Wetenschappers kunnen nu ‘handen schudden’ met Bijbelse schrijvers

Het is lang niet evident om te achterhalen welke schrijvers schuilgaan achter de raadselachtige Dode Zeerollen. Zoiets is moeilijk hard te maken. Om over dat struikelblok heen te geraken, zochten wetenschappers van de Universiteit van Groningen hun toevlucht bij computers. De vruchten die dat afwierp staan beschreven in een studie die woensdag verscheen in het vakblad Plos One. 

De onderzoekers spitsten zich toe op de grote Jesaja-rol, de enige complete rol uit de millennia-oud collectie. Die telt zo’n 950 teksten die in de jaren 40 en 50 voor het eerst werden ontdekt door een Bedoeïen in Qumran, een site in de Westelijke Jordaanoever. Ze namen één enkele Hebreeuwse letter onder de loep: de aleph of ‘a’, die ruim 5.000 keer voorkomt. Met hypermoderne AI-technieken, werd uitgewezen dat de boekrol uit de pen kwam van twee kopiisten met bijna identiek handschrift. 

Met heatmaps analyseerden ze zowel de algemene vorm van de letter als de microkenmerken ervan, zoals de kromming. In de 54 kolommen tekenden zich twee aparte clusters af. Met het blote oog was te zien dat ook de ‘gemiddelde’ letters ervan niet identiek waren. Het bevestigt een idee dat al even de ronde deed, namelijk dat iemand het monnikenwerk op een gegeven moment overnam. 

Omdat het handschrift van de twee schrijvers zo gelijkaardig is, denken de onderzoekers dat ze – in een school of misschien binnen het gezin – dezelfde schrijfopleiding hebben gehad. Al is het natuurlijk ook mogelijk dat de tweede schrijver zijn voorganger gewoonweg nabootste.

De onthullingen zelf zijn misschien niet zo heel flitsend, maar volgens de onderzoekers is de nieuwe methode wel baanbrekend. Het stelt hen namelijk in staat om aan de hand van andere boekrollen in de toekomst meer te leren over de gemeenschappen die de Dode Zeerollen voortbrachten.

“Dit is spannend, want het opent een nieuw venster op het verre verleden, dat zicht biedt op de complexe verbanden tussen de schrijvers die de boekrollen maakten,” zegt co-auteur van de studie Mladen Popović. “Onze volgende stap is om andere boekrollen te analyseren en te zien of we daar misschien schrijvers met een andere opleiding vinden.”

“We zijn nu in staat om individuele schrijvers te identificeren”, besluit Popović. “We zullen nooit hun namen weten. Maar na zeventig jaar onderzoek voelt dit alsof we hen, via hun schrijfstijl, eindelijk de hand kunnen schudden.”