‘Het is absurd dat alcohol legaal is in de westerse wereld’

Professor David Nutt is hoogleraar neuropsychofarmacologie aan het Imperial College in Londen en doet al meer dan veertig jaar medisch onderzoek naar alcohol. Al zijn kennis over de magische vloeistof die van ons in één klap fantastische dansers en begerenswaardige versierders maakt, bundelde hij in het boek ‘Drankje?’. Daarin ijvert hij voor een bewustere omgang met alcohol. Oftewel: think before you drink.

In het Verenigd Koninkrijk staat professor Nutt bekend om zijn kritische houding tegenover drank en het lakse alcoholbeleid. Hij vindt dat cannabis buitenproportioneel gedemoniseerd wordt, terwijl alcohol aanzienlijk schadelijker is. In zijn boek noemt de professor alcohol zelfs de meest schadelijke drug in de westerse wereld.

David Nuttt: “Dat lijkt een boutade, maar ik heb in verschillende westerse landen onderzocht hoeveel schade bepaalde legale en niet-legale drugs werkelijk berokkenen. Alcohol scoort daarbij telkens het hoogst, hoger dan tabak, heroïne, cocaïne, crack en speed. Dat is niet per se vanwege de schade bij de drinker zelf, maar vanwege de enorme schade aan ánderen. Er is in de westerse wereld amper een gezin te vinden dat er niet op de één of andere manier door getroffen wordt.”

Dat moet u toch even uitleggen.

“Alcoholgebruik heeft op verschillende manieren een impact op de levens van heel veel mensen. Denk maar aan alle gevechten, valpartijen en verwondingen die ontstaan omdat mensen onder invloed zijn. In het Verenigd Koninkrijk alleen al liggen de spoeddiensten elk weekend vol met gewonde en zieke dronkaards. Op de orthopedische afdelingen in onze ziekenhuizen wordt zelfs de helft van alle bedden bezet door mensen met alcoholgerelateerde verwondingen. Ook in het verkeer veroorzaakt alcohol veel ellende. En het heeft een impact op onze sociale relaties: mensen die een glaasje te veel op hebben, maken sneller ruzie en doen domme dingen. En dan zijn er natuurlijk nog de gezondheidsrisico’s op lange termijn. Geloof me, de menselijke en economische kosten van alcoholgebruik worden zwaar onderschat.”

U noemt alcohol ook consequent een drug.

“Klopt. Dat klinkt misschien gek in onze cultuur, waar drinken en dronken worden algemeen geaccepteerd zijn, maar ik ben niet alleen: de meeste artsen, wetenschappers en verslavingsexperts zijn het ermee eens. Het enige verschil tussen alcohol en alle andere drugs is dat het legaal is. Die mening heeft me al in de problemen gebracht: ik ben in 2009 ontslagen als hoofdadviseur drugs van de overheid omdat ik alcohol steevast een drug noemde. De Britse overheid en de alcoholindustrie willen niet dat drank als drug wordt gezien, maar ik ben wetenschapper, en als je kijkt naar het effect op de hersenen, is dat vergelijkbaar met het effect van heel wat andere soorten drugs.”

Wat gebeurt er precies in ons brein wanneer we drinken?

“Alcohol bereikt vanuit onze bloedbaan vrij snel het brein, dat duurt tien tot vijftien minuten. Daar zet het de dingen in gang die we zo aangenaam vinden. Alcohol werkt in op de neurotransmitters, de chemische boodschappers die onze neuronen met elkaar verbinden. De twee meest voorkomende neurotransmitters, gaba en glutamaat, doen al het basiswerk: slapen, herinneringen opslaan en nadenken. In essentie zijn ze de aan-uitschakelaar van het brein: glutamaat zet het brein aan, gaba zet het uit.”

“Het eerste wat alcohol doet, is het kalmerende gaba-systeem inschakelen, waardoor je ontspant. Hoe meer alcohol je vervolgens drinkt, hoe harder het gaba-systeem zal werken. Dan kan het bepaalde onderdelen van de hersenen uitschakelen waarvan je dat niet wilt. Eén van de eerste delen van je brein die alcohol uitschakelt, is de frontale cortex, het deel dat je vertelt dat je de controle moet behouden. Daarom is het na enkele glazen zo moeilijk om te stoppen met drinken. Ook de delen van de hersenen die zich bezighouden met je beoordelingsvermogen zijn heel gevoelig voor alcohol, waardoor je verkeerd inschat hoe aantrekkelijk je bent of hoe goed je kunt dansen.”

