Little Brother. Verspreid de beelden niet verder."

Een situatie als deze is heel pijnlijk voor iemand wiens foto's gelekt zijn. Dat geldt ook voor de directe omgeving van betrokkenen. Wat iemand met zijn lichaam doet, daar hebben vreemden niets over te zeggen. Het shamen, het beschamen, van die mensen mag dus stilaan stoppen. Zoals bij ieder slachtoffer van de ongevraagde verspreiding van naaktbeelden.

“Als je een publieke figuur bent, is er uiteindelijk weinig dat je ertegen kan doen. Integendeel, je loopt risico op het zogenoemde Streisand-effect. Beyoncé is daar ook een voorbeeld van. In 2017 is een weinig flatterende foto van haar op het podium gemaakt. Ze heeft toen advocaten ingeschakeld om die te laten verwijderen en daardoor heeft dat net meer aandacht gegenereerd”, zegt Willaert.

“Legaal gezien is het internet sowieso een krabbenmand. Maar dat neemt niet weg dat mijn boodschap aan de betrokkenen is: sleep diegene die deze beelden naar buiten bracht, voor de rechter. Ook al duurt dit jaren. Jullie hebben niets meer te verliezen. Haal uit deze heisa iets positiefs. Geef een krachtig signaal dat dit niet kan.”

Heidi De Pauw (Child Focus): "Wat Stan Van Samang doet is een krachtig signaal". Bekijk hier het volledige gesprek met De Pauw in "De afspraak":