Joe Biden bezoekt Brussel: leuk, zo’n oude geliefde die de banden wil herstellen, maar hij is wel vreemdgegaan

De nieuwe Amerikaanse president mag dan een oude bekende zijn, dat betekent niet dat de Verenigde Staten en Europa op de oude voet verder zullen gaan. Als Joe Biden de komende dagen Europa aandoet voor zijn eerste buitenlandse reis sinds zijn aantreden in januari, zullen zijn trans-Atlantische bondgenoten afwachtend op zijn ouvertures reageren. Leuk, zo’n oude geliefde die de banden wil herstellen – maar hij is wel vreemdgegaan. Als ze het opnieuw proberen dan is het voor de kinderen.

Maar hoelang blijft hij aardig? Hoelang blijft hij überhaupt?

De afgelopen vier jaar hebben duidelijk gemaakt dat Amerika niet meer de partner is die het sinds de Tweede Wereldoorlog is geweest. President Donald Trump maakte met zijn America First-agenda heel expliciet duidelijk dat elke relatie een kwestie van eigenbelang is. Als elk land nou zichzelf op de eerste plaats zou zetten, dan zou iedereen er beter uit komen, verkondigde hij steevast op de vergaderingen van de Verenigde Naties.

Dus noemde hij het Navo-bondgenootschap ‘achterhaald’, ondergroef hij het principe dat de lidstaten elkaar te hulp schieten als dat nodig is, begon hij een handelsoorlog met de Europese Unie, stapte hij uit het klimaatakkoord van Parijs, en vaardigde sancties uit tegen de aanklagers van het Internationale Strafhof in Den Haag, die het waagden mogelijke Amerikaanse oorlogsmisdaden in Afghanistan te onderzoeken.

Biden is uit ander hout gesneden, zegt hij. In een opiniestuk in The Washington Post schreef hij afgelopen zaterdag: ‘Deze trip is bedoeld om Amerika’s hernieuwde toewijding aan onze bondgenoten en partners te bewerkstelligen, en om te laten zien dat democratieën in staat zijn om de uitdagingen van deze nieuwe tijd aan te gaan en de bedreigingen af te schrikken.’

Volgorde is geen toeval

Daartoe landt Biden woensdag op een Britse luchtmachtbasis, om vervolgens met gastheer Boris Johnson aan te schuiven bij de G7, de jaarlijkse top van (oude) grootmachten die dit keer in Cornwall wordt gehouden. Op de agenda: het einde van de pandemie, de vaccinatie van de armere rest van de wereld, en natuurlijk klimaatbeleid. Daarna volgen een Navo- en EU-vergadering in Brussel, waar hij de meeste Europese leiders zal tegenkomen; ook staat daar een onderonsje met de Turkse premier Tayyip Erdogan op de agenda. Slotstuk wordt een ontmoeting met de Russische president Vladimir Poetin, op 16 juni in Génève.

Die volgorde is geen toeval. ‘Als ik Vladimir Poetin in Geneve ontmoet, zal dat zijn na discussies op hoog niveau met vrienden, partners en bondgenoten die de wereld door dezelfde lens zien als de Verenigde Staten, en met wie we onze banden en gedeelde belangen hebben vernieuwd. We staan verenigd tegenover Ruslands bedreigingen van de Europese veiligheid. Er zal geen twijfel bestaan over de vastberadenheid van de Verenigde Staten om onze democratische waarden te verdedigen, die we niet kunnen scheiden van onze belangen.’

Biden hoopt kennelijk een gezamenlijk front te kunnen vormen op basis van de gedeelde democratische waarden, die volgens hem samenvallen met gedeelde belangen. Maar is dat niet te simpel? Zijn de democratische waarden van de VS, gezien de aan het licht gekomen makkes van de afgelopen jaren, wel dezelfde als die van Europa? En de belangen komen al helemaal niet overeen.

Zo wil (West-Europa) zich met de nieuwe Nordstream-gasleiding nog veel hechter vastklinken aan Rusland, terwijl de Verenigde Staten eigenlijk willen dat dit project wordt gestaakt (Bidens minister van Buitenlandse Zaken Antony Blinken heeft sancties opgelegd aan de schepen die de buis leggen, maar dan weer niet aan de hoogste verantwoordelijke). De regulering van (Amerikaanse) techbedrijven door de Europese Commissie is de Amerikanen al jaren een doorn in het oog. Biden wil, net als Trump, dat de Europese Navo-partners 2 procent van hun nationaal inkomen in defensie steken. En daarnaast heeft Biden de door Trump opgelegde importheffingen op Europees staal en aluminium niet willen schrappen – er is alleen een soort wapenstilstand afgesproken in de handelsoorlog. Protectionisme is simpelweg te populair, met name in de staalstreken van de belangrijke staten Ohio en Pennsylvania, om zomaar bij het oud vuil te zetten.

Buitenlandbeleid voor de middenklasse

Bovendien: is Europa wel een gelijkwaardige partner, zoals Biden suggereert? De Amerikaanse president heeft nog geen ambassadeurs aangesteld bij de Europese Unie en de Navo, en ook niet in veel Europese landen waaronder België, Nederland, Duitsland en Frankrijk. Amerikanen mogen deze zomer wel naar Europa reizen, maar Europeanen nog niet naar de VS.

Biden noemt zijn beleid geen ‘America First’, maar ‘buitenlandbeleid voor de middenklasse’. Want ook voor deze president heeft de ongebreidelde vrijhandel van de afgelopen decennia afgedaan. Het beleid werd begin maart door Blinken uiteengezet in een speech, die, heel opmerkelijk voor een minister van Buitenlandse Zaken, gericht was aan toehoorders in het binnenland. ‘Onze prioriteiten draaien om een paar simpele vragen’, zei Blinken. ‘Wat betekent ons buitenlandbeleid voor Amerikaanse arbeiders en hun families? Wat moeten we in de wereld doen om ons sterker te maken, in ons eigen land? En wat moeten we in ons eigen land doen om ons sterker te maken in de wereld?’

Nog geen Biden-effect

Die wisselwerking tussen binnenlands en buitenlands beleid en tussen economie en defensie doordesemt het hele presidentschap van Biden tot dusver. Investeringen in de Amerikaanse infrastructuur rechtvaardigt hij met het argument dat alleen zo de strijd met China kan worden gewonnen. Een verbod op investeringen in 59 Chinese bedrijven rechtvaardigt hij door te wijzen op hun banden met het Chinese leger.

En heel soms vallen de belangen van de Amerikaanse middenklasse samen met die van de middenklasse in de rest van de wereld: zo beklonken de ministers van Financiën van de G7 dit weekend een deal die internationale belastingontwijking door bedrijven lastiger moet maken. Maar lukt dat het komend jaar ook op een veel ingewikkelder dossier als klimaatbeleid, waarover eind dit jaar in Glasgow nieuwe afspraken moeten worden gemaakt?

Biden schreef in zijn opiniestuk zaterdag dat ‘de Verenigde Staten de wereld weer moeten leiden, vanuit een positie van kracht’. Maar uit een maandag gepubliceerd onderzoek van het German Marshall Fund over trans-Atlantische relaties blijkt dat nog maar iets meer dan de helft van de Duitsers, Fransen en Nederlanders de VS als meest invloedrijke land zien. ‘Het Biden-effect heeft niet plaatsgevonden’, zei Martin Quencez, onderdirecteur van het GMF in Parijs tegen The Washington Post.