Journalisten speuren naar plek vanwaar MH17 werd neergehaald: ‘Boer vond het vreemd dat zijn grond was afgebrand’
Wat was de exacte afvuurlocatie van de BUK-raket die vlucht MH17 neerhaalde? Dat is een cruciale vraag tijdens het strafproces dat komende week begint. Mede dankzij onderzoek van twee journalisten wijst het Openbaar Ministerie naar een veld in Oost-Oekraïne.
“De grond was in twee tinten zwartgeblakerd. Eén plek was roetzwart, de kring daaromheen iets lichter. We zagen diepe afdrukken van een groot voertuig, zeker geen tractorsporen. In het veld vonden we onder meer gesmolten plastic flessen en onderdelen van een wapenkist”, vertelt de Amerikaanse journalist Christopher Miller. “Ook lagen er lege sigarettenpakjes. De waarschuwingsteksten erop waren in het Russisch.”
Een foto op weblog Ukraineatwar bracht AP-journalist Christopher Miller en Roland Oliphant van de Britse krant The Telegraph ertoe om vijf dagen na de crash te zoeken naar de lanceerlocatie van de raket die vlucht MH17 uit de lucht moest hebben geschoten. Op de foto is een pluim van een afgevuurde raket te zien. Door die foto te vergelijken met satellietbeelden hadden burgerjournalisten het gebied waarbinnen de raket was afgeschoten al bepaald.
Hun zoektocht in het door pro-Russische DNR-rebellen bezette Donetsbekken in Oekraïne leidde naar een veld waarvan de twee journalisten toen al “voor 95 procent zeker” wisten dat het de plek was. “De strategische ligging, de verbrande plek, de achtergelaten spullen. Alles leek te kloppen.”
Belangrijk bewijs
Nu het MH17-proces komende week voor het eerst inhoudelijk wordt behandeld, is de afvuurlocatie een cruciaal geschilpunt. Zelfs Russische experts stellen dat de Boeing 777 door een Russische BUK 9M38-raket is neergeschoten, maar over de plek waar die is afgeschoten bestaat discussie. Waar het Joint Investigation Team (JIT) MH17 “zonder enige twijfel” wijst op een landbouwveld ten zuiden van Snizjne, is volgens deskundigen uit Rusland het mogelijke afvuurgebied groter. Dan zou in theorie ook Oekraïne als dader kunnen worden aangewezen.
De foto’s en videobeelden die Miller en Oliphant vlak na de ramp maakten, zijn daarom belangrijk bewijs voor het Openbaar Ministerie. Oliphant is eerder dit jaar door de rechtbank gehoord als getuige, om journalistieke overwegingen weigerde Miller zijn medewerking. Nu wil hij wel zijn verhaal doen.
“We hadden vier dagen verslag gedaan op de plek van de vliegtuigcrash”, vertelt Miller telefonisch vanuit New York. “In mijn hotel zat ik die avond te appen met Roland. Een mogelijke foto van de lancering was online gekomen. Een weblog had die vergeleken met satellietbeelden en een gebied vastgesteld ten zuiden van Snizjne. Het zag er geloofwaardig genoeg uit. We besloten de dag erop samen een taxi te nemen en dat gebied uit te kammen. Ik heb in dat gebied gewoond en ken de wegen, omdat ik er vaak heb gefietst.
“Ten zuiden van Snizjne kwamen we bij een grote loods, bij een veld. Een paar mannen sleutelden er aan oude auto’s. De loods zag eruit alsof je er een raketsysteem in zou kunnen verbergen, dus we keken om het hoekje, maar er stond niets. De mannen wilden niet met ons praten en zeiden dat ze geen raketsysteem hadden gezien.
“Niet veel later reed een auto ons tegemoet. Er zaten DNR-militairen in die ons aanhielden. Roland en ik spraken snel af dat we zouden zeggen dat we verdwaald waren. We logen dat we op zoek waren naar de crashsite van MH17. Daar namen de militairen genoegen mee en ze vertrokken. Even verderop zagen we een boer aan het werk op een grote oogstmachine.
“Die boer, Vasili, wilde wel met ons praten, maar ook hij zei dat hij geen raketinstallaties had gezien. We wilden al verdergaan, toen hij een terloopse opmerking maakte. Hij zei dat hij het vreemd vond dat een stuk van zijn landbouwgrond was afgebrand, een dag of vier, vijf geleden. Het was niet de tijd van het jaar om gecontroleerd stukken grond te verbranden. Roland en ik keken elkaar aan: zou het?
“Het gebied was heuvelachtig. Het verbrande stuk grond vonden we op de top van een heuvel. Ik opende de app van een kompas op mijn telefoon. Het veld bleek vrij zicht te hebben richting Torez, waar vlucht MH17 vandaan was gekomen. Erachter was een rij bomen, waardoor het veld vanaf de snelweg verderop niet zichtbaar was. Het veld ligt slechts enkele kilometers van de Russische grens. Strategisch gezien was dit de perfecte plek om een BUK-raket te positioneren.