Wanneer ben je echt dronken?

“Als je de grens van 0,8 promille overschrijdt, wordt het effect verdubbeld: naast het stimuleren van gaba begint de drank ook je glutamaatreceptoren te blokkeren. Je geheugen gaat minder goed werken, waardoor je jezelf begint te herhalen. Je praat met een dubbele tong en voelt je een beetje draaierig, omdat ook je coördinatievermogen beinvloed wordt.”

“Je brein maakt steeds meer dopamine aan en je zelfbeheersing neemt af, waardoor je misschien ruzie gaat zoeken. Je kunt ook domme dingen gaan doen, omdat je beoordelingsvermogen wordt aangetast. Een heel triest voorbeeld is dat van een 16-jarig Brits meisje dat door een ambulance werd opgepikt nadat ze in een nachtclub in elkaar was gezakt. Ze was zo in de war dat ze midden op de snelweg het portier van de ambulance opende, eruit viel en omkwam.”

“Naarmate je promillage stijgt, begin je echt dronken te raken. Dan kun je het bewustzijn verliezen. Als je 1,5 promille bereikt, verlies je ook de capaciteit om herinneringen op te slaan. Dat heet een black-out. En als je echt héél veel alcohol drinkt, schakelt het je brein volledig uit, net zoals anesthesie. Dan hou je ook op met ademen. Dat is een zware alcoholvergiftiging.”

De kater na een avondje doorzakken is dus eigenlijk het gevolg van het feit dat je je hele lichaam hebt vergiftigd.

“Inderdaad. We doen er vaak lacherig over, maar het is best een serieuze zaak. In feite gaat het om afkickverschijnselen, al zijn de symptomen minder zwaar en minder levensbedreigend dan bij een echte alcoholist. Een kater kun je zien als een soort ontstekingsreactie, omdat je je lichaam hebt beschadigd. De afvalstof van de lever die ontstaat bij het afbreken van ethanol, is giftig en kankerverwekkend. Daar moet je lichaam wel even van recupereren. We praten heel achteloos over overgeven door alcoholgebruik, maar eigenlijk is het een overlevingsmechanisme waarmee je lichaam een deel van de alcohol opruimt.”

“Doorgaans krijg je zo’n tien uur na de piek in je bloedalcoholgehalte last van een kater, maar dat hangt af van je geslacht, gewicht en genetische aanleg. Sommige mensen hebben zelfs nooit een kater: tussen de 3 en 23 procent van de bevolking zou resistent zijn. Zij lopen wel een grotere kans om zwaar te drinken, aangezien ze het afschrikwekkende effect niet ervaren.”

IN VINO VERITAS

Dat alcohol de schadelijkste drug is, komt volgens David Nutt vooral doordat zoveel mensen zo vreselijk graag drinken. Gemiddeld drinkt meer dan 80 procent van de volwassenen in de westerse wereld alcohol. Slechts een vijfde daarvan raakt erdoor in de problemen. Maar omdat alcohol alomtegenwoordig is, heeft het een enorme impact op de maatschappij.

Welke gezondheidsrisico’s zijn er verbonden aan drinken?

“Enorm veel. Men denkt vaak dat de schade beperkt blijft tot de lever, maar alcohol is slecht voor ons hele lichaam – het is zelfs moeilijk om een orgaan te noemen dat er níét door wordt aangetast. Er sterven bijvoorbeeld meer mensen aan alcoholgerelateerde hart- en vaatziektes, die leiden tot hartaanvallen en beroertes, dan aan levercirrose. Het is zelfs de voornaamste doodsoorzaak als gevolg van alcohol. Daarnaast zijn er uiteraard de leverkwalen, maar ook verschillende soorten kanker, waarop het risico verhoogt naarmate je meer en langer drinkt. En er sterven ook mensen als onmiddellijk gevolg van dronkenschap. Volgens de Wereldgezondheidsorganisatie zijn daardoor in 2016 al meer dan drie miljoen mensen overleden.”

