Marianne Thyssen: ‘Het soevereiniteitsgevoel van het Verenigd Koninkrijk is misplaatst’

De Europese Unie boekt van oudsher de grootste vooruitgang in crisissen. Dit jaar was niet anders. Voormalig Europees commissaris Marianne Thyssen blikt terug op de knelpunten en de successen van de EU dit jaar en kijkt vooruit. Is het glas voor haar halfvol of halfleeg?

2020 was een tumultueus jaar voor de Europese Unie. De brexit-knoop lijkt onontwarbaar, de coronacrisis zette meermaals de relaties tussen de lidstaten op scherp en in Polen en Hongarije gijzelden de twee autocratische leiders lange tijd de onderhandelingen over de Europese meerjarenbegroting en het coronaherstelfonds. Daarmee verzetten die zich tegen het nieuwe rechtstaatmechanisme dat financiële sancties oplegt aan lidstaten die de grondrechten schenden.

Op de valreep kwam er een compromis met Polen en Hongarije, zodat er ook een akkoord kwam over de begroting en het herstelfonds, samen goed voor 1800 miljard euro voor de komende zeven jaar. De twee Oost-Europese landen mogen eerst het rechtstaatmechanisme aanvechten voor het Europese Hof van Justitie, vooraleer het in voeg treedt.

Wat vindt u van het compromis dat met Polen en Hongarije is gesloten over het rechtstaatmechanisme?

MARIANNE THYSSEN. “Voor mij telt het resultaat en dat is er met het nieuwe instrument dat peilt naar de situatie van de rechtstaat in lidstaten en dat meteen koppelt aan het Europees geld dat lidstaten krijgen. Dat vrijwaart de financiële belangen van de Europese Unie, want er vloeit veel Europees geld naar de lidstaten. Daarbovenop benadrukt het de Europese kernwaarde van de rechtstaat. We moeten ons niet blindstaren op het feit dat het er via een compromis is gekomen. Onderhandelen, geven en nemen hoort bij elke politieke beslissing.”

Bij burgers blijft vooral het beeld hangen van geruzie. Is dat niet jammer?

THYSSEN. “Zo gaat het met politieke onderhandelingen in een democratie. Die worden in alle transparantie gevoerd. Vaak is er in de laatste periode voor een beslissing nog extra veel aandacht. Je ziet dan wie waar op toegeeft en het oogt soms niet fraai, maar het is aan de politici en de pers om te wijzen op de essentie van de zaak.”

Wat is volgens u de essentie van de beslissing die vorige week viel over de nieuwe meerjarenbegroting en het coronaherstelfonds?

THYSSEN. “Uiteraard ben ik teleurgesteld dat er nu pas een akkoord is over de meerjarenbegroting. De Europese Commissie is die onderhandelingen al in 2018 begonnen in de hoop om de Europese programma’s die erop gebaseerd zijn op tijd te laten starten, zodat daar beleid mee kan worden gevoerd. Anderzijds, met deze beslissing is er een belangrijk financieel kader voor de komende zeven jaar. Het herstelfonds legt 60 procent boven op de meerjarenbegroting en vergroot daarmee de slagkracht van de EU.”

Voor het eerst zal de Europese Unie zelf geld lenen op de kapitaalmarkten en is er een vooruitzicht dat ze zelf belastingen zal kunnen heffen. Hoe belangrijk zijn die en zullen ze blijvend zijn?

THYSSEN. “Die nieuwe instrumenten waren vroeger onbespreekbaar, zelfs na de vorige crisis. Via dat schuldpapier zal de EU zichzelf efficiënter financieren en het zal de solidariteit in Europa vergroten. De voorstellen voor meer Europese eigen middelen zijn een logisch gevolg. Degene die het geld uitgeeft, moet ook de verantwoordelijkheid krijgen om het op te halen. Daarom hebben we in België de dotaties naar de regio’s beperkt en hebben die de verantwoordelijkheid gekregen taksen te heffen. Laat ons kijken hoe de Europese Unie dat in de praktijk zal brengen en welke lessen daaruit te leren zijn vooraleer te verkondigen of het blijvend is of niet.”

Hoe kijkt u naar de brexit-onderhandelingen?

