Kunnen de Franstalige socialisten de opmars van de PTB nog stuiten?

De PS staat onder druk, onder meer omdat de links-radicale PTB haar in Wallonië op de hielen zit terwijl zijzelf in de bonte Vivaldi-coalitie veel water bij de wijn moet doen. Maar een verzwakte PS kan in 2024 ook slecht nieuws zijn voor de N-VA.

Vorige week berichtten Franstalige media over een discrete bijeenkomst van PS-kopstukken in het stadje Fleurus, in Henegouwen. De voor de Franstalige socialisten stilaan verontrustende opgang van de PTB in Wallonië was naar verluidt het voornaamste gespreksthema. Officieel hield de partijtop de kiezen op elkaar, maar volgens anonieme getuigenissen ging het in Fleurus met name over de strategie die de PS moet volgen tegenover de links-radicale rivaal en zijn populaire aanvoerder Raoul Hedebouw, die in Wallonië azen op het linkse marktleiderschap.

De recentste peiling van Le Soir gaf reden tot bezorgdheid. Bij de verkiezingen van 2019 behaalden de PS en PTB in Wallonië respectievelijk 26,1 en 13,7 procent van de stemmen. Van de stemintenties in de Le Soir-peiling, eind mei, ging in Wallonië 24,9 procent naar de PS en 19,1 naar de PTB. Het is natuurlijk maar een peiling, maar het verschil tussen de PS en de PTB wordt sinds 2014 wel steeds kleiner.

‘Voor het eerst in haar geschiedenis heeft de PS echte, rechtstreekse concurrentie op links’, zegt essayist Claude Demelenne, auteur van verschillende boeken over de PS. ‘Tot in de jaren 1980 waren er nog een paar communistische verkozenen, maar van hen ging geen echt gevaar uit. En er is natuurlijk Ecolo, een progressieve partij die ook kiezers bij de socialisten wegsnoept, maar daar vind je niet de rode vlaggen en de klassieke politieke cultuur van links. De PTB heeft het nu wel uitdrukkelijk op de traditionele PS-achterban gemunt.’

Dat erkent ook Jean-Pascal Labille, gewezen federaal PS-minister en de huidige topman van Solidaris, het Waalse socialistische ziekenfonds. ‘De PS wordt op links geconfronteerd met een partij die steeds meer kiezers aantrekt – kiezers voor wie zij niet links genoeg meer is. De moeilijkheid is dat ze die trend moet zien te keren terwijl ze in de regeringen waarin ze meebestuurt voortdurend compromissen moet sluiten. Met name in de federale regering, waar een links Wallonië botst op een rechts Vlaanderen. Maar de PS neemt tenminste haar verantwoordelijkheid. De PTB doet maar één ding: contesteren. Wat niet wegneemt dat die partij soms interessante dingen zegt. Ook daarover gaat vandaag het debat in de PS: moeten we niet méér luisteren naar wat de PTB aankaart, in plaats van die partij alleen maar als een rivaal te zien?’

Dubbele negatieve beweging

In Europees verband staat de PS er stukken minder slecht voor dan zusterpartijen in andere landen. ‘Maar eind jaren 1980 behaalden de socialisten in Wallonië nog 44 procent van de stemmen’, zegt Jean Faniel, directeur van het Brusselse onderzoeksinstituut CRISP. ‘De voorbije dertig jaar zien we een gestage terugval, die de partij niet ingedamd krijgt. Sinds een jaar of tien is daar de doorbraak van de PTB bij gekomen. Die dubbele negatieve beweging begint de PS angst in te boezemen. Kiezersonderzoek laat ook zien dat kiezers die van de PS naar PTB overstappen zelden terugkeren.’

Onder het motto dat de aanval uiteindelijk toch de beste verdediging is, zou de PS-top in Fleurus hebben besloten tot een offensievere houding tegenover de PTB. Zoals Vlaamse partijen sinds jaar en dag worstelen met de vraag hoe ze zich het best kunnen opstellen tegenover Vlaams Belang, zo kon de PS de afgelopen jaren moeilijk kiezen: moest ze de PTB doodzwijgen of frontaal attaqueren? Kennelijk krijgt de confrontatiestrategie nu weer de bovenhand.