Hoe zit het met dat dagelijkse glas rode wijn dat allerlei gezondheidsvoordelen zou bieden?

“Je leest vaak dat ‘gematigd’ drinken, met name rode wijn, goed voor je gezondheid is. De waarheid is echter dat geen enkele mate van alcoholconsumptie gezond is. Het heeft geen enkel gezondheidsvoordeel dat de schade compenseert. Alleen mannen van middelbare leeftijd hebben een béétje voordeel bij het drinken van een half glas rode wijn per dag. Maar dat is verwaarloosbaar. Een fles rode wijn per dag is ongeveer het equivalent van dagelijks twintig sigaretten roken. Je levensverwachting verkort er gemiddeld zeven tot acht jaar door.”

“Het is eigenlijk absurd dat alcohol perfect legaal is in de westerse wereld. In de meeste landen mag er ook probleemloos reclame voor gemaakt worden. Dat is volslagen immoreel, maar de alcoholindustrie is enorm machtig. Het zijn fantastische lobbyisten die er beter dan welke andere sector ook in slagen om zichzelf toegang te verschaffen tot de politiek. Echt waar, de tabakslobby kan er een puntje aan zuigen. De alcohollobby heeft dan ook uit hún fouten geleerd. De tabaksindustrie probeerde bezwarende data over de verhoogde risico’s op kanker weg te moffelen, maar dat heeft zich uiteindelijk tegen hen gekeerd. De alcohollobby pakt het veel slimmer aan: zij mogen wel adverteren, zolang daarbij steeds vermeld wordt dat je hun product ‘verantwoord’ moet gebruiken. Maar dat is natuurlijk belachelijk, de meeste mensen drinken juist om zich níét verantwoordelijk te moeten gedragen. Dat weten ze zelf ook wel.”

Waarom wordt drinken zo algemeen geaccepteerd?

“Dat het legaal is, zorgt er al voor dat de meeste mensen het niet als een drug beschouwen. De alcohollobby benadrukt die perceptie ook. Ze steunen het anti-cannabissentiment, want dat is wél een illegale drug en dus zeer slecht. Zo vergroten ze de kloof tussen legale en illegale drugs.”

“De afgelopen vijftig jaar zijn we ook anders gaan drinken door de invloed van marketing. Drank was vroeger een speciale aankoop waarvoor je naar een slijterij of café moest, en dat kon alleen tijdens bepaalde uren. Maar sinds de jaren 70 heeft de overheid de toegang tot alcohol steeds vrijer gemaakt, en gooien we het zonder nadenken in onze winkelkar bij de wekelijkse boodschappen. Je kunt op tv ook geen serie meer zien zonder dat de personages wijn aan het drinken zijn: op café, in de zetel, bij het eten... En de glazen lijken steeds groter te worden: wijn wordt dezer dagen uit enorme bokalen gedronken. Natuurlijk drinken we dan ook steeds meer!”

Alcohol is een integraal deel van ons leven geworden?

“Zeker, maar dat merken we zelf nog amper. We drinken om ons te ontspannen, om een sociale band te smeden, om een zakendeal te sluiten, om een geboorte te vieren of een overledene te gedenken. Je kunt je ook geen feestje zonder alcohol meer inbeelden. Toen één van mijn neefjes 18 werd, kon ik amper een verjaardagskaart vinden die geen referentie maakte aan het feit dat hij nu legaal kon drinken. Wat voor boodschap is dat voor een jongere?”

“Ik heb wel het gevoel dat de perceptie van alcohol langzaam verandert, toch bij de jongere generaties. Zij zijn vaker bezig met gezond leven en beseffen dat elke week bingedrinken daar niet bij hoort. Veel ambitieuze jongeren hier in Londen drinken bewust ‘low and no’, drankjes met weinig of geen alcohol erin. Zij stappen af van het idee dat je elke avond meteen na het werk de pub moet induiken. Initiatieven als Tournée Minérale kan ik alleen maar aanmoedigen: zo staan mensen tenminste eens stil bij hun alcoholconsumptie.”

Sommige mensen worden een compleet ander persoon als ze een glas te veel op hebben. Hoe komt dat?

