In Brussel woedt stilaan een fietsoorlog: waar eindigt dit?

Het Ter Kamerenbos in Brussel, dinsdagmiddag. Aan een kiosk in het park stromen tientallen fietsers met gele hesjes en flyers toe. “Ik kom hier al jaren en had gehoord dat er vandaag een actie werd georganiseerd”, zegt Jonathan Todd, een 63-jarige Brit die al 39 jaar in Brussel woont. “Ter Kameren is de groene long van Brussel, een stukje Zoniënwoud. Waarom zouden ze hier in godsnaam een racebaan toelaten? Het is een Europese hoofdstad onwaardig.”

Ook de 22-jarige studente Sophia Jager, die speciaal een regenboogvlag om de schouders heeft gedrapeerd, is opgedaagd voor Two Wheel Tuesday, een wekelijkse actie om het gebruik van de fiets te promoten. Sinds oktober verzamelen de initiatiefnemers in dit park, het epicentrum van een hevige territoriumstrijd. “Brussel zou zoveel mooier zijn als de fiets als een volwaardig vervoersmiddel werd beschouwd. Met veilige fietspaden, zoals in Nederland.”

De heisa begon toen Brussels burgemeester Philippe Close (PS) in maart het Ter Kamerenbos afsloot voor autoverkeer. Sindsdien hebben fietsers, wandelaars en joggers meer ruimte en kunnen ze in alle rust genieten van de natuur. Maar de automobilisten van zuidelijke gemeenten als Ukkel en Sint-Genesius-Rode zijn nu wel hun sluiproute kwijt om via het park naar de Louizalaan te rijden. Vandaar dat Boris Dilliès, de MR-burgemeester van Ukkel, naar de rechter trok.

De rechter besliste in het voordeel van Ukkel, onder meer omdat Brussel te weinig rekening zou hebben gehouden met de impact op het verkeer in Ukkel. Ten laatste op 18 december moest Brussel opnieuw autoverkeer toelaten. Dankzij een compromis tussen de gemeentebesturen, afgelopen maandag, is dat scenario afgewend. Volgende week zullen automobilisten enkel in een deel van het park weer kunnen rondrijden. De rest blijft autovrij.

Extinction Rebellion

“Onze strijd is nog niet voorbij”, zegt Sabine, een vrouw die een jongetje van papier-maché op de bagagedrager heeft zitten. Hij hangt aan een zuurstoffles. “Dit is mijn zoon”, zegt ze. “Hij ziet nogal af van al die vervuiling.” Haar achternaam wil Sabine niet in de krant. Onlangs deed ze mee aan een actie waarbij de radicale klimaatgroep Extinction Rebellion het park afsloot. Het ging er nogal heftig aan toe, zegt ze met een grijns. “Je had ze moeten zien, achter hun stuur. Ze konden ons vermoorden.”

Zijn de gemoederen echt zo verhit? Het aantal drukkingsgroepen was alleszins nooit zo groot. Dat merken ze bij de Brusselse Raad voor het Leefmilieu (BRAL), die al sinds 1974 bestaat. “Vroeger had je de klassieke groepen: de Fietsersbond, de voetgangersvereniging en TreinTramBus. Tegenover hen stonden Touring en VAB. Vandaag zie je tientallen gespecialiseerde groepjes, zoals Heroes for Zero voor verkeersveiligheid en Les Chercheurs d’Air voor propere lucht.”

In 2012 kreeg Brussel al een voorproefje met Picnic The Streets, de burgerbeweging die succesvol ijverde voor een autovrij centrum. Maar de huidige beweging is breder en internationaler. Zo is er nu ook Reclaim The Park, een consortium van vijftien organisaties waaronder Greenpeace, Critical Mass en de Global Shapers Community, een jongerennetwerk dat verbonden is aan het World Economic Forum. Zij hebben de krachten gebundeld in de strijd rond Ter Kameren, en willen straks blijven samenwerken.

“We vinden het belangrijk dat niet alleen fietsers opdagen voor onze acties. Dit draait evenzeer om gezinnen met kinderen, skateboarders en wandelaars”, zegt actiecoördinator Anouk Hut. De brede alliantie moet duidelijk maken dat een grote groep van de bevolking het stadspark autovrij wil. Tegelijk is het een keuze uit veiligheidsoverwegingen. “We willen er bewust geen strijd van maken tussen de auto en de fiets. Want die discussie wordt stilaan veel te emotioneel.”