‘Je zag het meteen na die vergadering in Fleurus aan de felheid waarmee PS-voorzitter Paul Magnette de PTB onder vuur nam voor haar coulante houding tegenover de dracht van hoofddoeken, ook voor politieagenten en rechters. Ik denk dat de PS heeft besloten de bazooka boven te halen’, aldus Demelenne.

De PS nam de PTB ook op de korrel nadat die partij zich in de Kamercommissie had onthouden bij de stemming voor een resolutie die de behandeling van de Oeigoerse moslimminderheid in China als een mogelijke genocide bestempelt. Maar je kunt de PTB dan wel een bijhuis van de Chinese Communistische Partij noemen, de kans is klein dat het lot van de Oeigoeren de volgende verkiezingen zal bepalen. ‘Ik betwijfel of veel Waalse kiezers daarvoor hun slaap gaan laten’, aldus Faniel.

Een beproefde verdedigingstactiek van de PS is dan weer erop te wijzen dat de PTB – behalve misschien op lokaal niveau, en dan nog – helemaal niet wíl besturen, dat ze principieel niet in staat is tot enig compromis en dus ook nooit wat zal klaarspelen. ‘Maar als je zegt: “Wij stropen de mouwen op en doen ons best om het leven van de mensen ten goede te veranderen”, dan moet je natuurlijk wel wat kunnen voorleggen’, vervolgt Faniel. ‘De PS heeft in de federale regering vooral sociaal-economische ministerportefeuilles, maar moet gezien de bonte regeringssamenstelling veel water bij de wijn doen. Neem het ontwerp van sociaal akkoord tussen vakbonden en werkgevers. De PS is daar best blij mee, maar het is lang niet zeker dat iedereen in de socialistische vakbond en de eigen achterban daar ook zo over denkt. En als mensen zien dat hun loon stagneert of de werkloosheid stijgt, zal het voor de PS niet volstaan om te zeggen: “Goed, maar de PTB doet helemáál niets.”‘

‘De PTB-achterban bestaat voor een groot deel uit teleurgestelde PS-kiezers’, zegt politologe Emilie van Haute (ULB). ‘Hoe het gebroken vertrouwen herstellen? Veel zal afhangen van wat de PS deze regeerperiode nog kan binnenhalen.’

Combattief en charmant

Een voor de PS erg pijnlijke wake-upcall kwam er begin dit jaar, toen nota bene uit een enquête van Solidaris naar voren kwam dat de PTB als de kampioen en sterkste verdediger wordt gezien van de sociale zekerheid – ofwel: het ultieme vlaggenschip van de Belgische socialisten.

‘We hebben mensen gevraagd: welke partij verdedigt de sociale zekerheid het sterkst? Dan noemen mensen inderdaad eerst de PTB en dan pas de PS’, legt Solidaris-topman Labille uit. ‘Maar als je hun vraagt van welke partij ze op dat gebied het meest verwachten, komt de PS met voorsprong op de eerste plaats. Dat betekent volgens mij ook dat de PS veel beter moet communiceren over al haar inspanningen voor het behoud van de verzorgingsstaat.’

Met de perfect tweetalige, welbespraakte Luikenaar Raoul Hedebouw, Kamerlid en nationaal woordvoerder van de PTB/PVDA, heeft radicaal links juist wel een geweldig communicatietalent in huis. ‘Over de ideologie van de PTB kun je denken wat je wilt’, zegt PS-fellowtraveller Demelenne, ‘maar de partij heeft uitstekende militanten, die ook sterk zijn geïnfiltreerd in de Franstalige socialistische vakbond FGTB. Ze heeft parlementsleden die hard werken, misschien niet zozeer in het parlement, maar zeker wel in de buurten en de verenigingen. En ze heeft een charismatische woordvoerder. Hedebouw is een podiumbeest. Heel demagogisch, maar een fenomeen dat een publiek in vuur en vlam kan zetten. (lachend) Hij is de Johnny Hallyday van extreemlinks.’

De tegelijk combattief en uiterst charmant overkomende Hedebouw weet door zijn optreden ook kiezers naar de PTB te lokken die geen flauw benul hebben van waar de partij voor staat. ‘Ik ken mensen die vroeger voor de MR stemden en die in 2019 zeiden: “Nu is het genoeg, nu stem ik voor de PTB”‘, aldus Demelenne.

