‘Er komt een nieuwe soort hittegolf: een combinatie van hitte en vochtigheid waardoor gezonde mensen zoals jij en ik binnen de zes uur dood kunnen zijn’

Afspraak in park Oude God in Mortsel. Anuna De Wever komt er graag joggen, zegt ze. “Omdat het een prachtige plek is. Voor joggers zoals ik, maar ook voor ouderen die op hun gemak willen wandelen.” Het is de warmste dag van de week, de vogels in het zonovergoten park doen hun jubelende best om de lentekriebels bij de wandelaars aan te wakkeren. Een mens zou bijna vergeten dat we nog altijd midden in de pandemische perikelen zitten. Alsof je straks de bewoonde wereld instapt en het leven weer zijn oude gangetje van voor corona gaat, met volle terrassen en drukbezochte winkelstraten.

Maar Anuna De Wever zet ons meteen weer met de beide voeten op de grond. Dat het geen blije boodschap is die ze brengt, zal ze verschillende keren herhalen. “Want al is de wereld in de ban van corona, de klimaatopwarming gaat gewoon door.” Ze heeft dan ook niet stilgezeten, het afgelopen jaar. “Een aantal mensen is tot rust gekomen tijdens de eerste lockdown. Ik niet, het activisme is niet gestopt.”

Na haar reis naar Zuid-Amerika in de herfst van 2019 waar ze de klimaattop in Chili wilde bijwonen – wat mislukte door de onrust in het land – keerde De Wever begin 2020 terug naar België. Ze vloog er meteen opnieuw in met de Ocean Strike in Brussel, gevolgd door de European Climate Strike waar ook Greta Thunberg aan deelnam. Intussen begon ze aan haar stage bij de fractie van De Groenen/Europese Vrije Alliantie (EVA) in het Europees Parlement. Tot corona toesloeg.

Youth for Climate zat pal in het momentum met de klimaatmarsen toen de pandemie begon. Moeten jullie nu weer van nul af aan beginnen?

“Toch wel. We waren zo goed bezig en dan stopt het plots allemaal. Dat was kut natuurlijk. Maar ik heb me dan verdiept in het Europese beleid inzake het klimaat. Via het team van EVA werk ik mee aan alle klimaatcampagnes van het Europees Parlement. Wat betekent dat ik wat afstand heb genomen van wat er in Vlaanderen gebeurt.

“Ook heeft Youth for Climate het coronajaar gebruikt om terug te blikken op de voorbije twee jaar. Waarbij duidelijk werd dat het grootste probleem niet bij een gebrek aan politieke moed ligt, maar bij de mensen zelf. Omdat de meesten nog altijd niet doorhebben dat de klimaattoestand hoogst urgent is. Dus hebben we gefocust op hoe we die boodschap nu kunnen overbrengen. Het antwoord is: via zoveel mogelijk informatie. Het gaat niet over het klimaat in de zin van het behoud van bloemetjes en bijtjes, nee, het gaat over mensenrechten. In Europa zien we daar niet veel van, in Noord-Amerika ook niet. Maar als we niet snel in actie schieten, zullen miljoenen mensen voor het einde van deze eeuw sterven aan de gevolgen van de klimaatverandering.

“In Zuid-Amerika was ik met Adélaïde Charlier (de Franstalige coördinator voor Youth for Climate, red.) in het Amazonewoud waar we met eigen ogen zagen hoe erg de inheemse bevolking eraan toe is. Het gaat om twintig miljoen mensen die van de Xingu-rivier leven. Ze gebruiken het water om te koken, te wassen en te drinken. Maar door de exploitatie van de goudmijnen in de omgeving – uitgebaat door Canadese en Europese bedrijven – wordt de rivier zo vergiftigd dat veel mensen sterven aan de gevolgen van kanker.

“Ook het groot aantal bosbranden in het Amazonegebied van de afgelopen zomer heeft de leefomgeving van de inheemse bewoners in gevaar gebracht. Op zich is dat al een ramp, maar het Amazonewoud zorgt voor meer dan 20 procent van de zuurstof wereldwijd. Het is een enorm belangrijk ecosysteem dat we koste wat het kost in stand moeten houden.”

