Antwerpse gerecht gaat criminele jongeren beter opvolgen: "Voorkomen dat ze steeds zwaardere misdrijven plegen"

Een jongeman van 18 staat voor de correctionele rechter in Antwerpen. Zijn werkbroek en de zwarte strepen op zijn gespierde armen verraden dat hij rechtstreeks van zijn werk naar de rechtbank is gekomen. "U mag hier vooraan komen zitten, meneer", spreekt de rechter hem aan. "U weet hoe het traject hier werkt?"

Beluister hier een reportage vanuit de rechtbank: 

De jongen - laten we hem Joeri noemen, al is dat niet zijn echte naam - heeft uitleg gekregen van de justitieassistent, en weet dus hoe het traject werkt. Hij is de allereerste die er gebruik van kan maken. Joeri staat terecht voor een zware diefstal met geweld, samen met enkele minderjarige vrienden. Zware feiten, waarvoor de rechter hem in principe minstens een jaar naar de gevangenis zou moeten sturen. Maar in dit geval heeft het parket hem voorgesteld om in het Jongerenopvolgingstraject (JOK) te stappen. Omdat hij nog zo jong is, omdat zijn feiten wel zwaar zijn, maar nog beperkt. Omdat hij ze heeft gepleegd onder invloed van drank, drugs en slechte vrienden. Kortom: omdat het parket gelooft dat hij nog een kans maakt, als hij maar aan zichzelf wil werken.

Vanaf nu zal Joeri elke maand hier voor de rechter moeten verschijnen. Die zal controleren of hij zich aan zijn voorwaarden houdt: op een vast adres wonen, aan het werk blijven, een traject volgen bij het Centrum voor Algemeen Welzijnswerk (CAW). En geen nieuwe misdrijven plegen uiteraard. Als hij dat maand na maand volhoudt, kan de rechter uiteindelijk beslissen dat Joeri het traject goed doorlopen heeft. Pas dan zal de rechter een vonnis uitspreken. En dat zal geen jaar gevangenis zijn, maar allicht een opschorting van de uitspraak: een gunstmaatregel waardoor Joeri geen straf krijgt, en ook een blanco strafblad behoudt.

"Het traject is bedoeld voor alle jongeren tussen 18 en 25 jaar, die nog aan hun eerste criminele feiten zitten", legt Luc Potargent uit. Hij is afdelingsvoorzitter van de rechtbank in Antwerpen, en zal ook de JOK-zittingen leiden. "Vaak zijn dat jongeren die wel een goede inborst hebben, maar die door slechte vrienden, drugs en alcohol op het slechte pad zijn geraakt. We proberen hen heel snel na de feiten bij de kraag te vatten en te zeggen: je moet je leven nu veranderen."

Een soortgelijk project bestaat al in Antwerpen en andere rechtbanken voor drugsverslaafden die misdrijven plegen: ook zij krijgen de kans om, onder strikt toezicht van de rechtbank aan zichzelf te werken. Als dat lukt, komen ze er met een milde straf vanaf. "We merken dat we op die manier vermijden dat ze nieuwe misdrijven plegen", zegt rechter Potargent. "En we hopen dat dat bij jongeren ook zal werken."

Bekijk hieronder de journaalreportage over de Jongerenopvolgingskamer (JOK): (lees daaronder verder)

Na Joeri had vrijdag nog een tweede jongen moeten verschijnen, maar hij raakte niet in de rechtbank: "Hij heeft een ongeluk gehad en zal pas tegen de volgende zitting voldoende hersteld zijn", pleit zijn advocate. Het slachtoffer van de tweede jongen zit wél in de zaal. Hij wil geen schadevergoeding van de dader, wel een gesprek met hem. "Daar willen we ook hard op inzetten, op zo een gesprek tussen dader en slachtoffer", zegt rechter Potargent. "Het is niet verplicht, en we kunnen hen er dus niet op afrekenen. Maar het kan wel een groot verschil maken, voor dader en slachtoffer. De dader krijgt er meer empathie door, en zal een volgende keer hopelijk beter nadenken."

Volgens de rechtbank gaat het om een heel nieuwe manier van rechtspreken: "We gaan veel meer op maat werken. Daar was ook een grote nood aan: we zagen dat jongeren vaak kleine feiten plegen waar geen reactie op komt. Dan gaan ze steeds zwaardere en zwaardere feiten plegen, waarna een rechter niet anders kan dan plots een heel zware straf op te leggen. Ze krijgen dan een strafblad, waardoor ze geen werk meer vinden. En vaak komen ze dan in een vicieuze cirkel, waardoor ze opnieuw misdrijven gaan plegen. Dat willen we vermijden. Daarom gaan we nu tegen die jongere zeggen: we geloven in jou, maar jij moet tonen dat je het waard bent."

Maar worden die jongeren, die soms zware feiten hebben gepleegd, dan nog wel gestraft? "Ze moeten wel degelijk heel veel gesprekken voeren. En ze krijgen voorwaarden opgelegd, waardoor ze aan de slag moeten gaan. Een gesprek met hun slachtoffer bijvoorbeeld. Dat is niet verplicht, maar we proberen het wel in het traject te stoppen. Dat is niet evident voor die jongeren. Ze moeten echt wel inspanningen doen. En dan zal het ook meer zin hebben dan hen in de gevangenis te stoppen. Want de gevangenis doet wel haar best, maar toch komen jongeren er dikwijls niet beter uit. Ze kunnen geen traject volgen, ze komen in aanraking met ervaren criminelen. Dus ik denk dat dit wel een betere oplossing is."

Vlaams minister van Justitie en Handhaving Zuhal Demir (N-VA) maakt 210.000 euro vrij voor het project. Ook zij gelooft in het project: "We gaan veel korter op de bal kunnen spelen, en niet die jonge criminelen jaren met rust laten voor het tot een proces komt. Want dan gaat het van kwaad naar erger. Zo willen we  een einde maken aan een gevoel van straffeloosheid. Het project zal ook de komende twee jaar wetenschappelijk opgevolgd worden. En als het goed werkt - en daar gaan we van uit - dan gaan we het over heel Vlaanderen uitbreiden."

In "De ochtend" op Radio 1 vertelde Kristof Aerts van het parket van Antwerpen over het project. Dat gesprek kan u hieronder herbeluisteren: