Nobelprijs Scheikunde naar ontdekkers van de DNA-schaar

Als wetenschappers in het verleden een genetische code wilden aanpassen dan was dat een enorm tijdrovend, moeilijk en soms zelfs onmogelijk werk. Een beetje nattevingerwerk. Maar dankzij CRISPR/Cas9 kan genetisch materiaal van zowat alle levende wezens op aarde nu snel, precies en eenvoudig worden gemanipuleerd. 

Zoals zo vaak het geval is in de wetenschap was ook deze ontdekking een prachtvoorbeeld van serendipiteit, iets onverwachts tegenkomen terwijl je eigenlijk op zoek was naar iets totaal anders. Het was de Franse wetenschapper Emmanuelle Charpentier die tijdens haar onderzoek naar de bacterie Streptococcus pyogenes een tot dan toe onbekend molecuul ontdekte, tracrRNA. Dit bleek onderdeel te zijn van het eeuwenoude afweersysteem van de bacterie, CRISPR/Cas. Dat gebruikt de bacterie om in virussen hun DNA te knippen en ze zo onschadelijk te maken.

Ze publiceerde haar bevindingen in 2011 en startte in datzelfde jaar een samenwerking op met de Amerikanse Jennifer Doudna. Samen slaagden ze erin om de DNA-schaar van de bacterie na te maken in het laboratorium. Daarnaast versimpelden ze de moleculaire onderdelen van de schaar ook zodat ze gemakkelijker te gebruiken was. Wat daarop volgde was een baanbrekend experiment dat leidde tot deze Nobelprijs. Een jaar na de ontdekking van Charpentier herprogrammeerden ze samen de schaar waardoor die niet alleen meer bruikbaar was om viraal DNA mee te knippen maar elk mogelijk DNA molecuul. En dat op een plaats die de wetenschappers zelf kunnen bepalen. Resultaat: de geboorte van CRISPR/Cas9 waarmee de “code van het leven" gemakkelijk kan herschreven worden. 

Met de ontwikkeling van de CRISPR/Cas9 schaar door Charpentier en Doudna is een nieuw tijdperk in de wetenschap aangebroken. Het heeft voor talloze doorbraken gezorgd in allerlei wetenschapstakken en heeft ook geleid tot heel wat nieuwe toepassingen, van de ontwikkeling tot nieuwe droogtebestendige gewassen tot innovatieve kankertherapieën. Soms waren die ook spraakmakend, denk maar aan de CRISPR/Cas9 baby’s van de Chinese wetenschapper Jiankui He. Maar het werpt ook een blik in de toekomst, over wat er allemaal mogelijk is met deze fantastisch wetenschappelijke ontwikkeling. Misschien zullen zelfs erfelijke aandoeningen definitief tot het verleden behoren. 

De laureaten van de Nobelprijs krijgen samen 10 miljoen Zweedse kronen (ongeveer 960.000 euro). De Nobelprijs voor Scheikunde werd in totaal al 112 keer uitgereikt met 186 laureaten. Charpentier en Doudna zijn nog maar de zesde en zevende vrouw die deze Nobelprijsin ontvangst mogen nemen. De jongste laureaat ooit was 35 jaar, de oudste 97. 

Maandag werd al de Nobelprijs voor Geneeskunde uitgereikt aan de onderzoekers Harvey J. Alter, Michael Houghton en Charles M. Rice, die het hepatitis C-virus ontdekt hebben. Gisteren mochten Roger Penrose, Reinhard Genzel en Andrea Ghez de Nobelprijs voor Natuurkunde in ontvangst nemen voor hun bijdrage aan het onderzoek naar de mysterieuze zwarte gaten. Morgen staat Literatuur op het programma en vrijdag wordt in Oslo de winnaar van de Nobelprijs voor de Vrede bekendgemaakt, waarna volgende week maandag Economie de rij sluit.