Wat een zware dobber is met een Braziliaanse president als Bolsonaro.

“Hij is zoals Trump: alleen uit op economisch gewin. Als het aan hem ligt, worden grote delen van het Amazonewoud gekapt. Dat is op dit moment allemaal aan het gebeuren. En wat doen Europa en België intussen? Een deal sluiten met Brazilië: het EU-Mercosur-handelsakkoord (tussen de EU en de vier Mercosur-landen Brazilië, Argentinië, Paraguay en Uruguay, red.).

“Kort uitgelegd: wij sturen onze auto’s daarheen en krijgen er vlees voor terug. Maar voor dat vlees moeten massa’s bomen worden gekapt zodat er ruimte komt voor landbouw, voor voedsel voor het vee en ook voor sojaplantages. Het akkoord zorgt dus mee voor de destructie van het Amazonewoud. Terwijl het ecosysteem van het Amazonegebied al bijna op een kantelpunt staat; zodra er een bepaalde hoeveelheid bomen is gekapt, is het te laat en ontstaat er een savanne.”

Je bent onder andere bij premier Alexander De Croo en Angela Merkel geweest om de gevolgen van het Mercosur-akkoord aan te kaarten. Heeft dat iets opgeleverd?

“Merkel zei klaar en duidelijk dat ze tegen het akkoord was, De Croo was minder duidelijk. Hij had het over complexe handelsakkoorden met landen van over de hele wereld en dat het om veel meer dan het klimaat ging. Met andere woorden: we hebben er niets over te zeggen.

“Maar dat klopt niet. Het gaat wel degelijk over het klimaat en over de levens van mensen die in het Amazonewoud leven. Nu, er moet nog over beslist worden in België maar verschillende partijen zoals Groen, Vooruit en zelfs CD&V hebben ernstige bedenkingen en willen opnieuw onderhandelen. Dat is alvast een positief begin.”

Terug naar Youth for Climate. Je wilt opnieuw klimaatmarsen organiseren. Wanneer zie je dat gebeuren, corona indachtig?

“Ons plan is oktober, als corona – normaal gesproken – voorbij is. In sommige landen beginnen ze er vroeger aan maar in België verloopt de vaccinatie zo traag dat we zeker willen zijn dat de mensen veilig kunnen demonstreren. We willen opnieuw duizenden betogers op de been brengen; dat is vooral belangrijk bij de eerste mars. Makkelijk zal het niet zijn want de klimaatkwestie is volledig van tafel geveegd door corona.”

Hoe denk je de mensen, en vooral de jongeren, opnieuw te motiveren? Als ze straks hun vrijheid terugkrijgen staat hun hoofd wellicht niet naar alweer problemen.

“Dat vragen wij ons ook af. De jongeren zijn nu vooral kwaad omdat ze hun kot niet uit mogen, ik kan me voorstellen dat ze straks helemaal geen zin hebben om zich bezig te houden met andere moeilijkheden. Daar maak ik me best zorgen over: hoe krijgen we de mensen straks weer zover dat ze de straat opgaan voor het klimaat?

“We hopen hen te overtuigen door hun te laten zien wat we tot nu toe al hebben gewonnen. De Europese doelstellingen zijn bijvoorbeeld veranderd van 40 naar 55 procent minder CO2-uitstoot. Ook zijn er onderhandelingen over een emissiebudget waarbij je als bedrijf of individu een bepaalde hoeveelheid uitstoot mag veroorzaken, en over een klimaatraad van wetenschappers die het beleid nakijkt. Het zijn voorstellen die duidelijk maken hoeveel macht we hebben als bevolking. Door die klimaatmarsen is er enorm veel gebeurd. Europa is het eerste continent dat klimaatneutraal wil zijn tegen 2050.”

En toch vind je die 55 procent minder uitstoot tegen 2030 nog niet genoeg.

“Nee, we zijn er nog lang niet. We gaan het klimaatakkoord van Parijs, waarbij 195 landen hebben getekend om de opwarming van de aarde onder de 2 graden Celsius te houden, met het huidige beleid niet halen. Ook dat verhaal moet opnieuw verteld worden. We zitten tegen 2030 op een kantelmoment: vanaf dan wordt de klimaatopwarming onomkeerbaar omdat er zo veel CO2 in de lucht zal zijn en verschillende ecosystemen dusdanig kapot zullen zijn dat herstel niet langer mogelijk is. Als we het zover laten komen, moeten we ons de komende eeuw bezighouden met schadebeperking en komen er miljoenen klimaatvluchtelingen bij omdat een aantal landen in Afrika en Azië door de hitte onbewoonbaar zal worden.

