Stikstofprobleem doet Vlaamse regering naar adem happen

Vorige week gooide de Raad voor Vergunningenbetwistingen een bommetje. Haar vernietiging van een vergunning voor een megastal in Kortessem was niet alleen een opdoffer voor de kippenboer in kwestie, maar voor zowat alle bouw- en industrieprojecten in Vlaanderen. Voor het eerst werd een vergunning vernietigd omdat het project een nabijgelegen natuurgebied zou kunnen schaden vanwege de stikstofuitstoot. Een precedent.

Vlaanderen is al jaren een hotspot van stikstof. Voormalig minister van Leefmilieu Joke Schauvliege (CD&V) voerde daarom al een drempel in. Als de uitstoot van een nieuw project minder dan 5 procent bedraagt van wat aanvaardbaar is in het gebied, dan kan het worden vergund. De rechter haalde deze redenering echter onderuit. Elke nieuwe bijdrage van stikstof, hoe klein ook, moet voortaan onderzocht worden.

De mogelijke gevolgen zijn gigantisch. Als de Vlaamse regering niet snel een plan uitwerkt voor de aanpak van het stikstofprobleem, dan kunnen vele andere projecten worden aangevochten voor de rechtbank. Denk maar aan de uitbreiding van de Antwerpse haven, de verbreding van de Brusselse ring of de Oosterweel-werken. Meer fundamenteel kan de hele Vlaamse wetgeving worden aangevochten bij de Raad van State.

Dinsdagochtend legde minister van Omgeving Zuhal Demir (N-VA) een aantal scenario’s op tafel in de kern. De hamvraag daarbij was of Vlaanderen een algemene doelstelling zou vooropstellen, zoals een reductie van pakweg 20 procent voor het hele grondgebied, of meer specifieke doelstellingen per regio en per sector. De vergadering verliep gespannen. Net als een eerdere ministerraad en een aantal vergaderingen tussen de kabinetten leverde ze weinig op.

Ruis op de lijn

In principe is de oplossing nochtans simpel. Driekwart van de stikstof die we zelf uitstoten, is afkomstig van onze landbouw, en dan vooral van de vee- en kippenhouderij. Het overige kwart is afkomstig van het verkeer en de industrie. “Ingrijpen in de veestapel is de meest logische ingreep. Maar de vraag is of men daar een politiek compromis over kan sluiten”, zegt specialist milieurecht Hendrik Schoukens (UGent).

Dat vooral CD&V hiermee worstelt, is geen geheim. Het kwam dinsdag ter sprake in de vergadering van de fractieleden. Daar was iedereen akkoord dat er voor de christendemocraten geen goede kant aan dit verhaal zit. “We moeten straks aan een landbouwer gaan uitleggen dat zijn familiebedrijf plotseling een gevaar vormt voor het bos dat in de buurt ligt. Dat is allerminst evident”, zegt een aanwezige.

Viceminister-president Hilde Crevits (CD&V) zit geprangd tussen twee bevoegdheden: Economie en Landbouw. Aan de ene kant voelt ze de druk van de Boerenbond, die al zijn gewicht in de schaal werpt om de veeteelt te vrijwaren. Aan de andere kant trekt werkgeversorganisatie Voka zenuwachtig aan haar mouw. Als er niet snel een oplossing komt, dreigt de hele economie in dit verhaal te worden meegesleurd.

Ook binnen N-VA zit er ruis op de lijn. Op de fractievergadering stonden industriegezinde parlementsleden zoals Annick De Ridder, die Antwerps havenschepen is, tegenover hun collega’s van het platteland. De eerste groep vindt dat de industrie al veel inspanningen heeft geleverd en stuurt aan op een grote bijdrage van de landbouw. Ze wordt gesteund door de groene strekking binnen de partij en door Demir. De andere vraagt om de landbouw te sparen.

Doemscenario

Dit probleem zat er al lang aan te komen. Al in de vorige legislatuur probeerde de regering een systeem voor de uitstoot van stikstof uit te werken. Maar zoals wel vaker met dossiers waarin economie en natuur botsen – denk aan de betonstop – slaagde ze daar niet in. Het systeem van Schauvliege werd gelanceerd als een tussenoplossing. Maar nu deze onderuitgehaald wordt, is de urgentie om een deftige oplossing te vinden groot.

De grote vrees is een doemscenario zoals in Nederland. Daar werden de stikstofregels van de overheid in 2019 onderuitgehaald door het Europese Hof van Justitie, omdat het land niet kon garanderen dat het daarmee de Europese normen zou halen. Plotseling vielen duizenden wegenwerken en bouwprojecten stil. Het kostte de Nederlandse economie miljarden euro’s. De imagoschade voor de regering was enorm.

Compensatie voor boeren

Tot nu toe slaagt de Vlaamse meerderheid erin om de rangen te sluiten, wellicht ook vandaag tijdens het actuadebat in het parlement. Maar een oplossing is nog lang niet in zicht. Als er boeren moeten stoppen met hun activiteiten, dan moeten ze daarvoor gecompenseerd worden. Open Vld staat echter weigerachtig tegenover deze compensaties. Ze is nog niet bekomen van de heisa rond de zonnepanelen. Een andere mogelijke oplossing is een systeem waarbij boeren emissierechten kunnen afkopen.

Hoe concreter de oplossing wordt, hoe meer weerstand er ontstaat. “De haven van Antwerpen is de grootste economische motor van Vlaanderen”, merkt De Ridder op. “Rechtszekerheid voor alle sectoren, dus ook voor de havenindustrie, is de grootste prioriteit.” Bij minister Crevits klinkt het dat zowel economische activiteiten als de landbouwbedrijvigheid moeten kunnen blijven plaatsvinden.