In zijn spel met de kiesmannen klampt Trump zich steeds ondemocratischer vast aan de macht

Lang dachten Amerikanen dat hun democratie de beste van de wereld was. Wie de gerrymandering, stemonderdrukking, macht van de minderheid, invloed van geld, en verstrengeling van politiek en rechtspraak negeerde, kon dat zelfs na de hoge opkomst van de laatste verkiezingen nog denken. Maar nu blijkt ook het verkiezingssysteem zelf, met de indirecte keuze van de president via de kiesmannen van het zogeheten Electoral College, extreem kwetsbaar.

President Donald Trump deed deze week een ultieme poging de verkiezingen, die hij volgens alle tellingen en hertellingen heeft verloren, naar zijn hand te zetten. Met een telefoontje naar een Republikeinse verkiezingsfunctionaris in Michigan en de uitnodiging vrijdag van twee Republikeinse volksvertegenwoordigers uit Michigan, die de zestien kiesmannen van hun staat van signatuur zouden kunnen doen veranderen, maakte de Amerikaanse president duidelijk dat hij de wil van het Amerikaanse volk denkt te kunnen negeren.

Triviale figuren

De kiesmannen bepalen de uitslag van Amerikaanse presidentsverkiezingen. Normaal gesproken zijn zij niet meer dan de toegekende ‘punten’, vrij triviale figuren die automatisch aan de winnaar in elke staat worden toegewezen. Volgens de huidige tellingen staat Biden op 306 en Trump op 232, een uitslag die Trump in 2016, toen hij met dezelfde cijfers won, ‘overweldigend’ noemde.

Maar Trump wil nu voorkomen dat een aantal door Biden gewonnen staten de uitslag certificeren. Daarmee zouden de kiesmannen in die staten op losse schroeven komen te staan, waarna het parlement in die staten ze zou mogen toewijzen. Michigan is de eerste staat waarin Trump dit probeert, nadat de juridische pogingen om de uitslag te doen kantelen vrijwel alleen nederlagen hadden opgeleverd.

Twijfel gezaaid

Helemaal voor niets zijn de rechtszaken niet geweest: ze hebben wel de twijfel gezaaid waarop de Republikeinse functionarissen zich nu baseren, en waarop Trump-stemmers hun dreigementen baseren.

Trumps staatsrechtelijk en strafrechtelijk glibberige pad is nog steeds een onwaarschijnlijk lastige route naar een tweede termijn: ten eerste is maar de vraag of de Republikeinen uit Michigan hem volgen, ten tweede heeft de Democratische gouverneur (waarschijnlijk) het laatste woord, en ten derde moet Trump de truc in twee staten herhalen om te winnen. Maar het blijft een machtsgreep: een greep naar de macht, hoe ver hij ook moet reiken. Het kán, en hij probeert het, en miljoenen Amerikanen geloven dat hij in zijn recht staat. Daarmee krijgt het presidentschap van Joe Biden, ook al wordt hij op 20 januari gewoon geïnaugureerd, bij voorbaat een wankele basis.

Kat in het nauw

Dat de Republikeinse partij met Trump meegaat maakt de manoeuvres groter dan die van een kat in het nauw. Donderdag hield het post-electorale campagneteam van de president, aangevoerd door Rudy Giuliani, een persconferentie waarin zonder enige bewijs werd betoogd dat de verkiezingssoftwaren Dominion miljoenen stemmen zou hebben geswitcht. Hoe clownesk de persconferentie ook was met Giuliani’s complottheorieën, op het voorhoofd uitgesmeerde snot en uitgelopen haarverf, het gebeurde wel allemaal in het nationale hoofdkantoor van de Republikeinse partij, die na afloop instemmend fragmenten twitterde. Als het presidentschap van Trump iets heeft geleerd, is het dat ook absurdistische gebeurtenissen serieuze consequenties kunnen hebben.

