"Ze zou een heel ander kind zijn als we hier niet woonden": "Pano" toont gevolgen van looduitstoot bij Umicore Hoboken

Er komen uit Hoboken al zo'n vijftig jaar klachten over de uitstoot van zware metalen. "Panorama" maakte er in 1974 al een reportage over, nadat de koeien van boerin Vandenbergh in de wei waren doodgevallen. De bewoners van Hoboken maakten zich grote zorgen. Want na de dieren werden ook de kinderen ziek van de tonnen lood die de fabriek uitstootte.

Bekijk hier het fragment uit de oude Panorama over de koeien. De tekst gaat daaronder voort. 

Vandaag vallen de koeien gelukkig niet meer dood. Maar sinds 1978 wordt wel nog steeds halfjaarlijks het loodgehalte in het bloed gemeten bij de kinderen die in de buurt van de Umicore-fabriek wonen. Die metingen gebeuren door het Provinciaal Instituut voor Hygiëne (PIH). De loodwaarden zijn de afgelopen decennia serieus gedaald, maar vorig jaar stegen ze opnieuw, voor het eerst in jaren. 

Tiffany en haar man Michael wonen al vier jaar naast de fabrieksmuur in Hoboken. Ze kregen er hun zoontje Micha. Ze informeerden zich op voorhand en werden gerustgesteld dat de overheid het probleem onder controle had, maar hun zoontje kreeg toch verhoogde loodwaarden. "Wij hebben navraag gedaan of het veilig was. Het antwoord was altijd: de cijfers zijn nog nooit zo goed geweest. "

Bekijk hier een fragment van Tiffany, Michael en Micha. De tekst gaat daaronder voort. 

Door zijn verhoogde loodwaarden wordt de ontwikkeling van Micha van zeer nabij opgevolgd. Elke achterstand veroorzaakt ongerustheid, want langdurige blootstelling aan lood is voor jonge kinderen een groot probleem. Een kinderlichaam neemt veel meer lood op dan volwassenen en dat kan effect hebben op de ontwikkeling. Lood kan schade aanrichten aan het zenuwstelsel en verminderde intelligentie of gedragsproblemen veroorzaken.

Wat te hoge loodwaarden met kinderen kan doen, wordt pijnlijk duidelijk bij de zesjarige Hanna. Vier jaar geleden had ze veel te veel lood in haar bloed. Ze moet wekelijks naar de ergotherapeut voor haar motorische problemen.

Bekijk hier een fragment uit de "Pano"-reportage. Benny en Nancy vertellen over hun dochter Hannah. De tekst gaat daaronder voort. 

Ondertussen verhuisde het gezin van Hannah uit de wijk, maar Nancy - de moeder van Hannah - heeft het er moeilijk mee dat de blootstelling van Hannah zolang heeft kunnen duren. "Ik geef Umicore daarvoor de schuld en dat maakt me kwaad. Ik denk dat Hannah een heel ander kind was geweest, mochten we hier niet hebben gewoond."

De regels waaraan Umicore moet voldoen om de gezondheid van de burger zo min mogelijk te schaden, werden in 2014 vastgelegd in de milieuvergunning, afgeleverd door de provincie Antwerpen. De provincie baseerde zich daarvoor op richtlijnen van de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) uit 2000. 

In de milieuvergunning staat te lezen dat "de gemiddelde lood in bloed concentratie van de kinderen uit de omgeving (Moretusburg, Hertogvelden en Vinkevelden) lager dient te zijn dan 10 microgram per deciliter bloed. Indien de WHO-richtlijn verandert voor deze parameter, wordt de norm aangepast aan de WHO-richtlijn." 

Op het moment dat de milieuvergunning in 2014 werd afgeleverd, was de referentiewaarde voor lood in bloed bij verschillende andere internationale organisaties al veel strenger. De Europese voedselveiligheidsautoriteit (EFSA) legde de lat op 1.2 microgram/dl bloed, bijvoorbeeld. Het Amerikaanse Center for Disease Control (CDC) op 5. Maar de provincie kiest er in 2014 dus voor om de wetenschappelijk achterhaalde waarde van 10 microgram te gebruiken. 

Officieel heeft de WHO deze richtlijn uit 2000 nog niet aangepast, maar de organisatie laat aan onze redactie weten dat ze "sinds 2010 consequent het standpunt innemen dat er geen niveau is waarvan bekend is dat het géén schadelijke gevolgen heeft".

Opvallend: ook het Provinciaal instituut voor Hygiëne gebruikt sinds eind 2012 - anderhalf jaar voor de toekenning van de milieuvergunning aan Umicore - wel al de norm van 5 bij de halfjaarlijkse bloedprik bij kinderen. Maar Umicore wordt wel afgerekend op de milieuvergunning waar 10 microgram staat. Een beslissing die een wezenlijk verschil maakt voor de kinderen van de wijk. Want sinds de milieuvergunning is de waarde van 5 al in vier van de zeven jaar overschreden. 

Alle artsen en experten die we spraken zijn het erover eens dat er geen veilige lood-in-bloed-waarde is. Elke verhoging kan mogelijke effecten hebben. De waarden van lood moeten dus zo laag mogelijk zijn.

Afgelopen maand kondigde de provincie aan dat ze de milieuvergunning gaat aanpassen. "Ik ben ervan overtuigd dat we de intentie hebben om de waarden naar beneden bij te stellen", zegt Luk Lemmens (N-VA), eerste gedeputeerde van de provincie Antwerpen. "Het is in het belang van de inwoners dat we dit moeten bekijken."

Bekijk de volledige uitzending van "Pano" hier en lees voort onder de video:

In ons onderzoek stellen we vast dat niet alleen de uitstoot van lood, maar ook de uitstoot van arseen en cadmium - twee kankerverwekkende stoffen - problematisch is. In de buurt van de fabriek staan meetpunten van de Vlaamse Milieumaatschappij. De resultaten zijn zorgwekkend: nergens in Vlaanderen zijn de arseenconcentraties hoger dan in Hoboken. De Europese streefwaarden worden hier op jaarbasis tot bijna 3 keer overschreden.

Umicore investeerde al fors in maatregelen om de vervuiling tegen te gaan: "Het spreekt voor zich dat we inspanningen blijven leveren om onze impact op de omgeving te verkleinen. We investeren 20 tot 25 miljoen euro per jaar in milieumaatregelen", zegt Luc Gellens, tot voor kort directeur van de Umicore-fabriek in Hoboken.

Arseen en cadmium werden tot nu toe nog nooit gemeten bij de inwoners van Hoboken. En daar komt nu verandering in.

De overheid zal binnenkort starten met een grootschalig onderzoek naar de impact van zware metalen zoals arseen en cadmium op de gezondheid van de inwoners van Hoboken, zo kondigt Lemmens aan. "Een belangrijke start. Ik denk dat iedereen nu de sense of urgency (een gevoel van urgentie of onvermijdelijkheid red.) heeft begrepen."

Hieronder kan je de volledige oude "Panorama"-reportage uit 1978 bekijken.