“We zagen het verschroeide gras, de gesmolten plastic flessen. We raapten plastic onderdelen op, die later van een wapenkist bleken te zijn. Ik heb niets meegenomen, dat doe ik nooit. Je bevindt je in een oorlog. Een paar kilometer verderop werd gevochten, we hoorden mortierschoten. Je wilt niet gepakt worden met oorlogsmateriaal in je tas. Bovendien beseften we dat we op een mogelijke plaats delict stonden die we al hadden verstoord door dingen op te rapen. Later was ik wel boos op mezelf dat ik geen bodemmonster heb meegenomen.
“Roland en ik zijn ongeveer een halfuur op het veld geweest. We namen foto’s en ik heb Roland gefilmd met zijn iPad. Daarna zijn we in de auto gestapt. Toen we wilden wegrijden, werden we verrast. Al die tijd hadden we niet gezien dat verderop een checkpoint stond van DNR-militairen. Gelukkig konden zij ons ook niet zien toen we op het veld stonden. Dan hadden ze ons zeker gearresteerd. Nu namen ze genoegen met dezelfde smoes dat we verdwaald waren. Ze legden ons nog uit hoe we bij de crashsite konden komen.”
Streven naar gerechtigheid
De verhalen van Oliphant en Miller over de mogelijk lanceerplek trekken in eerste instantie niet veel publieke aandacht. Maar in de jaren erna blijkt volgens het JIT dat het verschroeide veld van boer Vasili de afvuurlocatie moet zijn. “Er is geen enkele twijfel over dat dit de lanceerplek is van de raket die het vliegtuig uit de lucht schoot”, zei toenmalig hoofd van de Nationale Recherche Wilbert Paulissen in 2016 op een persconferentie.
Dat er foto’s en videobeelden zijn gemaakt van die plek, slechts enkele dagen na het neerstorten van MH17, is te danken aan de burgerjournalisten van weblog Ukraineatwar en journalisten Miller en Oliphant, die het aandurfden door bezet oorlogsgebied te gaan zoeken. “Ik beschouw dit zeker als een relevante reportage”, zegt Miller. “De MH17-ramp is het belangrijkste verhaal waaraan ik heb gewerkt. Wij hebben mogelijk bijgedragen aan bewijsvoering die kan leiden tot gerechtigheid voor families van slachtoffers.
“Gelukkig hadden wij de gelegenheid om dit te doen. We leefden in Oost-Oekraïne, we hadden van de DNR toestemming om in het gebied te werken. Ik heb gezien hoe Nederlandse en Australische onderzoekers met een pistool op hen gericht moesten werken tussen de wrakstukken. Voor hen was deze zoektocht absoluut onmogelijk geweest.”
Dit zijn de vier verdachten
Igor Girkin (50), codenaam Strelkov (de schutter)
Girkin is een voormalig kolonel van de FSB, de Russische federale veiligheidsdienst. Hij was op 17 juli 2014 ‘minister van Defensie’ en bevelhebber van het leger van de zelfverklaarde Volksrepubliek Donetsk. Vanuit zijn gebied werd de MH17 neergeschoten. Hij onderhield als hoogste militair contact met de Russische Federatie. In een telefoongesprek met het Nederlandse Nieuwsuur ontkende hij zijn betrokkenheid. Hij zal zich ook niet laten vertegenwoordigen in de rechtbank.
Sergej Doebinski (58), codenaam Khmuriy (de sombere)
Doebinski is een oud-militair van de GRU, de Russische militaire inlichtingendienst. Hij was in 2014 een van Girkins plaatsvervangers en tevens hoofd van de inlichtingendienst van de Volksrepubliek Donetsk. Mogelijk gaf hij het bevel om de BUK-raket af te vuren. Ook hij onderhield regelmatig contact met officials in Rusland.
Oleg Poelatov (54), codenaam Giurza (de adder)
Poelatov is een oud-militair van de Spetznaz-GRU, de speciale eenheden van de Russische militaire inlichtingendienst. Poelatov was in 2014 plaatsvervangend hoofd van de inlichtingendienst van de Volksrepubliek Donetsk en een van de plaatsvervangers van Doebinski. Volgens afgeluisterde gesprekken zou hij in de buurt van het wapen zijn geweest toen MH17 werd neergehaald. Opvallend: hij is de enige van de vier die zich laat verdedigen door advocaten in de zaak.
Leonid Chartsjenko (49), codenaam Krot (de mol)
Chartsjenko is de enige Oekraïense verdachte en woont in Donetsk. Hij heeft geen militaire achtergrond. Hij werd direct aangestuurd door Doebinski en gaf in juli 2014 als commandant leiding aan een gevechtseenheid in de regio rond Donetsk, waar op dat moment een gewapend conflict was tussen pro-Russische strijders en de Oekraïense strijdkrachten. Ook hij was in de buurt van de BUK en zou aan zijn baas Doebinski hebben gemeld dat ze een Oekraïens gevechtsvliegtuig hebben neergehaald. (DJG)
Lees ook
Geselecteerd door de redactie