“Dat begrijpen we nog niet. Er is ook nog niet veel onderzoek naar gedaan. Het traditionele idee is dat alcohol de ‘ware’ persoonlijkheid blootlegt – in vino veritas, zoals de oude Romeinen het zeiden. Daar valt iets voor te zeggen, omdat alcohol onze remmingen wegneemt. Iemand met veel woede in zich kan erg agressief worden als hij dronken is, terwijl hij dat in het normale leven misschien altijd opkropt, omdat het cultureel gezien niet hoort. Als je de frontale cortex met alcohol verdooft, verlies je je remmingen en sociale angsten, waardoor je losser in de omgang wordt. Dat vinden de meeste mensen heel erg leuk, het is ook de voornaamste reden waarom men drinkt. Maar als je het te veel doet, valt je vermogen om jezelf te beheersen weg. En dan geef je toe aan impulsen die je doorgaans onderdrukt.”

VAKMANSCHAP

Volgens cijfers van Sciensano uit 2018 drinkt één op de twee Vlamingen boven de 15 jaar minstens één keer per week alcohol. Vijf procent daarvan voldoet aan de definitie van overmatig alcoholgebruik. Bij mannen betekent dat, volgens de geldende richtlijnen, meer dan 21 glazen alcohol per week, bij vrouwen meer dan 14 glazen per week. Het percentage Vlamingen dat overmatig alcohol drinkt, daalt wel al enkele jaren langzaam. In 2001 bedroeg het nog negen procent.

Uit een grootschalig Europees onderzoek in vijftien landen, waaraan ook de KU Leuven meewerkte, bleek dat Belgen vaker alcohol drinken dan de gemiddelde Europeaan. Wat frequentie betreft, laten we enkel de Nederlanders voorgaan, ook al consumeren we een kleinere hoeveelheid per keer.

Een recent rapport van de Wereldgezondheidsorganisatie bevestigt het beeld van Belgen als stevige drinkers. Belgen ouder dan 15 jaar drinken volgens het rapport gemiddeld duizend pinten per jaar. Dat zijn er bijna twintig per week, terwijl de Hoge Gezondheidsraad een limiet van tien glazen per week aanbeveelt. Gemiddeld consumeren we zo’n 12,6 liter pure alcohol per jaar, bijna de helft daarvan als bier.

Wij Belgen staan bekend om onze biercultuur – die prijkt zelfs op de Unesco-lijst van Immaterieel Erfgoed. We zijn zo trots op onze pilsen en speciaalbieren dat ze voor velen een deel van onze nationale identiteit zijn. Het lijkt héél moeilijk om de perceptie van alcohol hier te veranderen.

“Dat begrijp ik ook. Het verschil met het Verenigd Koninkrijk is dat Belgen meer respect hebben voor hun bier. Je zuipt het niet per se, want het is bedoeld om van te genieten. Het is vakmanschap. Ik heb ooit eens een liter Palm proberen te bestellen in een Vlaams café, maar dat werd me geweigerd (lacht). En terecht ook. Ik denk dat jullie er beter mee omgaan. Van alle alcoholische dranken is bier ook het veiligst, of toch het minst schadelijk, en het bevat de meeste vitaminen en mineralen.”

Wist u dat de legale leeftijd om bier te drinken in België slechts 16 jaar is?

“Dat is vrij jong, maar ik ben niet per se voorstander van hogere leeftijdsgrenzen. Het is niet omdat het in het Verenigd Koninkrijk pas op 18 jaar mag, dat er onder die leeftijd niet gedronken wordt. De gemiddelde leeftijd waarop men in het Verenigd Koninkrijk afhankelijk wordt van alcohol, ligt zelfs drie jaar lager: de gemiddelde Britse alcoholist raakt dus op zijn vijftiende al verslaafd.”

Is alcohol schadelijker voor een tienerbrein dat nog in volle ontwikkeling is?

“Moeilijk te zeggen. Als je elke week bingedrinkt wellicht wel.”

Ook de Britten staan bekend als stevige drinkers.

“We drinken veel, maar niet zóveel meer dan de rest van Europa. We drinken zelfs niet het meest van allemaal. Die eer is weggelegd voor de voormalige Sovjetlanden, zoals Litouwen en Polen. Rusland is de absolute koploper: daar ligt de alcoholconsumptie vier keer hoger dan in alle andere Europese landen. En dan spreken we over wodka, hè, bier beschouwen ze daar niet eens als alcohol.”

