5 redenen om een beetje vuiler te zijn: een gezondere huid, een sterker immuunsysteem... en minder stress 

Hygiëne is belangrijk, dat krijgen we van jongs af ingelepeld. "Was je handen." "Poets je tanden." "Hou het proper."

Er zijn nochtans goede redenen om wat vuiler te zijn. Te veel wassen verstoort je huidflora. Een kat of een hond brengen extra bacteriën in huis, maar dat is goed voor je immuunsysteem. Met je handen in aarde woelen is goed voor je brein.

Het coronavirus heeft ons bewust gemaakt van het belang van hygiëne. Handgels, detergenten en zeepjes zijn alomtegenwoordig.  Wie naar de supermarkt gaat, moet eerst zijn winkelkar ontsmetten. We schrobben zelfs oppervlaktes, om infectie te voorkomen.

Dat doen we natuurlijk niet zomaar. Tijdens de eerste maanden van de pandemie bleek dat het virus kan overleven op de huid en op oppervlaktes. Er werden virusdeeltjes aangetroffen op bankbriefjes, bibliotheekboeken, plastic, stalen oppervlaktes, chirurgische maskers, kledij, klinken, liftknoppen, chopsticks in Chinese restaurants, brillen, flessen, ventilatiesystemen… en nog veel meer.

“We wisten op dat moment weinig over het virus”, zegt biostatisticus Geert Molenberghs (UHasselt/KULeuven). “Het is daarom goed dat dat grondig onderzocht werd. Het had immers perfect gekund dat het virus zich langs die weg verspreidt. Helaas is hierdoor de klemtoon een tijdlang verkeerd gelegd."

Al vorige zomer werd duidelijk dat het coronavirus zich zelden verspreidt door aanraking van oppervlaktes of door iemand de hand te schudden. Het verspreidt zich vooral door kleine speekseldruppeltjes in de lucht en door aërosolen.

Slechts in een handvol studies werd wél bewijs gevonden voor besmetting via oppervlaktes. Een van die studies vermeldt het geval van een man uit China die zijn neus snoot met zijn hand en meteen daarna op een liftknop duwde. Iemand anders drukte twee minuten later op dezelfde liftknop en floste nadien zijn tanden met een tandenstoker. Het is een van de zeldzame gedocumenteerde gevallen van “snot-mond transmissie” van het coronavirus.

"Het schoonmaken van winkelkarren en oppervlaktes is een doekje voor het bloeden geworden”, zegt Molenberghs. “We steken daar veel energie in. Op zich niet erg, want baat het niet dan schaadt het niet. Het probleem is echter dat we zo de dingen vergeten die wél belangrijk zijn, zoals afstand houden en een mondmasker dragen.”

De oude, vertrouwde handhygiëne blijft natuurlijk belangrijk. Je handen wassen na een toiletbezoek, bijvoorbeeld, of voor je aan tafel gaat. Maar tientallen keren per dag je handen ontsmetten en oppervlaktes schrobben is overbodig. Een beetje vuiler is prima. 

Amerikaanse wetenschappers trokken een tiental jaar geleden naar een dorpje, diep in het Amazonewoud. Ze onderzochten er de bacteriën die leven in de stoelgang, de mond en de huid van de Yanomami-bevolking. De Yanomami leven erg geïsoleerd en hun levensstijl is de voorbije eeuwen niet veel veranderd.

Uit het onderzoek blijkt dat de Yanomami een veel grotere diversiteit aan huidbacteriën hebben dan mensen in de westerse wereld. Die diverse flora beschermt hun huid tegen huidinfecties en acné. Dat soort problemen is er erg zeldzaam.

“Dat komt onder andere doordat de Yanomami geen dermatologische producten gebruiken", zegt Ingmar Claes (UA/YUN NV), die onderzoek doet naar de rol van huidbacteriën. "Dermatologische producten verstoren de huidflora, vooral door het gebruik van bewaarmiddelen. Ook zogenaamde "surfactanten" hebben een negatieve invloed. Ze zorgen ervoor dat een product lekker gaat schuimen, maar ze doden ook huidbacteriën."