“Er zal ook een nieuwe soort hittegolf komen: een combinatie van hitte en vochtigheid waardoor gezonde mensen zoals jij en ik binnen de zes uur dood kunnen zijn. Dat komt eráán. (In een studie uit 2017 van het Massachusetts Institute of Technology wordt gewaarschuwd dat, als de uitstoot van CO2 niet daalt, 4 procent van de populatie tussen 2071 en 2100 slachtoffer zal worden van dodelijke extreme hittegolven, red.). Maar de mensen beseffen nog altijd niet hoe ernstig het is.”

Naast een gebrek aan besef, is er ook ongeloof en onverschilligheid. Niet iedereen vindt je verhaal realistisch.

“Onverschilligheid ontstaat vaak uit onwetendheid. Ik denk niet dat je onverschillig kunt blijven wanneer je echt op de hoogte bent van de klimaatcrisis en weet hoeveel mensen eraan sterven. We hebben toch allemaal een zeker verantwoordelijkheids­gevoel? Maar misschien ben ik daar naïef in.

“Toch is dat verantwoordelijkheidsgevoel de essentie van mijn activisme. Je kunt in Europa nog altijd makkelijk aan je verantwoordelijkheid tegenover het milieu ontsnappen. Maar er zijn zoveel mensen die dat niet kunnen. Omdat ze er middenin zitten. En als we niets doen, merken wij over tien jaar ook de gevolgen.”

Een van de conclusies van de klimaattop van 2020 was dat we nog altijd te veel broeikasgassen uitstoten zodat we afstevenen op een opwarming van 3 graden extra deze eeuw, ondanks de coronaperiode. Is een nuluitstoot tegen 2050 wel haalbaar?

“Absoluut. En we zouden nog veel verder moeten gaan. In 2050 zijn we het kantelpunt voorbij. Er zijn verschillende rapporten en wetenschappelijke actieplannen opgesteld voor de toekomst van België en van Europa, maar de politici willen er niet naar kijken. De vraag is of je het klimaat als een crisis wilt beschouwen. We hebben dat met corona gedaan, dat was een ongeziene crisis waar – terecht – veel geld voor wordt uitgetrokken en waar extreme maatregelen voor worden getroffen.

“Als we het klimaat als een crisis zouden beschouwen, kunnen we veel meer dan alleen klimaatneutraal zijn tegen 2050. Maar we zitten in een samenleving die verslaafd is aan fossiele brand- stoffen. Zolang dat onze basis blijft, gaan we er nooit komen.”

Bill Gates zegt in zijn recent verschenen boek ook dat klimaatneutraliteit tegen 2050 onwaarschijnlijk is als we zo voortdoen. Zonder de nucleaire component zal het niet lukken. Ben je het daarmee eens?

“Ik ben er zeker niet tegen. Met veel zaken in zijn boek ben ik het eens, maar ik volg hem niet in zijn tijdlijn. De bouw van de nieuwe soort kerncentrales waarover hij spreekt, staat nog niet op punt. Het duurt ongeveer tien jaar om er een neer te zetten. Terwijl we nu moeten handelen.

“Bill Gates hoopt, net als veel politici, op technologische ontwikkelingen die het klimaatprobleem kunnen oplossen. Maar als die ontwikkelingen pas over een decennium gerealiseerd kunnen worden, zijn we er niets mee. We hebben géén tijd.”

Hoe groot acht je de kans op slagen voor de Belgische klimaatzaak?

“Best groot. Kijk naar Nederland en Frankrijk, daar heeft de klimaatzaak heel wat resultaten opgeleverd. In Nederland hebben ze een klimaatwet geïnstalleerd met een werkelijk effect op de emissie­reductie als gevolg. Het maakt duidelijk dat de overheid veel meer kan doen, ook bij ons. We staan in België nog steeds enorm achter op de afspraak van 55 procent minder uitstoot tegen 2030.