“Britten hebben een slechte reputatie op het vlak van alcohol omdat we vaker in de problemen geraken door dronkenschap. We bingen dan ook veel meer.”

We zouden veel leed kunnen voorkomen als we het steevast bij één of twee glazen alcohol houden. Waarom is het zo moeilijk om matig te drinken?

“De meeste mensen die drinken, wíllen het eigenlijk ook bij enkele biertjes of één glas whisky houden. Ze proberen niet per se dronken te worden. Soms overvalt het hen, omdat ze hun lichaam niet zo goed kunnen inschatten. Maar bij dertig procent van de mensen hunkert hun brein daadwerkelijk naar méér zodra ze de eerste effecten van alcohol ervaren. Dat zijn de bingedrinkers. Telkens als zij alcohol drinken – al is het één glaasje – verandert hun brein. Op basis van een hersenscan kun je er zo de alcoholisten uit pikken: hun brein ziet er een beetje uit als dat van dementerenden. De alcohol zorgt ervoor dat hun brein steeds meer wil. En hoe meer alcohol je drinkt, hoe erger je je brein beschadigt. Vooral het voorste deel, dat je beheersingsvermogen beïnvloedt. Dat maakt het zo moeilijk om te stoppen.”

Waarom wordt de ene persoon sneller dronken dan de andere?

“Om te beginnen is het een kwestie van tolerantie: als je het gewend bent om meer te drinken, is je brein erop voorbereid om de effecten van alcohol tegen te gaan. Er is ook een verschil tussen mannen en vrouwen. Als een man en een vrouw dezelfde hoeveelheid drinken, zal het alcoholpromillage in het bloed van de vrouw hoger zijn. Dat komt niet alleen doordat vrouwen over het algemeen minder wegen, maar ook doordat ze proportioneel een hoger vetpercentage en een lager waterpercentage hebben, en alcohol wordt verdund in water.”

“Hoeveel en wat iemand heeft gegeten, is ook een factor, aangezien voedsel de opname van alcohol door de maag remt. En dan zijn er nog de genetische factoren. Sommige mensen breken nu eenmaal sneller alcohol af dan anderen. Mensen van Japanse, Chinese en Koreaanse afkomst hebben er vaak moeite mee, waardoor ze heel snel last hebben van de negatieve effecten van alcohol. Bepaalde mensen, met name zonen van mannelijke alcoholisten, lijken dan weer een brein te erven dat juist minder gevoelig is voor alcohol. Zij hebben een soort aangeboren tolerantie.”

Mannen zouden drie keer meer kans lopen om afhankelijk te worden van alcohol dan vrouwen. Is dat biologisch of eerder cultureel bepaald?

“Een combinatie van beide. Het was lange tijd traditie dat enkel mannen alcohol dronken, het hoorde niet echt als vrouwen dat deden. Toen ik veertig jaar geleden begon met alcoholonderzoek, zeiden we zelfs vaak dat boulimie het vrouwelijke equivalent was van alcoholmisbruik bij mannen. Vrouwen wilden namelijk ook iets tot zich nemen waardoor ze zich beter voelden, maar alcohol was uit den boze, dus gingen ze zichzelf volstoppen met eten. Inmiddels zijn vrouwen economisch en sociaal gezien veel sterker en onafhankelijker geworden, en drinken ze ook steeds meer. Er zijn de afgelopen jaren veel meer vrouwelijke alcoholisten bij gekomen en we zien ook steeds meer hersenschade bij vrouwen. De meeste boeken over alcoholverslaving die nu verschijnen, zijn geschreven door vrouwen – voormalige ervaringsdeskundigen.”

“Wat wel opvalt, is dat vrouwen minder gevoelig zijn voor de schadelijke effecten van alcohol. Hun hersenen worden er minder zwaar en minder snel door aangetast. Dat komt waarschijnlijk door het oestrogeen in hun lichaam, dat hen tot op zekere hoogte beschermt. Maar evenzeer valt het te verklaren door het simpele feit dat vrouwen niet zo vaak agressief worden en gaan vechten als ze dronken zijn. Een deel van de hersenschade bij alcoholisten is namelijk te herleiden tot hoofdwonden na gevechten.”