Sommige politologen waarschuwen dat het gestaalde PTB-partijkader de oude communistische en stalinistische gewaden niet heeft afgelegd en nog altijd droomt van revolutionaire omwentelingen. ‘We weten het niet’, zegt Faniel. ‘Uit partijteksten zijn zulke verwijzingen in elk geval verdwenen. Het doet voor mij ook niet echt ter zake. De kans dat de PTB ooit 50 procent van de stemmen behaalt in Wallonië is onbestaande. En zelfs als een kern in die partij nog droomt van de dictatuur van het proletariaat: ook de eigen troepen zouden niet volgen. De PTB heeft de laatste jaren tenslotte een enorme explosie van haar ledenaantal gekend.’

Volgens de laatste peiling van Le Soir zouden de PS, de PTB en Ecolo in Wallonië vandaag samen 60 procent van de stemmen behalen. Maar rechts Vlaanderen hoeft niet meteen in paniek te raken. Een verenigd rood front van de PS en de PTB is, gezien de wederzijdse viscerale haat, hoegenaamd niet in de maak. ‘Voor allianties met de PTB hoor je bij de PS niemand pleiten. Omgekeerd moest Hedebouw laatst op de RTBF benadrukken dat zijn echte vijand niet de PS maar de MR is. Dat spreekt op zich al boekdelen’, lacht Faniel.

Een van de weinige bruggenbouwers tussen PS en PTB was de vorige week overleden socialistische vakbondsman en politicus Marc Goblet. Hij had samen met Hedebouw een wetsvoorstel rond de loonnorm ingediend in de Kamer. ‘Dat was een zeldzaamheid’, zegt Faniel. ‘Goblet stond daarmee geïsoleerd in de PS. En bruggen bouwen wordt lastiger naarmate de strijd om het linkse marktleiderschap tussen PS en PTB feller wordt.’

ULB-politologe Van Haute verrichtte postelectoraal onderzoek naar de onderliggende emoties die het stemgedrag van Vlaams Belang-kiezers in Vlaanderen en PTB-kiezers in Wallonië stuurden bij de verkiezingen van 2019. Ze vond grote overeenkomsten. ‘In beide groepen kiezers roept de politiek vooral weerstand en boosheid op. Natuurlijk zijn Vlaams Belang en de PTB ideologisch totaal verschillende werelden, maar als het gaat over vertrouwen in de democratie is er een grote gelijkenis. In Wallonië zijn de PTB-kiezers ook nauwelijks in politiek geïnteresseerd, net zoals Vlaams Belang-kiezers in Vlaanderen. Dat laatste geldt trouwens uitdrukkelijk niet voor Vlaamse PVDA-kiezers: die zijn heel kritisch, maar ook politiek betrokken. Als het gaat over hun houding tegenover politiek en democratie, lijken Waalse PTB-kiezers meer op Vlaams Belang-kiezers dan op Vlaamse PVDA- kiezers.’

Nabijheidspolitiek

Lang niet alle PS-politici staren naar de PTB als konijnen naar een lichtbak. Marc Bolland, gewezen Waals PS-parlementslid, is al twintig jaar burgemeester van Blegny, een kleine gemeente in de provincie Luik. Onder de 23 gemeenteraadsleden zijn er 15 van PS-signatuur, 5 zitten bij het CDH en 3 bij de MR.

‘De PTB heeft hier zelfs niet deelgenomen aan de gemeenteraadverkiezingen’, zegt Bolland. ‘Ook al woont Frédéric Gillot, een gewezen Waalse PTB-parlementariër, in Blegny. De partij heeft allicht begrepen dat ze in Blegny geen schijn van kans maakt omdat de PS hier goed werk levert.’

Bolland vindt het logisch dat PS en PTB elkaar op links beconcurreren, aangezien ze werken rond ‘gelijklopende thema’s’. ‘Maar de PTB mag de PS geen angst inboezemen. De PTB is een zeepbel. Ze zal even snel weer doorgeprikt worden als ze is opgeblazen. Ze heeft geen programma dat ze tot uitvoering wil brengen. Ze heeft alleen slogans en valse beloftes. De mensen zullen dat wel doorkrijgen.’