Het gaat hard tegen hard. Afgelopen vrijdag lazen activisten in het park een sinterklaasbrief voor waarin ze een bos zonder autobaan wensten. Nog geen 24 uur later stond het andere kamp op dezelfde plek met spandoeken waarop ‘Mijn auto, mijn vrijheid’ stond. Extinction Rebellion sloot het park al meermaals eigenhandig af. En dan was er vorige week een incident waarbij de slagboom die het park normaal afsluit voor auto’s beschadigd was. Waarop automobilisten doodleuk het park inreden.

Doodsbedreigingen

Er worden zelfs doodsbedreigingen geuit. Drie weken geleden werd er in de Facebook-groep ‘L’automobiliste en a marre!’ een oproep gelanceerd om Brussels mobiliteitsminister Elke Van den Brandt (Groen) ‘te elimineren’. De groep bestaat sinds 2018 en heeft fors aan leden gewonnen sinds de Groen-politica tijdens de lockdown besloot om 40 kilometer extra fietspaden aan te leggen. De teller staat op 26.000 leden. Van den Brandt diende hierop klacht in bij de politie.

De minister is niet de enige die doodswensen naar het hoofd krijgt. In september kreeg burgeractivist Pieter Fannes van Heroes for Zero ook al bedreigingen. Intussen circuleren er verbodsborden met hoofden van politici als Pascal Smet (sp.a) en Alain Maron (Ecolo), die symbolen zijn geworden voor een duurzaam mobiliteitsbeleid. “De vijandigheid wordt stilaan absurd”, zegt Hut. “Op Facebook krijgen we voortdurend dreigementen en ranzige commentaren. Ze noemen ons de Groene Khmer.”

Wat vooral zorgen baart, is dat de verbale agressie overslaat in fysiek geweld. “In het Ter Kamerenbos waren er al incidenten waarbij automobilisten fietsers rakelings voorbijscheren”, zegt Hut. “Puur om hen te intimideren. Dan hoop je gewoon dat er geen slachtoffers vallen.” Ook elders in Brussel woedt de strijd volop. Zo werd een Limburgse fietsster begin deze maand in Anderlecht aangevallen door een autobestuurder, waarbij haarplukken werden uitgetrokken en ze in haar gezicht werd gespuwd.

De strijd komt er niet toevallig. In zowat alle West-Europese steden heeft de bezorgdheid rond de klimaatopwarming zich de voorbije jaren vertaald in een opmars van de groenen. Ook in de hoofdstad zwaaien Van den Brandt (Groen), Brussels mobiliteitsschepen Bart Dhondt (Groen) en federaal mobiliteitsminister Georges Gilkinet (Ecolo) de plak. Zij zijn verkozen met de belofte om meer publieke ruimte vrij te maken voor kwetsbare weggebruikers en stadsbewoners.

De coronacrisis heeft dat proces in een stroomversnelling gebracht. Door de lockdown en de anderhalvemetersamenleving gingen we dit jaar massaal wandelen en fietsen. Voor het eerst in 75 jaar reden er minder auto’s rond, het aantal fietsers steeg met 50 procent. Prompt besliste Van den Brandt om 40 kilometer extra fietspad aan te leggen. Op invalswegen zoals de Wetstraat sneuvelden daardoor rij- of parkeerstroken. Ook een aantal parken werden afgesloten voor auto’s om meer ademruimte te creëren.

Tunnelvisie

Aan de ene kant heb je de voorstanders, die de coronamaatregelen het liefst definitief verankerd zouden zien. Zij voelen zich gesterkt door hun groeiende aantal en juichen de recente beslissingen van de Brusselse regering toe. Denk aan de zone 30 die vanaf 1 januari over het hele gewest zal gelden, de verbanning van dieselwagens vanaf 2030, de circulatieplannen die transitverkeer uit de wijken weren. En als het ooit zover komt: de slimme kilometerheffing.