ALTERNATIEVE ALCOHOL

Hoe kunnen we het alcoholprobleem in de westerse wereld oplossen?

“Ik zie veel heil in het Zweedse regeringsbeleid. Zij hebben heel strikte regels rond de verkoop van alcohol. Die loopt via een keten van staatswinkels, de enige plek waar alcohol met een percentage van meer dan 3,5 procent mag worden verkocht. Als je zo’n staatssupermarkt binnenloopt, lijkt het de grootste duty-free-winkel die je ooit hebt gezien. Er zijn duizenden varianten te koop, waaronder een enorme hoeveelheid kwaliteitswijnen. De Zweedse regering is dan ook de grootste importeerder van wijn ter wereld. Er is maar één zo’n staatssupermarkt voor alcohol in elke stad en die is enkel open van maandag tot en met vrijdag tussen 9 en 18 uur, en op zaterdagochtend. Je moet de aankoop van alcohol dus echt plannen. Kortingen en aanbiedingen zijn niet toegestaan en de alcohol is er over het algemeen sowieso duur. Je moet ook minstens 20 jaar zijn om er te mogen winkelen.”

“Dat systeem heeft ertoe geleid dat de Zweden ongeveer driekwart drinken van wat er per jaar in het Verenigd Koninkrijk wordt geconsumeerd. Het aantal sterfgevallen door levercirrose is ongeveer de helft van dat bij ons.”

Het punt dat u met uw boek wilt maken, is niet per se dat iedereen moet stoppen met drinken. U wilt vooral bewustzijn creëren.

“We moeten beseffen wat alcohol precies doet in ons brein en in ons lijf, zodat we tenminste weten wat we doen wanneer we een koud biertje aan de lippen zetten. Dan drink je bewust en kun je het maximale voordeel eruit halen, met de minste schade.”

“Kijk, als je zo gezond mogelijk wilt leven, moet je helemaal níét drinken, aangezien het geen enkel gezondheidsvoordeel met zich meebrengt. Maar als het je ook om de smaak en de sociale voordelen gaat, moet je beslissen welke risico’s je wilt accepteren, en die afwegen tegen het plezier dat het je oplevert. Het is veel beter voor je welzijn en gezondheid als je bewust geniet van een glas speciaalbier, vanwege de smaak of de sociale voordelen, dan dat je vijf pinten achteroverslaat om zo snel mogelijk dronken te worden. Ik ben helemaal niet tegen alcoholgebruik. Integendeel, ik ben zelf een groot bierliefhebber.”

U wordt dus nog wel uitgenodigd voor feestjes?

“Gelukkig wel (lacht). Sterker nog: ik run een eigen wijnbar, samen met mijn dochter, in het westen van Londen. Het is best een chique buurt en ons cliënteel bestaat voornamelijk uit vrouwen. Er zijn daar namelijk amper plaatsen waar vrouwen op hun gemak kunnen drinken. Niemand gaat op restaurant enkel en alleen om wijn te drinken. Er zijn wel veel pubs, maar die zijn vaak donker en groezelig. Bovendien word je er als vrouw constant lastiggevallen door dronken mannen. Onze wijnbar is een veilige plaats voor vrouwen om met vriendinnen af te spreken en in een ontspannen omgeving een paar glaasjes te drinken. Ze kunnen er gewoon genieten van de smaak en het gezelschap – precies waar ik dus voor ijver. En met gewóne wijnglazen, geen bokalen (lacht).”

U hebt zelf ook recentelijk een alternatief voor alcohol op de markt gebracht.

“Klopt, dat heb ik samen met mijn onderzoeksteam ontwikkeld. We zochten een alternatief voor mensen die wel willen drinken, maar niet per se dronken willen worden. Het is een botanisch drankje, Sentia Spirits, dat je alle voordelen van alcohol geeft zonder dat er alcohol in zit. Het ontspant je, maakt je zelfverzekerder en socialer... Maar je berokkent je lichaam geen schade en hebt de volgende ochtend geen last van een kater. Het perfecte alternatief dus.”

Net op tijd voor Tournée Minérale!

© HUMO