De puinhopen van vier jaar Trump: zo gaat Biden de relatie met China oplappen
De Amerikaanse president Donald Trump laat na vier jaar aanvallen op China de relatie met Beijing in een puinhoop achter. Een lastige erfenis voor Joe Biden. Hoe schept de nieuwe president orde in de chaos van Trumps Chinabeleid?
Zwalpend door de Amerikaanse coronacrisis wees Trump Beijing aan als de schuldige voor “de Chinese pest”. Meer landen voelden zich ongemakkelijk bij de manier waarop China eerst de uitbrak verdoezelde, vervolgens de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) aan de leiband had en daarna opschepte over de Chinese aanpak van het virus. Trumps mengeling van egoïsme, onverschilligheid en opzettelijk foute informatie vond internationaal echter ook geen weerklank, zeker niet toen hij de Amerikaanse bijdrage aan de WHO stopzette en complottheorieën verspreidde over covid-19.
Biden mag de schade herstellen. Als liefhebber van multilateralisme via de gevestigde orde kan hij de tanende invloed van de VS bij internationale organisaties versterken.
Handel
De aftakeling van de belangrijkste handelsrelatie ter wereld is een vechtscheiding, zonder rechter om de strijdende partijen tot de orde te roepen. Het gevecht tussen de twee grootste economieën ter wereld begon met een volgens Trump “gemakkelijk te winnen” handelsoorlog.
Amerikaanse boeren en ondernemers wachten nog steeds op Trumps gouden bergen. De economische pijn kregen ze wel. De tarieven waarmee Beijing en Washington elkaar tijdens de onderhandelingen twee jaar lang om de oren sloegen, joegen Amerikaanse importeurs voor 60 miljard dollar extra op kosten.
Het Amerikaanse handelsoverschot met China is met 26 miljard dollar nog steeds fors, de Amerikaanse goederen die China met de “historische deal” zou kopen zijn slechts voor een derde toegenomen – de rest volgt nog, of nooit. Over een nieuwe onderhandelingsronde over de echte economische pijnpunten praat niemand meer. Washington is nu in de ban van ontkoppeling: zoveel mogelijk fabrieken uit China weg te halen.
Ontkoppeling staat inmiddels in meer westerse landen op de agenda. Niet dankzij Trump, maar door de corona-crisis. Maak één kritische opmerking over een ondermaats Chinees mondkapje en Beijing dreigt te stoppen met het leveren van medische goederen. Voor veel bedrijven zijn Vietnamese en Indiase fabrieken geen alternatief voor de gespecialiseerde, grootschalige Chinese industrie met zijn uitgekiende logistiek. Tot een echte uittocht komt het nog niet.
Ondertussen ondermijnt China Trumps ontkoppelingsscenario door de crème de la crème van Wall Street stilletjes op de voorheen ontoegankelijke Chinese markt te laten. Zo wordt ontkoppeling aan de productiekant nu al gecompenseerd met nieuwe verwevenheid tussen Chinese aandelen en obligaties en Amerikaanse bankiers en investeerders, die hun geld graag in de weer zacht ronkende Chinese economie stoppen.
Onder Biden blijven de tarieven en importheffingen voorlopig van kracht. Een vervolg op de handelsoorlog wil de nieuwe president aanpakken in overleg met bondgenoten om strafmaatregelen meer slagkracht te geven. Eventueel kan Biden terug naar het Trans-Pacific Partnership, het handelsverdrag dat een dam moest opwerpen tegen China, maar door Trump is opgeblazen. Zijn opvolger laat er nog niets over los, behalve dat hij “een strategie” heeft. Twee plannen zijn bekend – een groen energieproject en een ‘Koop Amerikaans’ plan – om de Amerikaanse economie te herstellen. Geen overbodige luxe. China staat er op de lange termijn beter voor dan de VS. Volgens het Internationaal Monetair Fonds is China in 2025 goed voor 27,7 procent van de wereldeconomie, tegen 10,4 procent voor de VS.
Hightech
Trump ziet de Chinese hightechsector als vijand, omdat Beijing die bedrijven zou gebruiken voor diefstal van data, bedrijfsgeheimen en spionage, en hij wil China dusdanig dwarszitten dat Beijing de ambities om wereldmarktleider op techgebied te worden niet kan waarmaken.
