Honden leven al heel lang samen met de mens - maar vroeger waren ze genetisch veel diverser

Onderzoekers van het Crick Institute in Londen en de universiteiten van Oxford en Wenen bestudeerden de genomen (verzameling van alle genen) van 27 prehistorische Euraziatische honden, en gingen daarbij tot 11.000 jaar terug, de grootste studie ooit in zijn soort. Ze vergeleken de genomen met 17 sets van menselijk DNA uit dezelfde periode en van dezelfde plekken - van regio's in Europa over het Midden-Oosten tot Siberië. 

Ze concluderen dat de dieren toen vaak al kwamen en gingen waar mensen kwamen en gingen, en dat al minstens 11.000 jaar geleden, aan het einde van de laatste IJstijd. Het bevestigt de theorie dat honden daarmee de eerste tamme, gedomesticeerde diersoort waren. Toen landbouwers uit het Midden-Oosten zich 10.000 jaar geleden naar Europa verspreidden, namen ze honden met zich mee, en die vermengden zich vervolgens met plaatselijke populaties.

Dat gebeurde evenwel niet altijd: voor een menselijke migratiegolf vanuit de steppen van Oekraïne en Rusland 5.000 jaar geleden kon het niet worden aangetoond. Voor een andere migratiegolf, 7.000 jaar geleden vanuit het Midden-Oosten richting Sub-Saharisch Afrika, dan weer wel. 

Honden waren zowat 11.000 jaar geleden al wijdverspreid over het noordelijk halfrond, en er bestonden zeker vijf verschillende afstammingslijnen. Zo ontdekten de onderzoekers dat een hond die 10.900 jaar geleden in het huidige Rusland rondliep, verschilde van honden die we later zagen in Europa, het Midden-Oosten, Siberië, het Amerikaanse continent of een soort in Nieuw-Guinea, die verwant is aan de wilde honden in Australië, de dingo's (zie hoofdfoto: de zingende hond).

"11.000 jaar geleden hadden we al zeker vijf verschillende groepen van hondensoorten in de wereld, hun ontstaan moet dus al van veel langer dateren", zegt Pontus Skoglund, co-auteur van de studie en coördinator aan het Ancient Genomics lab van het Londense Crick's Institute. Dat vertelt ook archeozoöloge Mietje Germonpré van het Koninklijk Belgisch Instituut voor Natuurwetenschappen, die zich al langer buigt over prehistorische hondachtigen. "Die afstammingslijnen moeten dus al diep in de IJstijd zijn ontstaan, en de domesticatie moet dan zijn begonnen." (lees door onder de foto)

Opvallend: de vele hondensoorten die we nu kennen, zijn eigenlijk terug te brengen naar één populatie. De vroege Europese honden waren aanvankelijk divers, want ze vertoonden sporen van totaal verschillende soorten uit het Nabije Oosten en Siberië. Maar die diversiteit is ergens verloren gegaan. "We hadden in Europa twee takken die zijn samengesmolten, een vermenging die ongeveer 5.000 jaar geleden plaatsvond. Die dieren hebben zich dan verspreid over heel Europa, en met de ontdekkingsreizen vanuit Europa uiteindelijk over de hele wereld. De 'Europese' honden hebben op die manier voor een groot deel de andere types vervangen, op enkele uitzonderingen na uiteraard," zegt Germonpré.

De huidige hondenrassen zijn dan ook veel minder divers: "De diversiteit is fel verminderd tegenover de periode net na de IJstijd. Neem bijvoorbeeld de chihuahua en de Deense dog: die genetische diversiteit is fel verminderd als we dat spiegelen aan de lijnen van 11.000 jaar geleden."

Hoofdauteur Andres Bergström van het Crick Institute: "De huidige Europese honden, met hun ongelofelijke waaier aan verschijningsvormen, zijn genetisch gezien nazaten van slechts een heel kleine stukje van de rijke diversiteit die er ooit was."

De hond leeft dus al heel lang samen met de mens, en was het eerste gedomesticeerde dier. Hoe moeten we ons dat voorstellen? De honden reisden dus mee met de mens, en konden eventueel verhandeld worden, maar hoe leefden mens en hond samen?

"Ze konden worden ingezet als lastdier, als sledehond, ze konden eventueel opgegeten worden bij hongersnood of als deel van een ritueel, ze konden speelkameraadjes van de kinderen zijn... ze konden een grote bijdrage leveren aan het dagelijkse leven van de mens toen. Denk bijvoorbeeld ook aan de functie van waakhond of jachthond", zegt Germonpré, die meewerkte aan het jongste onderzoek door het leveren van achtergrondinformatie. 

Wellicht stammen de huidige hondensoorten af van een wolvensoort die nu is uitgestorven, schrijven de onderzoekers nog.  "Een populatie waarvan ook de huidige wolven afstammen", zegt Germonpré. Veel meer weten we daar nog niet over, omdat het vooralsnog moeilijk is om in detail zo diep terug in de tijd gaan. Klik hier voor het volledige artikel in het wetenschappelijke magazine Science.

Skoglund vertelde aan de BBC dat honden eigenlijk een unieke plaats innemen in hun relatie met de mens, omdat beide al zo vroeg konden samenleven met elkaar.

"Toen de mensen nog jagers-verzamelaars waren, hebben ze eigenlijk een wilde vleeseter gedomesticeerd - en wolven zijn nu nog altijd een soort die ons schrik inboezemt in veel delen van de wereld."

Het onderzoek kan ons dan wel iets leren, het laat tegelijk ook een belangrijke vraag open. Want de hamvraag is en blijft hoe dat proces van domesticatie, gezien de link met de wolf, zich precies heeft kunnen voltrekken: "Dat is wat we uiteindelijk willen achterhalen", aldus Skoglund.