"Het gebruik van bewaarmiddelen is op zich geen probleem”, zegt Claes. “Onze huidflora herstelt zich meestal snel. Het wordt wel een probleem als je overdrijft. En dat is wat we vandaag doen: we gebruiken douchegel én shampoo én lotions én zeepjes én crèmes... Dat overmatig gebruik kan de huidflora wél blijvend aantasten.”

Is het dan beter van je niet (of zelden) te wassen?

"Geen goed idee", zegt Claes. "We moéten ons wassen, hygiëne is belangrijk. Probeer producten te kiezen die je huidflora niet verstoren, maar net rekening houden met het belang van je huidbacteriën. En vermijd producten met veel bewaarmiddelen en surfactanten."

Heb je een hond of een kat? Dan is de kans groot dat je huis meer verschillende bacteriesoorten bevat dan het huis van mensen die geen huisdier hebben.

“Amerikaanse wetenschappers ontdekten dat door stof te verzamelen in huizen”, zegt professor microbiologie Marie Joossens (UGent). “Daarna hebben ze onderzocht welke bacteriën voorkomen in dat stof. Huisdieren bleken een erg grote invloed te hebben. Door het stof te onderzoeken, kan je weten of er katten of honden leven in een huis.”

Voor een van ander onderzoek werden stalen genomen bij gezinnen, net voor ze een hond in huis namen. Een jaar later werd opnieuw gemeten. De diversiteit aan bacteriën was door de komst van een hond veel groter geworden. 

Dat klinkt vies, maar dat is het niet. Die hoge diversiteit aan bacteriën is misschien zelfs goed voor de gezondheid. 

"Het lijkt vooral een gunstig effect te hebben op de afweer van jonge kinderen", zegt Joossens. “Het is belangrijk dat kinderen op jonge leeftijd blootgesteld worden aan veel verschillende bacteriën. Dat helpt bij de ontwikkeling van hun afweersysteem.” 

Dat gunstig effect blijkt uit verschillende studies. Kinderen die geboren worden in een gezin met een hond hebben volgens onderzoek een meer diverse darmflora dan kinderen in gezin zonder hond. Een grote overzichtsstudie besluit dat de aanwezigheid van een huisdier tijdens je eerste levensjaren je risico op allergieën met 18% vermindert. Fijn nieuws voor hondenliefhebbers: het effect is groter voor honden dan voor katten.

Of een hond (of kat) in huis nemen ook goed is voor je immuunsysteem op volwassen leeftijd? 

"Dat is nog niet grondig onderzocht", zegt Joossens. "Uit onderzoek van het Vlaams Darmflora Project weten we wel dat het hebben van een huisdier ook op volwassen leeftijd je darmflora beïnvloedt. Het is nog niet duidelijk of dat goed of slecht is, maar op basis van het onderzoek vermoed ik eerder het eerste." 

Mycobacterium vaccae is een wonderlijke bacterie die vooral leeft in aarde. Het is een “psychobiotische bacterie”. Dat wil zeggen dat ze bij inname een invloed heeft op het mentaal welbevinden en misschien zelfs op de hersenen. 

Dat werd vooral onderzocht bij proefdieren. Muizen die Mycobacterium vaccae toegediend krijgen, gedragen zich minder angstig. Ze navigeren veel sneller door een labyrinth dan muizen die de bacterie niet toegediend kregen.  

Wetenschappers onderzoeken of Mycobacterium vaccae een gelijkaardig effect heeft bij mensen. Sommige experts dromen nu al van een soort vaccin op basis van deze bacterie. Dat zou mensen preventief beschermen tegen angst en stress. Het klinkt misschien gek, maar het is wel degelijk een mogelijkheid: een supplement met bacteriën slikken om je psychische weerbaarheid te verhogen... 