“De Croo zegt achter de schermen dat hij beseft dat we niet genoeg doen en meer ambitie nodig hebben, maar dat de mensen niet meewillen. Tegelijk verkondigt hij in de krant dat België er alles aan doet om aan de Europese maatstaven te voldoen. Natuurlijk willen de mensen dan niet mee. Ze denken dat de politici het onder controle hebben dus waarom zou er meer geëist moeten worden? En zo zijn we weer terug bij de onwetendheid en waarom we mensen het verschil tussen het beleid en de wetenschap willen tonen.”

Waar waren jullie tijdens de zonnepanelen­kwestie? Nu was de bevolking eens bereid om in groene energie te investeren en dan wordt ze vervolgens belogen door de regering.

“Het is misschien een slecht excuus maar we houden ons op het moment vooral met het Europees beleid bezig en niet met wat er in Vlaanderen gebeurt, omdat het een beetje een verloren zaak lijkt. Ik heb er persoonlijk wel op gereageerd in interviews en in een talkshow dat de overheid dit totaal fout heeft aangepakt. De mensen zijn gewoon belogen, het is absurd. Ik snap ook niet dat er wettelijk nog altijd niets is veranderd.”

“Er is draagkracht genoeg voor. Maar om eerlijk te zijn, we werden door zo veel andere problemen opgeslorpt. Sometimes we pick our battles.”

Vlaanderen is een verloren zaak. Dat klinkt alsof je het hier hebt opgegeven.

“Nee, helemaal niet. Maar ik heb het gevoel dat ik het afgelopen anderhalf jaar heb zitten trekken en duwen aan de politici in Vlaanderen zonder dat er veel beweegt. We zitten nu eenmaal met een overheid die het klimaat niet als prioriteit ziet. Onze klimaatminister (Zuhal Demir, red.) is enorm onwetend wat betreft de klimaatcrisis en de urgentie ervan. Ze ging bijvoorbeeld mee in de uitbreiding van Ineos (de chemiegroep in de Antwerpse haven. Eind maart zag het bedrijf dan toch af van een omgevingsvergunning voor het megaproject, red.), maar ze vindt dan wel dat de Vlaamse tuinen moeten vergroenen. Dat is geen urgent beleid. Ik geef Vlaanderen niet op maar ik denk dat we meer kunnen bereiken door ons op de Europese doelstellingen te richten, zodat Vlaanderen straks wel mee móét.”

Je haalde de link aan tussen de pandemie en de klimaatkwestie. Denk je dat de mensen het klimaat wellicht eerder als crisis zullen beschouwen nu ze met corona de impact van een wereldwijde crisis hebben ervaren?

“Deels wel, vermoed ik. Ook het feit dat we tijdens de coronacrisis elke dag wetenschappers op tv zien, vind ik positief. De wetenschap is opnieuw geloofwaardig geworden. Terwijl de politici maar wat aansukkelen. Experts leggen helder uit waar we naartoe moeten met de pandemie. Dat aspect zou ook voor de klimaatcrisis moeten gelden. Dat elke avond in Het journaal een klimaatspecialist als Jean-Pascal Van Ypersele (ex-ondervoorzitter IPCC, red.) of iemand als Leo Van Broeck (voormalig Vlaams Bouwmeester, red.) komt uitleggen wat er aan de hand is en welke stappen er moeten worden ondernomen.

“Het is wel jammer dat de link tussen corona en klimaatopwarming te weinig wordt gelegd. Uit rapporten van het IPCC (de Intergouvernementele Werkgroep inzake Klimaatverandering, red.) en van de VN weten we dat er door de klimaatopwarming meer virussen zullen vrijkomen. Virussen die we nog niet kennen en waarvan we dus niet weten hoe gevaarlijk ze kunnen zijn. Die ontstaan omdat we de biodiversiteit aan het kapotmaken zijn. Doordat we massaal bossen kappen, komen veel dieren dichter bij de mens dan eigenlijk zou moeten.

