Schrijver Ramsey Nasr: "Onderwijs, zorg en cultuur zijn fundamenten van de samenleving, geen ornamenten"
Ramsey Nasr verbindt in zijn bevlogen boek "De fundamenten" de corona- met de klimaatcrisis en de mens met het grotere geheel van de natuur. Hij maakt een balans op en roept op tot handelen.
De Nederlandse schrijver en acteur Ramsey Nasr spreekt zich wel vaker uit over maatschappelijke thema’s, onder meer als voormalig stadsdichter van Antwerpen of Dichter des Vaderlands in Nederland. Toch aarzelde hij met dit boek “De fundamenten”, waarin hij in drie essays het verband legt tussen corona en klimaatverandering.
“Ik heb getwijfeld aan dit boek. Wat kun je eigenlijk betekenen? Zeggen dat we ons leven moeten veranderen? Maar kennelijk is dit wel het moment. Er is een enorme nood aan een beweging. Mensen willen dat er iets rigoureus verandert,” vertelt Ramsey Nasr in “Pompidou” op Klara. De eerste druk van “De fundamenten” was op één dag uitverkocht, de tweede ook, nu is er al een derde druk.
Luister hier naar Ramsey Nasr in "Pompidou" op Klara
“Urgentie is een understatement. Woede en verontwaardiging zijn bij mij vaker de drijfveren om schrijven over de Midden-Oostenkwestie, over cultuur- of identiteitspolitiek. Maar in dit geval is het letterlijk urgent. Het gaat over de coronacrisis, maar dan in het licht gezet van het grotere geheel: de klimaatcrisis. Het vrijemarktdenken, de dominante ideologie in het westen, de maximalisatie, de oneindige groei: het is gerelateerd aan een klein virus dat ons nu platlegt.”
Het is een tijd van het geweten
Nasr verbindt in “De fundamenten” inderdaad veel punten, van intensieve veeteelt over de brieven van Vincent van Gogh tot de bedrijfspolitiek van Booking.com. De stilte en de rust van de eerste lockdown zetten hem aan het denken. “Het is een tijd van het geweten. Geen mooie tijd, maar wel een waarin je op een revolutie kunt broeden.” Nasr citeert de Duitse dichter Rainer Maria Rilke: "Du musst dein Leben ändern", "Je moet je leven veranderen".
“Verlamming is ons werkelijk probleem. We weten dat we de wereld aan het vernietigen zijn, maar we zetten een gevaarlijke stap: we weten dat we het weten. Daarmee komen we in een loop terecht, een droste-effect (genoemd naar de cacaodoos van Droste waarop een afbeelding staat van een vrouw met een doos cacao, waarop weer een afbeelding staat van een vrouw met een doos enzovoort, red.) dat ons verlamt.
Onze achterkleinkinderen zullen ons veel verwijten. En terecht
We moeten dus in beweging komen, vindt Ramsey Nasr. “Onze achterkleinkinderen zullen ons heel veel verwijten. Ze zullen ons de basisvraag stellen: hoe konden jullie geloven in een wereld van oneindige groei? Ze zullen ons beschuldigen van misdaden, immoreel gedrag, gewetenloosheid, verlamming en terecht.”
Hoe pak je dat aan? Door je geweten te laten spreken. “Nadenken over anderen dan jezelf, andere diersoorten, andere bevolkingsgroepen, volgende generaties, de planeet. Niet abstract, maar heel concreet. Om succes of geluk te meten zijn andere parameters nodig dan puur cijfermatige en economische zoals het bnp. “Geluk voor jezelf is geen geluk als het ten koste gaat van een ander. Het moet altijd gerelateerd zijn aan iets groters. Ontneem je met jouw geluk niet de mogelijkheid aan een ander om gelukkig te zijn?”
Dat is overigens geen puur individuele taak, vindt Ramsey Nasr. “De burger probeert, maar hij kan toch niet bij elk product in de supermarkt nadenken hoe dat gemaakt wordt? De overheid moet een sturende functie hebben en mag niet zo sterk verweven zijn met het bedrijfsleven.” Daarvan geeft Nasr verschillende voorbeelden uit Nederland, ook in verband met de coronacrisis waar de regering-Rutte vooral op de individuele verantwoordelijkheid wees.
Kunst biedt houvast door mee te wankelen
En wat is nu echt van belang gebleken in deze coronatijd? “Cultuur, zorg, onderwijs, de fundamenten van onze samenleving die we als ornamenten waren gaan beschouwen, bleken ineens heel nuttig te zijn.” Tijdens de grote discussies in Nederland over de cultuurbezuinigingen enkele jaren geleden weigerde Ramsey Nasr om mee te gaan in het discours dat cultuur moet “opbrengen” en prees hij net dat het geen geld in het laatje brengt . In “De fundamenten” oppert hij dat kunst wel degelijk nut heeft.
Waar blijft het gedicht?
Tijdens de lockdown las Ramsey Nasr de “Decamerone” van de middeleeuwse schrijver Boccaccio voor, met andere acteurs. Hij kwam er ook achter “dat mensen popelden om een gedicht te lezen, dat er leesclubjes als paddenstoelen uit de grond schoten. Ik postte gedichten van Vasalis en Van Ostaijen en als ik een dag oversloeg vroegen mensen: waar blijft het gedicht?”
“Kunstenaars zijn slecht geplaatst om de wereld in te richten, maar in ons vak is je verbeelding je gereedschap. In een tijd van crisis heb je naast harde wetenschappers ook kunstenaars nodig. Neem bijvoorbeeld scenaristen of romanschrijvers, mensen die vragen stellen in plaats van antwoorden te geven.” In "De fundamenten" schrijft Ramsey Nasr het zo: "Kunst biedt houvast door mee te wankelen."
Covid-19 geeft ons een snelcursus van de praktijk
Besluit: het coronavirus heeft ons met twee voeten op de grond gezet. We staan niet boven de natuur, we maken er deel van uit. "Dat minuscule klootzakje dient geen hoger doel, het is hier niet om ons iets te leren; het slaagt er niettemin in om de westerse mens ervan te doordringen dat deze ondanks alle moeite zich af te zonderen van de natuur, er niet aan ontsnapt."