Nu is de vraag: hoe lang kan dit nog duren?

De wet heeft drie min of meer duidelijke bakens. Op 8 december zijn alle kiesmannen die na certificering van de stemmen door de gouverneurs van de staten zijn toegewezen, in theorie veilig. Na deze ‘safe harbor’ datum kunnen ze niet meer worden aangevochten. Vervolgens vergaderen de kiesmannen op 14 december in de hoofdsteden van hun staten, en sturen ze hun stemmen formeel naar het Congres in Washington, dat op 6 januari de stemmen van de kiesmannen certificeert. Einde verhaal.

De strategie van de Republikeinen draait er (vooralsnog) om de eerste certificering te voorkomen, dus van de stemmen van het volk. Dat betekent dat we de komende weken nog een wirwar van nieuws kunnen verwachten, met name uit de staten die Biden ‘nipt’ heeft gewonnen.

Zoom-inspraakronde

Michigan was het eerste voorbeeld. Daar moest een plaatselijke kiescommissie dinsdag de stemmen in Wayne County goedkeuren, een district rond de stad Detroit, beslissend voor Bidens overwinning in de staat. De twee Republikeinen in de commissie van vier weigerden. Er kwam een Zoom-inspraakronde waarna zij bakzeil haalden, en de stemmen ratificeerden. Maar toen kwam er een telefoontje van Trump, en herriepen zij hun goedkeuring.

Dat herroepen heeft formeel geen betekenis. Maar maandag moet een staatskiescommissie (wederom twee Republikeinen en twee Democraten) zich over álle stemmen van Michigan buigen, en daar vinden de Republikeinen de dubbele draai van hun partijgenoten in Wayne County reden genoeg om de certificering uit te stellen, zo zei een van hen, Norman Shinkle, donderdag tegen The Washington Post. Hij zei ook dat hij onder zware druk staat van Republikeinen die vinden dat er te veel aanwijzingen voor grootschalige fraude zijn.

Uitgenodigd op het Witte Huis

Als het eventuele uitstel op afstel uitloopt, is vervolgens de vraag wat de Republikeinse meerderheid in het parlement van Michigan doet. Daarop vooruitlopend had Trump hun twee fractieleiders vrijdag in het Witte Huis uitgenodigd. Eerder deze week zei een van hen, Mike Shirkey, dat hij geen eigen kiesmannen wil aanwijzen. Daar wilde Trump het kennelijk over hebben.

Als zij de uitslag veranderen, kan de Democratische gouverneur, Gretchen Whitmer, haar eigen zestien kiesmannen naar voren schuiven. Dan moet het Congres in Washington besluiten welke kiesmannen het kiest.

Georgia zou vrijdag zijn stemmen ratificeren. Dat gebeurt daar door de staatssecretaris, Brad Raffensperger. Dat is een Republikein, maar ook een ingenieur, die zich door cijfers en bewijzen laat leiden. Hij zei vrijdag, nadat een hertelling opnieuw Joe Biden als winnaar had opgeleverd, dat de cijfers ‘correct’ zijn. Een Republikeins parlementslid in Georgia vindt de uitslag echter nog steeds verdacht, en heeft er vrijdag per brief op aangedrongen dat hij en zijn partijgenoten de kiesmannen mogen aanwijzen.

Doodsbedreiging

Pennsylvania zou maandag zijn stemmen certificeren, Minnesota dinsdag. In Arizona, Nevada en Wisconsin, die de week daarop klaar moeten zijn, voeren de Republikeinen nog procedures. Een rechtszaak om certificering in Maricopa County (rond Arizona’s hoofdstad Phoenix) te verijdelen, werd donderdag door ene rechter verworpen. Arizona’s staatssecretaris Katie Hobbs, die voor de uitslag moet tekenen, is met de dood bedreigd.

Het Amerikaanse verkiezingssysteem blijkt mensenwerk. Dan heb je sterke mensen nodig.