“Ook in de gletsjers op Antarctica zitten virussen. Die gletsjers zijn pijlsnel aan het smelten en dan komen die virussen vrij. We kunnen dus nog heel wat verwachten op dat vlak. Nu we hebben ingezien hoe kwetsbaar we zijn, hoop ik dat het ons meer bewustwording heeft bijgebracht. Zodat we beseffen dat het niet alleen om landen gaat die aan de frontlinies van de klimaatcrisis liggen maar dat ook wij in Europa er door getroffen kunnen worden.”

Toch ziet het ernaar uit dat we, zodra de crisis voorbij is, ons oude leven weer zullen oppak­ken. Kijk naar de VS, waar ze nu alweer volop aan het vliegen zijn.

“Veel mensen hebben tijdens corona nagedacht over de ratrace die wij leven noemen en die we zo normaal vinden. Maar ik zie ook hoe snel we de draad oppakken en alles weer vergeten. Tijdens corona had iedereen nood om te gaan wandelen, we wilden allemaal dringend de natuur in. Maar ook dat wordt door veel mensen weer snel vergeten.

“Dat is jammer want corona had ons heel wat lessen kunnen leren. Maar dat is het juist: corona raakt ons direct. Ik kan het krijgen en over twee weken dood zijn. De klimaatopwarming raakt ons in Europa – nog – niet direct. Het is vrij onzichtbaar en daarom niet urgent genoeg. Sorry, maar ik blijf op die urgentie hameren.”

Wat vind je de efficiëntste manier om de klimaatopwarming tegen te gaan: spontane gedragsverandering van de mensen zelf of door de overheid opgelegde maatregelen?

“Het zal van beide kanten moeten komen. Ik geloof heel hard in spontane gedragsverandering, dat hebben we tijdens de klimaatmarsen gestimuleerd, maar we hebben er geen tijd meer voor om dat iedereen te laten inzien. Daarbij is het enorm moeilijk om de klimaatopwarming individueel op te lossen, omdat we zoals ik al zei, in een systeem leven dat op fossiele brandstoffen is gebaseerd. Zo is de trein nog steeds veel duurder dan het vliegtuig, om één ding te noemen. Er moet dus ook politiek beleid worden gevoerd om mensen zo ver te krijgen dat ze veranderen.”

Youth for Climate heeft heel wat bereikt de afgelopen twee jaar, zeg je. Zijn er ook zaken waarvan je vindt dat je ze anders had moeten aanpakken?

“Waar ik het meeste spijt van heb, is dat ik ervan uitging dat veel meer mensen op de hoogte waren van de klimaatcrisis. Maar dat is niet zo. Alle problemen die we tegenkomen, hebben te maken met informatie, telkens weer. Tijdens de klimaatmarsen heb ik de lat te hoog gelegd. Terwijl ik veel meer aandacht aan de uitleg over de essentie van de klimaatopwarming had moeten besteden.”

Toen ik je twee jaar geleden sprak en je zoveel kritiek kreeg, zei je dat de mensen vaak vergaten dat je nog geen 18 was. Voel je je als 19-jarige volwassener?

“Ik ben enorm geschrokken van de haat en de bagger die ik over me heen kreeg. Ik ben jong en je kunt het wel of niet met me eens zijn, maar zulke felle reacties had ik niet verwacht. Vaak heb ik me afgevraagd hoe dat kwam. Zijn de mensen dan zo geïntimideerd of worden ze angstig door wat ik vertel? Terwijl ik niemand de les wil spellen, ik haal alleen een ernstig probleem aan.

“Ik besef dat het klimaat polarisering oproept, dat een aantal mensen mij de schuld geeft en zegt dat ik een hysterische puber ben. Maar dat ben ik niet en het doet niets af aan het probleem. Als er een schuldige in dit verhaal is, dan zijn het de politici.

“Intussen let ik er tegenwoordig wel op hoe ik overkom. Ik wil niet glimlachend op de foto staan en ik draag bewust volwassener kleding. Omdat ik met allemaal ouderen werk bij wie het soms heel moeilijk is om ernstig genomen te worden. Ik wil niet voor een hysterische puber aangezien worden.”

Hoe gaat het met je studie?

“Ik zit in het eerste jaar van social sciences aan de VUB, een studie in het Engels met politieke wetenschappen, communicatiewetenschappen, sociologie en internationaal beleid. Het is zeker de juiste richting maar het is absoluut geen prioriteit dus ik steek er weinig tijd in. Gelukkig haal ik tot nu toe goeie punten.