Aan de andere kant heb je de automobilisten, die hun ruimte als sneeuw voor de zon zien smelten. “Het begint allemaal wat veel te worden”, zegt Lucien Beckers van de Mauto Défense, de vzw achter de succesvolle Facebook-groep. “Vanaf 1 januari gaan we allemaal dertig kilometer per uur moeten rijden. Ik weet niet of u dat al eens geprobeerd heeft, maar dan rij je in tweede versnelling. Waardoor je motor veel hoger gaat in toerental dan in derde, zodat je ook meer uitstoot en lawaai veroorzaakt.”

Volgens Beckers typeert de beslissing de tunnelvisie waarmee de Brusselse bewindsvoerders hun agenda doorduwen. “Ze sluiten straten af voor spelende kinderen, terwijl er vijfhonderd meter verder een park of een bos ligt. In Schaarbeek zijn ze zelfs groenten aan het telen op parkeerplaatsen. Belachelijk! Ze profiteren van de coronacrisis.” En dat terwijl automobilisten ook gewoon hun rechten hebben. “Wij hebben kinderen. Wij betalen belastingen. Wij verdienen het om gehoord te worden.”

Dat niet elke stem even zwaar doorweegt, bleek vorige week in het Josaphatpark in Schaarbeek. Daar besliste het gemeentebestuur – met groene mobiliteitsschepen Adelheid Byttebier – om opnieuw auto’s te laten parkeren in een dreef die afgelopen zomer werd afgesloten voor auto’s. Deze beslissing stootte op fel protest. De parkeerplaatsen die al gemarkeerd waren, werden door buurtbewoners omgeschilderd in hinkelbanen en looppistes. Waarop de gemeente haar beslissing introk.

Groene teensletsers

“Drie van onze vier ministers van Mobiliteit zijn groene teensletsers. Het hippiededain van de bakfietser loert om de hoek”, schreef LDD-voorzitter Jean-Marie Dedecker deze week op de website van Knack. Daarin hekelde hij de “pestmaatregelen” tegenover de auto. Toen de Brusselse regering vorige week een akkoord bereikte over een kilometerheffing, sprak ook N-VA-voorzitter Bart De Wever van “een nieuwe paars-groene pestregel voor de werkende Vlaming”.

De vraag is: waar eindigt dit? Langs beide kanten van de discussie groeit het besef dat de situatie uit de hand loopt. “Het is absurd, al deze spanning. De gemoederen zijn al veel te hoog opgelopen”, zegt Hut. Volgens haar ontbreekt er in Brussel een platform om beide partijen in dialoog te laten gaan.

Ook Beckers beseft dat de doodsbedreigingen in zijn Facebook-groep er ver over waren. “Weet je wat jammer is? Voor 2018 kon je zowel fietser als automobilist zijn. Nu moet je een kamp kiezen: ofwel ben je fietser, ofwel automobilist.” Tegelijk kent hij niet meteen een manier om de explosieve situatie te ontmijnen. “Wij zijn klaar om in dialoog te gaan. Maar het probleem is dat de andere kant niet wil praten. Zo blijft Van den Brandt elk gesprek met mij weigeren.”

Een telefoontje naar het kabinet schetst een iets genuanceerder beeld. “Meneer Beckers heeft een rechtszaak tegen het gewest lopen vanwege de nieuwe fietspaden. Onze advocaat raadt aan om tijdens de procedure geen contact te hebben”, klinkt het daar. Zolang de haatboodschappen op Facebook ook niet beter worden gefilterd, wordt Beckers niet beschouwd als een volwaardige gesprekspartner. “In tegenstelling tot anderen die zonder doodsbedreigingen en rechtszaken ijveren voor autorechten.”

“Enorm verontrustend”, zo noemt Van den Brandt de polarisering. Ze roept op tot een respectvol debat, maar een magische oplossing bestaat er niet. Brussel is nu eenmaal aan het veranderen. Historisch opgebouwde privileges staan onder druk. “Ik kan me voorstellen dat het voor sommigen een beetje te snel gaat. Maar we hebben een achterstand goed te maken. Bovendien wordt de auto nog steeds bevoordeeld, zowel qua centen als ruimte. Zo kost de renovatie van de Brusselse tunnels een veelvoud van de nieuwe fietspaden.”