Trumps aanval op communicatiegigant Huawei leidde tot gesjor aan bevriende regeringen. Werk met Huawei, anders volgens er Chinese repercussies, dreigden Chinese diplomaten. Ga met Huawei in zee en de VS beschouwt je als veiligheidsrisico, waarschuwde de VS. Europese regeringsleiders zijn gaan aarzelen over Huawei, maar in Azië en Afrika blijft het bedrijf populair.
Inmiddels woedt een bredere oorlog tegen Chinese tech: volgens Washington helpt iedereen die zaken doet met de Chinese hightechsector Beijings militaire belangen. Internationaal is de waakzaamheid op Chinese tech verscherpt, maar veel regeringen trekken liever geen partij.
Met nieuwe verbetenheid en heel veel overheidsgeld haalt Beijing met vliegende haast de laatste achterstanden in. Pas als Chinese tech zelfstandig overleeft zonder Amerikaanse chips, kan Xi Jinping rustig slapen zonder angst dat een Amerikaanse president Xi’s troetelbedrijven vermorzelt.
Biden gaat met 300 miljard dollar de Amerikaanse techsector optuigen, in de hoop dat dit genoeg is om te voorkomen dat de VS aan de zijlijn komt te staan in een door Chinese tech gedomineerde wereld.
Ideologie
Na de Sovjet-Unie en islamitische terroristen was Washington toe aan een verse vijand en Trump vond hem in de Communistische Partij van China. Een opleving van ouderwets anticommunisme, compleet met een heksenjacht op echte en vermeende Chinese spionnen, heeft de ogen geopend voor het feit dat de Chinese staat lang de vrije hand had om tersluiks zijn invloed wereldwijd uit te bouwen.
Daar kreeg Beijing de afgelopen vier jaar alle ruimte voor toen de VS zich onder het motto America First terugtrok uit allerlei internationale organisaties. Beijing sprong in het gat.
Tot groot chagrijn van Beijing ligt inmiddels iedere Chinese organisatie onder een vergrootglas als mogelijk vehikel van Chinese beïnvloedingsoperaties, en niet alleen in Washington. Ook de EU komt tot maatregelen tegen Chinese staatsinvloed en desinformatiecampagnes en een scherper besef dat open, democratische samenlevingen toegankelijk zijn voor Chinese infiltratie.
Al is de Nieuwe Koude Oorlog tegen China vooral een Amerikaanse strijd, het jachtseizoen op Chinese beïnvloedingsoperaties is in het westen geopend en Joe Biden zet die koers voort. Xi Jinping heeft laten zien dat internationale druk hem weinig doet. Democraten zijn echter meer bedreven dan Republikeinen op mensenrechtengebied: Biden heeft al een volle agenda met plannen voor een ontmoeting met de dalai lama, de Tibetaanse geestelijk leider in ballingschap, sancties inzake Hongkong en de zoektocht naar democratische coalities “om te zorgen dat China zich aan de regels houdt”.
Veiligheid
Nadat Trumps chaotische buitenlandbeleid veel Amerikaanse vrienden heeft geschoffeerd, probeert Michael Pompeo als minister van Buitenlandse Zaken met beledigen, dreigen en zijn hand overvragen nog even snel een nieuwe anticommunistische alliantie te smeden, met regime-verandering in China als doel. Amerikaanse overvaltactieken werken niet in Azië, waar China’s macht dichterbij is dan een verre, onbetrouwbare Amerikaanse wereldleider die al moeite heeft zichzelf te leiden. En niet elke China-criticus is uit op de val van de Communistische Partij.
Taiwan, de internationale paria die zich koestert in de Amerikaanse belangstelling, wordt verwend met ongekend diplomatiek contact met Amerikaanse regeringsfunctionarissen, verscherpte internationale aandacht voor legeroefeningen waarmee China Taiwan probeert te intimideren en Amerikaanse wapenleveranties. Dan kan het de facto onafhankelijke eiland zich verdedigen tegen een Chinese invasie.
De spanningen in de Aziatische regio lopen alleen maar op, terwijl er met het Noord-Koreaanse kernwapenprogramma, betwiste Chinese aanspraken op de Zuid-Chinese Zee en Chinese grensconflicten met India en Japan genoeg potentiële conflicten zijn.
Om daar iets aan te doen gaat Biden eerst de verhoudingen met oude bondgenoten herstellen, om daarna die allianties in te schakelen om China aan te pakken. Biden gaat bij grote wereldproblemen zoals klimaatsverandering en non-profileratiesamenwerking de confrontatie met Beijing niet uit de weg. Misschien moet hij eerst de verhoudingen in kalmer vaarwater brengen en dan is Taiwan een goed zoenoffer. Beijing zal blij zijn met een old-school Biden-benadering, waarin hij terugvalt op de vertrouwde “strategische onduidelijkheid” over Amerikaanse steun aan Taiwan om een regelrecht conflict met Beijing te vermijden.