THYSSEN. “Die zijn bijna onwezenlijk, maar de EU is weinig te verwijten. De miserie is begonnen bij de beslissing voor een referendum, waarvan de uitkomst mij niet heeft verrast. De bevolking heeft dertig jaar lang gehoord dat het EU-lidmaatschap een stommiteit was. Nog geen maand nadat duidelijk was geworden dat het Verenigd Koninkrijk eruit zou stappen, kwam de EU al met richtlijnen voor de onderhandelingen. Sindsdien heeft de Unie keihard gewerkt om zo goed mogelijk de belangen van de Europeanen, de Britten en de bedrijven te behartigen. Michel Barnier (brexit-onderhandelaar voor de EU, nvdr) bracht geregeld verslag uit en vertelde vaak dat de tegenpartij met een lege onderhandelingsmap aan tafel zat. De Britten zijn veel te laat serieus beginnen te onderhandelen. En weten ze eigenlijk wel wat ze willen?”

Zal de brexit op termijn mensen en landen meer bewust maken van het belang van EU-lidmaatschap?

THYSSEN. Ik hoop dat dat nu al zo is, maar soms moet men de gevolgen van een beslissing echt zien. Het toont wel aan dat het geen spelletje is om zomaar in of uit de Europese Unie te stappen. De overige lidstaten lijken dat te begrijpen. Zij hebben zich ook niet tegen elkaar laten uitspelen, ondanks de pogingen van het Verenigd Koninkrijk.”

Wat betekent de brexit meer algemeen voor beide partijen?

THYSSEN. “Ik blijf dat een verlies vinden voor de Europese economie, werkgelegenheid en beleidsvoering. We moeten met het Verenigd Koninkrijk blijven samenwerken en daar zijn rechtszekerheid en eenvoudige regels en procedures voor nodig. De Europese Unie krijgt soms het verwijt niet genoeg rekening te houden met het soevereiniteitsgevoel van het Verenigd Koninkrijk. Dat gevoel vind ik misplaatst. Dat is een hang naar vroeger toen het als land alleen nog veel macht had. Maar zelfs nu hebben de grootste EU-lidstaten op hun eentje niet veel macht meer. Het belang van Europa in de wereld daalt. Daarom moeten we goed en slim samenwerken om ons soortelijk gewicht te verhogen zodat de Europese Unie een rol kan blijven spelen op het wereldtoneel. In het Verenigd Koninkrijk hebben ze mensen wijsgemaakt dat ze dat als land alleen nog kunnen.”

Moet de Europese Unie haar verwezenlijkingen niet meer in de verf zetten?

THYSSEN. “Ik vind van wel. Als tegenreactie krijg je vaak dat dat propaganda met overheidsmiddelen zou zijn, maar de Europese Unie moet dat op een slimme en evenwichtige manier doen. Daarnaast moeten de parlementariërs in hun eigen landen de EU beter aan de man brengen. En ook nationale regeringsleden kunnen het verband tussen het Europees en nationaal beleid sterker benadrukken en beter duiden.”

Zoals de EU er vandaag voor staat, is voor u het glas halfvol of halfleeg?

THYSSEN. “Half vol. De Europese Unie heeft op het gebied van welvaart enorm veel verwezenlijkt in de jongste vijftig jaar. Het kan uiteraard altijd beter, maar zolang het vooruit gaat, ben ik optimistisch. En er is in het huidige Europese kader nog beleidsruimte genoeg om stappen vooruit te zetten.”

Welke stappen moeten dat zijn?

THYSSEN. “De doelen waarmee de Unie is begonnen, zoals vrede en welvaart, zijn behaald. We moeten op dat elan doorgaan, maar met andere accenten, want de wereld is veranderd. Het klimaat en de digitalisering zijn twee voorname problemen en kansen voor het EU-beleid. Daarnaast kenmerkt de Europese Unie zich door een dynamische economie gekoppeld aan voldoende sociale bescherming. We evolueren naar een nieuwe economie en nieuwe manieren van werken waarin we dat evenwicht moeten behouden. Het loont om daarvoor te blijven vechten. En dat lukt het best als we dat samen doen.”