Politie liet steken vallen in aanloop naar aanslag Christchurch, blijkt uit rapport

‘Misschien nog een laatste bezoek aan Australië.’

‘Onderzoek doen naar andere moskeeën, toegangswegen etc.’

‘Het plan verfijnen.’

De Australiër Brenton Tarrant maakt juli 2018 zijn eerste to-dolijst voor de terroristische aanslag die hij aan het voorbereiden is. Driekwart jaar later zal hij zijn plannen ten uitvoer brengen. Op 15 maart 2019 opent hij het vuur in twee moskeeën in Christchurch. Er vallen 51 doden en tientallen gewonden.

Het Nieuw-Zeelandse onderzoeksrapport naar de aanslag, dat dinsdag werd gepresenteerd, brengt nauwkeurig in kaart hoe de destijds 27-jarige rechtsextremist zijn plannen voorbereidde en hoe hij onder de radar bleef van de veiligheidsdiensten. Het beschrijft ook hoe de Nieuw-Zeelandse politie steken liet vallen bij het toekennen van Tarrants wapenvergunning.

De Australiër verhuist in augustus 2017, achttien maanden voor de aanslag, naar de Nieuw-Zeelandse stad Dunedin. Hij kiest deze stad omdat er relatief weinig niet-westerse migranten wonen. Tarrant koestert een jarenlang op internet gecultiveerd, extreemrechts gedachtegoed. Vlak voor vertrek uit Australië houdt hij zijn zus voor dat de westerse wereld naar de verdoemenis gaat omdat islamitische migranten Europa binnenstromen en de Europeanen verdringen.

Al tijdens zijn tienerjaren ontwikkelt Tarrant sterke racistische overtuigingen. Op zijn veertiende zoekt hij naar gelijkgestemden op de website 4chan, waar veel rechtsextremisten gedachten uitwisselen. Later zal hij tegen de onderzoekers zeggen dat zijn denken door extreemrechtse YouTube-kanalen verder is aangescherpt.

Tarrant, die opgroeit in een stadje 600 kilometer boven Sydney, heeft geen makkelijke jeugd. Zijn ouders scheiden als hij nog op de lagere school zit. De nieuwe vriend van zijn moeder is agressief. Op de middelbare school wordt Tarrant gepest, mede omdat hij veel is aangekomen.

Schietspelletjes

Van jongs af aan brengt Tarrant veel tijd door achter de computer. Hij houdt vooral van schietspelletjes. Vrienden heeft hij nauwelijks. Tijdens een interview in de gevangenis zegt hij later tegen de onderzoekers dat hij altijd bang is geweest was voor sociale interactie.

De zelfmoord van zijn vader in 2013 is een keerpunt. Tarrant stort zich op fitness en valt 50 kilo af. Hij gebruikt de ruime erfenis die hij krijgt onder meer voor donaties aan extreemrechtse organisaties én voor het uitvoeren van het moordplan dat hij heeft opgevat. Zijn teksten op Facebook markeren zijn radicalisering. “Communisten krijgen wat ze verdienen. Ik zou dolgraag het touw willen vasthouden waarmee deze verraders worden opgehangen”, schrijft hij in een groep van de Australische extreemrechtse organisatie United Patriots Front.

Bij de Nieuw-Zeelandse veiligheidsdiensten valt hij niet op. De diensten doen niet aan internetsurveillance en hebben geen oren en ogen binnen dit soort (online)groepen. Daarnaast hebben ze een blinde vlek: ze focussen zich vooral op de bestrijding van moslimterrorisme.

De commissie benadrukt dat het hoe dan ook moeilijk was geweest de aanslag te voorkomen. Vanaf het moment dat hij aankwam in Nieuw-Zeeland was Tarrant in ‘operationele modus’. Hij heeft vrijwel geen sociale contacten, doet zijn best niet uit de toon te vallen en laat online en offline zo weinig mogelijk sporen na. Deze adviezen haalt hij uit het manifest van een van zijn grote voorbeelden, de Noorse terrorist Anders Breivik.

Wapenvergunning

Twee weken na aankomst vraagt Tarrant een wapenvergunning aan. Daarvoor moet hij twee referenten opgeven, van wie één naaste familie moet zijn. De Australiër geeft zijn zus op en een Nieuw-Zeelandse vriend die hij al jaren kent van onlinespelletjes. Tijdens een eerdere vakantie in Nieuw-Zeeland heeft hij een aantal nachten bij deze vriend en zijn familie gelogeerd.

Van de politie hoort hij dat zijn zus geen referent mag zijn, omdat ze in Australië woont en de politie haar thuis moet interviewen. Daarop voert Tarrant de vriend als ‘familiereferent’ op en diens vader als tweede referent. De politie gaat hiermee akkoord. Het feit dat de vriend eerder twee keer op de vinger is getikt vanwege pogingen illegale wapenonderdelen te importeren, is geen probleem. De politie vraagt de vriend ook niet naar eventueel extremistisch gedachtegoed. De inspecteurs laten ook na te onderzoeken hoe goed de vriend en zijn vader de Australiër eigenlijk kennen.

Tarrant krijgt de vergunning en begint meteen wapens in te slaan. Hij koopt tien geweren, waaronder shotguns en semi-automatische geweren. Tarrant sleutelt later met behulp van online-instructiefilmpjes aan de wapens, zodat hij meer en sneller kan vuren. Ook koopt hij, nog altijd met het geld van zijn erfenis, voor duizenden euro’s aan munitie.

Verkenningsmissie

De Australiër schaft ook een uniform aan: kogelwerende vesten, een jas met munitiehouders en een helm met de camera waarmee hij de aanslag zal filmen en uitzenden via Facebook.

Begin januari 2019 is Tarrant in Christchurch voor een verkenningsmissie. Vanuit het aangrenzende park vliegt hij een drone over de Al-Noor-moskee om de toegangswegen en de in - en uitgangen van de moskee vast te leggen. Ook rijdt hij naar de tweede moskee om te peilen hoelang de rit zal duren.

Anderhalve maand voor de aanslag maakt hij zijn laatste to-dolijst: “Huis schoonmaken; vijf kopieën van het manifest uitprinten; teksten op wapens schrijven; auto schoonmaken; auto volladen met materiaal voor aanslag.”

Premier Jacinda Ardern heeft dinsdag haar excuses aangeboden. “We hadden meer kunnen doen.”