‘The Salisbury Poisonings’ toont de menselijke tol van een politieke vergiftiging
Zelden was een tv-serie zo onbedoeld actueel als The Salisbury Poisonings. De BBC-reeks, over de vergiftiging van dubbelspion Sergej Skripal en de paniek die daarna ontstond, brak kijkcijferrecords vanwege de griezelige gelijkenissen met de coronapandemie. Later werd het verhaal extra relevant door de moordpoging op Aleksej Navalny.
4 maart 2018. Het is een vredige zondag, zoals alle andere zondagen in Salisbury. Op een bankje voor een winkelcentrum zitten een man en een vrouw te genieten van een voorzichtige voorjaarszon. Of zo lijkt het toch. In werkelijkheid zijn Sergej en Joelia Skripal vergiftigd met het uiterst dodelijke zenuwgif novitsjok. De voormalige Russische dubbelspion en zijn dochter worden net op tijd naar het ziekenhuis afgevoerd, hun leven hangt aan een zijden draadje. Niet veel later wordt Nick Bailey, een politie-inspecteur die Skripals huis doorzocht, ook doodziek. Er ontstaat grote paniek in Salisbury: zolang de bron van de besmetting niet gevonden en geruimd kan worden, is de bevolking in levensgevaar. Het slaperige stadje gaat in lockdown, en verandert plots in het decor van een akelige horrorthriller.
Wist regisseur Saul Dibb (Suite Française) veel dat de hele wereld er zo zou uitzien toen hij aan de montage van The Salisbury Poisonings begon. “Plots was het daarbuiten Salisbury maal duizend”, lacht hij vanuit zijn woonkamer. “Met een virus in plaats van een zenuwgif.” In juni 2020, toen de reeks in het Groot-Brittannië werd uitgezonden, kwam het land net uit de eerste lockdown. Door de onbedoelde parallellen met de realiteit was de aandacht enorm: The Salisbury Poisonings werd de best bekeken nieuwe fictieserie van het jaar.
“De impact van de reeks werd plots veel groter dan voorzien”, zegt Dibb. “Niet alleen vanwege de evidente gelijkenissen, zoals het onzichtbare besmettingsgevaar, maar ook omdat de reeks kijkt naar de instanties die ons welzijn moeten beschermen, de mensen waarop wij vertrouwen in geval van nood. Het personage Tracy Daszkiewicz, de vrouw die destijds verantwoordelijk was voor de Volksgezondheid in de regio van Salisbury, toont in de reeks hoe het moet. Ze handelt voorbeeldig en verantwoordelijk. Het contrast met de manier waarop de Britse regering de coronacrisis aanpakte, kon niet groter zijn.”
Onzichtbaar monster
Dibb noemt een onverwachte referentie voor The Salisbury Poisonings: Steven Spielbergs haaithriller Jaws. “Daarin zag je ook hoe sommigen de stranden uit voorzorg wilden sluiten, en anderen ze open wilden houden. Terwijl er op elk moment een onzichtbaar monster kon toeslaan. In Salisbury én tijdens de coronacrisis gebeurde je precies hetzelfde.” Ook andere Spielberg-films dienden als inspiratie, zegt Dibb: “Spielberg maakt vaak briljante films over doodgewone mensen in hele kleine stadjes die buitengewone dingen meemaken. Niet alleen Jaws, maar ook E.T. en Close Encounters of the Third Kind zijn daar voorbeelden van. Datzelfde gevoel wilden we oproepen in The Salisbury Poisonings: een waanzinnige politieke intrige, met beschermende pakken en zenuwgif, die zich ontvouwt in een klein historisch stadje op het Engelse platteland. Britse cinema wordt meestal geassocieerd met sociaal realisme, maar wij wilden deze keer sociaal surrealisme creëren. (lacht)”
Met een moordpoging op een Russische dubbelspion als vertrekpunt had The Salisbury Poisonings ook een heel ander soort serie kunnen worden. “Maar we wilden de kijker niet de gewoonlijke spionagebullshit voorschotelen, zoals zo vaak gebeurt in films en tv-series. Dat is pure fantasie, mensen herkennen zich daar niet in. Wat ons interesseerde, was niet het spionageverhaal, maar de nasleep ervan. Het verhaal van de mensen die direct of indirect de gevolgen droegen van die vergiftiging. Dat verhaal konden we ook heel precies in kaart brengen en waarheidsgetrouw navertellen. Terwijl, als we hadden willen tonen hoe en waarom Skripal precies vergiftigd werd, dan hadden we moeten gissen en speculeren. Zelfs de Britse inlichtingendienst weet waarschijnlijk nog altijd maar voor 75 procent hoe de vork in de steel zit. Iets uit onze duim zuigen, dat interesseerde ons niet.”
Integendeel, scenaristen Declan Lawn en Adam Patterson gingen achter de harde feiten aan. Ze brachten bijna een jaar in Salisbury door, en praatten met alle betrokkenen. “We wilden de reeks enkel maken met hun medewerking”, zegt Dibb. “We hebben iedereen gezien. Behalve de Skripals zelf. Zij wonen nu op een geheim adres, dus we konden hen niet bereiken. Al waren ze wel op de hoogte dat we deze serie maakten. Maar het is sowieso niet hun verhaal dat we vertellen. Daarom hebben we er ook voor gekozen om hen nooit duidelijk in beeld te brengen.”
Navalny
Nu de reeks ook bij ons wordt uitgezonden, is ze zo mogelijk nóg actueler geworden. Op 20 augustus 2020 werd in Rusland oppositieleider Aleksej Navalny vergiftigd. Opnieuw werd heel snel duidelijk dat er novitsjok gebruikt werd, en dat de Russische geheime dienst verantwoordelijk was. “Erg subtiel was het alweer niet”, schudt Dibb het hoofd. “Je kan alleen maar besluiten dat Rusland met dat soort acties een boodschap wil uitsturen: dat ze eender waar en op eender welke manier kunnen toeslaan. De bedoeling is duidelijk om Russen die overwegen om hun land te ‘verraden’, te ontmoedigen. En het werkt ongetwijfeld nog ook.”
‘The Salisbury Poisonings’ wordt vanaf 17/02 in vier afleveringen uitgezonden op BBC First, iedere woensdagavond om 22 uur.