Nog volgens Bolland is de PTB ‘grootgemaakt door de RTBF, waar een aantal met de PTB gelieerde journalisten Raoul Hedebouw jaar in jaar uit gigantische airplay hebben gegeven. Maar haal Hedebouw weg en er is niemand meer. Ik zeg niet dat bij de militanten geen verdienstelijke mensen zitten, maar op het vlak van politiek personeel krijgt de PTB een dikke nul. Het enige wat ze doen, is zo veel mogelijk de FGTB infiltreren. Niet om de arbeiders te verdedigen, maar om via het vakbondsapparaat politique politicienne te bedrijven.’

Wel benadrukt de PS-burgervader dat niet de PTB de politieke vijand is, maar wel ‘armoede, ongelijkheid en de bestaande sociaal-economische structuren’. Hij heeft ook nog wat goede raad voor zijn partij. ‘De PS moet zich niet blindstaren op de PTB. Ze moet veeleisender worden voor het werk van haar politici. Ons ledenbestand krimpt. We moeten onszelf heruitvinden.’

Emilie van Haute wijst erop dat de PS recent alvast ‘kolossaal’ is beginnen te investeren in onlinecommunicatie. ‘Maar volgens mij investeert ze te weinig in haar maatschappelijke aanwezigheid. De PS was met haar talloze lokale afdelingen altijd de koningin van het politieke veldwerk. Dat heeft ze laten versloffen, en de PTB heeft de vrijgekomen ruimte ingenomen. Met veel deur-aan-deurbezoeken, veel sociaal werk – alles waar de PS vroeger in uitblonk.’

Ook Jean-Pascalle Labille blijft de klassieke nabijheidspolitiek zien als het eerste politieke gebod voor zijn partij. ‘We moeten alles uit de kast halen om dicht bij de mensen te blijven en goed te luisteren, zodat we hun zorgen en problemen door en door kennen. En we moeten dezelfde taal gebruiken. Woorden zijn belangrijk. Voorts moet de PS een ideeënfabriek zijn en concrete voorstellen doen die tastbaar het leven van de mensen veranderen. Maar vooral: de PS moet opnieuw duidelijke grenzen trekken waar ze niet overheen gaat, zowel in sociaal-economische als in ethische dossiers. Ze moet op geregelde tijdstippen tegen premier Alexander De Croo zeggen: “Als het dat wordt, doen wij niet meer mee.”‘

Volgens Labille moet de PS scherper en strijdbaarder uit de hoek komen. ‘We hoeven ons heus geen zorgen te maken als rechtse partijen niet met ons akkoord gaan. We moeten vaker kiezen voor het politieke conflictmodel. Als de PS dat doet, zal ze veel van de huidige kritiek pareren én tegemoetkomen aan de verwachtingen van kiezers die naar de PTB zijn vertrokken.’

‘De partij was de laatste tijd wat ingedommeld. Hoog tijd om wakker te worden. De PS heeft de opgang van de PTB niet zien aankomen. Ze moet dringend haar modus operandi veranderen, zodat dit niet nog eens gebeurt. En ze moet vooral de hand in eigen boezem steken in plaats van de hele tijd de PTB aan te vallen. De focus op de PTB staat zelfkritiek soms in de weg.’

Tweederdemeerderheid

Bij het vooruitzicht van een verzwakte PS zullen sommigen in Vlaanderen zich misschien verlekkerd in de handen wrijven. Feit is: met het oog op een (grote) staatshervorming na de verkiezingen van 2024, heeft de N-VA belang bij een sterke PS. Dat is de enige Franstalige partij die zo’n staatshervorming eventueel wil overwegen, zeker nu bij de MR met Georges-Louis Bouchez een zelfverklaarde unitarist aan de touwtjes trekt.

‘Voor een staatshervorming moet je bovendien aan een tweederdemeerderheid in Kamer en Senaat zien te raken’, besluit politoloog Faniel. ‘Met een Vlaams Belang dat voor de Vlaamse onafhankelijkheid pleit en een PTB/PVDA die voorstander is van een sterk unitair België, wordt dat ingewikkeld. Waar vind je de nodige stemmen? Als Vlaams Belang en de PTB/PVDA in de Kamer samen 50 zetels behalen, kun je zonder hen haast geen tweederdemeerderheid meer vormen. Behalen ze die 50 zetels niet maar bevestigen ze wel de goede peilingen, dan zul je voor een staatshervorming een beroep moeten doen op haast alle andere partijen, ook de kleintjes. En dan ben je nog niet klaar.’