Bidens verleden met China
De afgelopen veertig jaar heeft de net verkozen Amerikaanse president Joe Biden zijn loopbaan gewijd aan de faliekant mislukte onderneming om China te veranderen in een land dat zich gedraagt zoals de Verenigde Staten willen.
Veranderd is China zeker sinds de toelating tot de Wereldhandelsorganisatie in 2001, maar het is niet de gemakkelijk te hanteren oriëntaalse variant op de VS geworden die Biden voor zich zag.
“We verwachten dat dit een China wordt dat zich aan de regels houdt”, verwelkomt Biden Beijing in 2001 tot de Wereldhandelsorganisatie. Als invloedrijk oudgediende bij de Senaatscommissie Buitenlandse Zaken, waarvan acht jaar als voorzitter, maakte hij zich persoonlijk sterk voor Chinese toetreding. Handel zou China veranderen omdat een steeds welvarender, internationaal georiënteerde Chinese middenklasse politieke vrijheid en democratie verlangt.
Die theorie ging in het Chinese eenpartijstelsel niet op, maar ondertussen verdwenen miljoenen Amerikaanse fabrieksbanen naar Chinese goedkope productielijnen en hobbelden de VS van de ene financiële crisis naar de andere, met Beijing als bankier van de Amerikaanse schuldenlast.
Nieuwe Zijderoute
Met eindeloos geduld hoorden Amerikaanse beleidsmakers, politici en zakenmensen Chinese beloftes over een open markt aan, ook toen de Chinese president Xi Jinping hardere lijnen inzette op zo ongeveer alle dossiers. Landjepik in de betwiste Zuid-Chinese Zee, vervolging van minderheden en andersdenkenden, talmen met markthervormingen, een fel-nationalistische koers waarbij China zichzelf tot het economisch en politiek centrum van de wereld uitriep middels een netwerk van internationale handelsroutes, de Nieuwe Zijderoute.
Biden had dat assertieve China kunnen zien aankomen, want onder zijn vicepresidentschap reageerde Xi’s voorganger al koel op een Amerikaanse toenaderingspoging. In 2009 wees Washington China aan als belangrijke strategische partner, maar Beijing voelde zich onprettig in de rol van assistent-supermacht die Obama China toebedeelde. Liever ons eigen pad naar hernieuwde Chinese grootsheid volgen dan als een soort Aziatische wijkagent Amerikaanse problemen met Afghanistan en Noord-Korea aan te pakken, besloot Beijing.
Biden en kompanen reageerden traag en toen aan het einde van Obama’s tweede termijn een slappe Amerikaanse ‘draai’ richting Azië op gang kwam, trok Beijing zich daar weinig van aan. Als vicepresident tot 2011 zei Biden dat de opkomst van China een “positieve ontwikkeling, niet alleen voor China maar voor de VS en de hele wereld” was: hij bleef geloven dat handel en samenwerking – en een beetje Amerikaanse druk – China tot een verantwoordelijk lid van de internationale gemeenschap zou maken. Dat wensdenken heeft in de VS inmiddels volledig afgedaan. Ook Biden heeft de omslag van hoopvolle verwachting naar bittere teleurstelling gemaakt.
Schurk
“Een kerel die bereid is om een andere kant van Chinees leiderschap te laten zien”, deed Biden enthousiast over Xi Jinping toen Xi de VS bezocht in 2012, aan de vooravond van zijn verheffing tot China’s allermachtigste. Binnenskamers concludeerde vicepresident Biden volgens de Amerikaanse krant The New York Times dat Xi “een vent is waar we onze handen aan vol krijgen”, maar hij had het niet in zijn hoofd gehaald de Chinese president in het openbaar een “schurk” te noemen. Dat doet Biden nu wel.
Vandaar dat Bidens benadering van China niet zal uitdraaien op herstel van het beleid waar hij zoveel ervaring mee heeft. Dat er paal en perk moet worden gesteld aan de opmars van China’s supermacht is inmiddels een breed gedeelde consensus in Washington, maar Biden zoekt nog naar een nieuwe aanpak.
Lees ook
Geselecteerd door de redactie