“Ik werk van thuis uit, het studeren op afstand lukt prima. Ik heb wel een kot maar daar ben ik niet vaak omdat de lessen toch niet doorgaan en ik veel online werk. Het is fijn om thuis te kunnen zijn, want het is druk geweest en ik weet dat zodra corona voorbij is, ik nog minder tijd zal hebben.

“Alleszins leef ik niet het leven van een 19-jarige. Ik zie dat veel studenten hun studie perfect afwisselen met plezier maken. Bij mij lukt dat niet zo vaak, ik ben met zoveel verschillende projecten bezig dat ik eigenlijk altijd aan het werk ben. Al heb ik natuurlijk ook mijn uitlaatklep van tijd tot tijd. Een mens kan niet alleen maar werken. Maar de balans is vaak afwezig. Soms moet ik vechten tegen een burn-out. Toch kan ik geen afstand nemen van het activisme; het heeft me het hele coronajaar beziggehouden en dat was soms wel een welkome afleiding.”

Weet je al wat je daarna wilt doen?

“Nee. Vaak wordt me gevraagd of ik de politiek inga en dat sluit ik niet uit. Ik wil immers impact hebben. Maar dat kan ook in een internationale organisatie of beweging of door bij de VN te gaan werken. Als ik de politiek zou ingaan, wil ik dat niet in Vlaanderen maar op internationaal niveau. Omdat de klimaatproblematiek zo’n globaal gegeven is dat ik er het liefst op een breder niveau aan wil werken.

“Maar we zien wel, ik werk in het Europees Parlement en hou me daarnaast met tal van internationale projecten bezig. Ik ben aan het uitzoeken waar ik straks mijn steentje het best kan bijdragen. Wat ik wel weet, is dat ik altijd activist ga blijven.”

Iets anders, je sprak je onlangs uit over de aflevering van het tv-programma Kat zonder grenzen waarin volgens sommigen nogal laatdunkend werd gedaan over non-binaire voornaamwoorden en transgenders. Ben je ook een activist op dat vlak?

“Ik wil niet dat het de aandacht afleidt van mijn klimaatverhaal. Maar ik ben wel een activist, het raakt me persoonlijk. Ik ben non-binair, heb een vriendin, ik heb veel transgender vrienden en ik weet wat de impact kan zijn van dat soort lacherige opmerkingen. Ik zie hoeveel mensen mentale problemen hebben omdat het in deze samenleving nu eenmaal heel moeilijk leven is als je afwijkt van de hokjes. Heteroseksuele cisgender mensen kunnen dat niet beseffen. Ik heb een vriend verloren door zelfdoding, dat had te maken met het niet geaccepteerd worden in onze maatschappij en met alle opmerkingen die daarbij horen. Voor mij is het dan ook allesbehalve grappig. Idem voor veel anderen.”

Hoe is het nog met Kyra Gantois? Hebben jullie de ruzie bijgelegd?

“Ze is haar eigen weg gegaan. We hebben niet echt ruzie gehad maar er is geen contact meer. Ze heeft andere ambities in haar leven, ze is niet meer bezig met het klimaat.”

Je maakt je constant zorgen om de toekomst en hamert op de urgentie van het klimaat. Dat besef moet ook een enorme angst mee­brengen. Hoe ga je daarmee om?

“Ik ben heel bang voor de toekomst en besef de situatie tot in mijn tenen maar doordat ik me ermee bezighoud, kan ik die angst ook temperen. Iedereen die de situatie echt beseft, zou in paniek schieten. Maar zover zijn we nog niet. Er zal heel veel nodig zijn om de bevolking bewuster te maken van de urgentie van de klimaatcrisis.

“We hadden het over de onverschilligheid en natuurlijk zie ik die ook. Zelfs bij mijn eigen vrienden. Die denken dan: daar is ze weer met haar klimaat. Bij hen gaat het niet om onwetendheid. Dus is het onverschilligheid en daar maak ik me zorgen om. Het enige wat ik kan doen, is doorgaan. Omdat het nodig is. En ook omdat het een houvast is.”