Het minder goede nieuws: al dat onderzoek zal nog jaren duren. Een Mycobacterium-vaccin is nog niet voor morgen. 

Toch is er misschien een “shortcut”. Mycobacterium vaccae leeft vooral onder de grond, in tuinen en in bossen. Wat dan als je regelmatig met je handen in aarde woelt, bijvoorbeeld door te tuinieren? Zou je ook zo een portie binnenkrijgen? 

“Helaas voor mensen die graag tuinieren is het niet zo eenvoudig”, zegt Marie Joossens. “Bij dit onderzoek met proefdieren worden dode bacteriën toegediend, geen levende. Er zijn bovendien veel verschillende stammen van Mycobacterium vaccae. Die stammen hebben niet allemaal hetzelfde effect. Sommige kunnen ook infecties veroorzaken.” 

Toch zijn er goede redenen om in de tuin te werken. Je hebt contact met de natuur, je beweegt en je bent buiten. Onderzoeken tonen dat die gouden combinatie je stressniveau vermindert en je stemming verbetert. 

Of ook Mycobacterium vaccae daar ook voor iets tussen zit, zal de toekomst uitwijzen. Maar zelfs als dat niet het geval is, zijn er dus goede redenen om je handen vuil te maken. 

Er is nog een vijfde en laatste reden om wat vuiler te zijn. "We denken dat het aantal bacteriën in onze omgeving verminderen per definitie gezonder is, maar dat is een denkfout", zegt Marie Joossens. "In werkelijkheid wordt de vrijgekomen plaats al snel ingenomen door andere micro-organismen. Er zijn altijd micro-organismen, of we dat willen of niet. Een volledig steriele leefomgeving bestaat niet." 

Het probleem: door voortdurend te wassen en schrobben verwijderen we de oude, vertrouwde bacteriën waar mensen al millennia mee samenleven. Die bacteriën hebben we nodig. Ze helpen bij de normale ontwikkeling van ons immuunsysteem. Wetenschappers noemen die bacteriën daarom onze “oude vrienden”. 

“Hoe meer je die gewone bacteriën weghaalt, hoe meer je plaats maakt voor andere micro-organismen”, zegt Joossens. “Sommige van die andere micro-organismen kunnen ziektes veroorzaken.” 

Door te proper te zijn, verwijderen we dus onze oude, vertrouwde vrienden. In de plaats komen nieuwe bacteriën die ons minder gunstig gezind zijn. 

Het goede nieuws: je kan voor je oude vrienden zorgen door niet té hygiënisch te zijn.  Door af en toe wat vuiler te zijn.

“Er zijn wel twee belangrijke uitzonderingen”, besluit Joossens. “Voedselhygiëne en mondhygiëne zijn wél erg belangrijk. Slechte mondhygiëne kan leiden tot ontstekingen en dat wordt gelinkt aan heel veel aandoeningen.” 

Bij mondhygiëne gaat het om het verwijderen van etensresten en overtollige bacteriën, niet om het creëren van een kiemarme omgeving. "Net zoals op andere plaatsen in en op het lichaam heeft dat laatste ook in de mond een averechts effect", zegt Joossens. "Als je te hevig gaat ontsmetten door mondspoeling te gebruiken, dan heb je meer kans op een slechte adem en zelfs een hogere bloeddruk."

Je kan dus met een gerust hart wat vuiler zijn. Maar vergeet zeker niet je tanden te poetsen. 

• Journalist James Hamblin schreef een boek over huidhygiëne en het belang van een gezonde huidflora: "Schoon. Wat de wetenschap ons leert over huid en hygiëne".
• Wil je meer weten over psychobiotische bacteriën? Dan is het boek van Ted Dinan en John Cryan een aanrader: "The Psychobiotic Revolution. Mood, Food, and the New Science of the Gut-Brain Connection".