‘Welke lessen België kan leren van Nederland? Wees conservatiever’

De Nederlandse regering zag zich vrijdag genoodzaakt om opnieuw strengere maatregelen te nemen. Discotheken en nachtclubs gaan weer dicht. Er komt een sluitingsuur voor de horeca en ook evenementen worden aan banden gelegd. Het aantal besmettingen was bij onze noorderburen in één week tijd verzevenvoudigd. De Nederlandse viroloog Ab Osterhaus noemt de Nederlandse situatie ronduit dramatisch. “Waar het fout liep? Men heeft in Nederland te snel versoepeld”, zegt hij stellig. “Als je grote evenementen en nachtelijke feesten toelaat, dan gaan mensen meteen helemaal los. Maar met de nieuwe deltavariant, die een stuk makkelijker rondgaat, is dat een heel slecht idee.”

In België zijn er strengere maatregelen. De nachtclubs en disco’s zijn nog altijd dicht en echte massa-evenementen zijn pas voor augustus, maar ook hier stijgt het aantal besmettingen en hospitalisaties. Dan is er toch meer aan de hand?

“Het heeft volgens mij vooral te maken met het veranderde gedrag van mensen. Dat kan niet anders. Het virus gaat namelijk over van mens tot mens. Er is vooral bij het grote publiek een perceptie gecreëerd dat alles weer mocht en kon. Dat wanneer je gevaccineerd bent of getest alles onder controle is. Dat is niet zo. De bescherming tegen ziekte is na vaccinatie wel erg hoog, maar tegen besmettingen niet honderd procent.”

“Bovendien hebben we in Nederland gezien dat het testen-voor-toegangbeleid bij evenementen niet voldoende heeft gewerkt. Testen draagt wel bij tot de veiligheid. Doen we dat niet, dan krijg je een explosie aan besmettingen. Maar als je gisteren negatief testte, kan je vandaag al wel positief zijn. Bovendien hebben we gemerkt dat er op honderd mensen altijd wel één of twee malafide personen met een nepbewijs afkwamen. De controle op die bewijzen is ook niet honderd procent sluitend. Als je dat alles optelt, krijg je problemen.”

“Als u mij vraagt welke lessen België hieruit kan trekken, dan zeg ik: wees conservatiever. Zet niet alles tegelijk open.”

Onze regeringen houden voorlopig vast aan het plan om vanaf augustus te versoepelen en grote evenementen toe te laten met een Covid Safe Ticket, waarbij naast vaccinatiebewijzen ook negatieve testen geldig zijn. Half augustus wil Pukkelpop 65.000 mensen op een weide samenbrengen, zonder social distancing en maskers. Doen we dat dan beter niet?

“Die vraag moet u eigenlijk aan de politici stellen, niet aan een viroloog. Kijk, zoiets gaat ongetwijfeld tot besmettingen leiden. Omdat het nooit helemaal safe kan. De vraag is dan: wat vind je acceptabel? Moeten we in een politiestaat leven of moeten we toch een zekere mate van besmetting accepteren?”

“Op dit ogenblik zien we dat de ziekenhuisopnames in Nederland, maar ook in België, niet dramatisch toenemen. Omdat het vooral jongere mensen zijn die besmet raken. Het virus gaat wel meer circuleren. Aan de ene kant krijg je zo meer groepsimmuniteit. Aan de andere kant weten we ook dat zo’n tien procent van de jongere mensen die in het ziekenhuis belanden long covid krijgen. Dat is zo’n één à twee procent van die jongere mensen. De vraag is: moeten we dat accepteren? Dat is aan de politiek om die afweging te maken.”

“Komt nog bij dat er in Nederland, maar zeker ook in Brussel en Antwerpen, bepaalde wijken zijn waar clusters van mensen nog niet gevaccineerd zijn. Ook oudere en kwetsbare mensen. Omdat ze de taal niet machtig zijn of omdat ze de verkeerde boodschap krijgen van hun kinderen. Die zeggen hen dat vaccins gevaarlijk zijn. Die maken de rekensom niet: als je niet gevaccineerd bent, dan is de kans om op intensieve zorg terecht te komen 1 op 1.000. Laat je je wel vaccineren, dan is de kans dat je tromboseverschijnselen krijgt 1 op 100.000 of zelfs 300.000. Maar het is voor sommigen heel moeilijk om die rationele afweging te maken. Als je het virus laat circuleren, dan belanden deze mensen in het ziekenhuis. En dat zal ook tot sterfgevallen leiden. Opnieuw de vraag: vinden we dat als maatschappij acceptabel of niet?”

“Zelf vind ik dat we nog meer moeten inzetten op iedereen gevaccineerd te krijgen. Daar moeten onze inspanningen prioritair naartoe gaan.”

Maar hoe overtuig je mensen die echt geen vaccin willen? Dat lijkt de vraag van één miljoen.

“Grote campagnes naar het brede publiek zijn lastig, omdat je natuurlijk allerhande bewegingen hebt van mensen die om welke reden dan ook menen dat vaccinatie niet werkt of gevaarlijk is. Wij proberen vooral professionals aan te spreken. In Nederland is er nog een groot contingent van huisartsen die niet geloven in het belang van vaccins.”

“Maar er zullen altijd mensen zijn die het nut niet inzien. Dat zagen we ook bij influenza. De griepprik is zowat het meest veilige vaccin dat we kennen. En toch zien we dat 30 tot 40 procent van de risicogroep in Nederland zich niet laat vaccineren. Ze zijn zich vaak niet van de risico’s bewust. Iemand van 70 jaar die op intensieve zorg belandt met influenza verliest al snel 5 tot 10 kilogram spiermassa die hij niet meer terugkrijgt. Dat betekent vaak het verschil tussen nog mobiel zijn en voortaan bedlegerig zijn.”

“Maar er is nog een ander probleem dat nu om de hoek loert. Door de hele coronacrisis loopt de vaccinatie met andere vaccins wereldwijd terug. Door de coronamaatregelen is er al anderhalf jaar vrijwel geen influenza meer geweest en ook andere virussen, zoals RSV, maakten nauwelijks slachtoffers. Die virussen liggen nu op de loer en kunnen voor vervelende uitbraken zorgen. Er is geen immuniteit meer opgebouwd in de bevolking, dus krijgen die virussen extra kansen. We hadden, zelfs in de zomer, al uitbraken van RSV in verschillende landen. Dat is toch een serieus aandachtspunt.”

Begrijpt u dat mensen hier zo stilaan compleet moedeloos van worden? Wat u nu zegt, ook over die andere virussen, klinkt heel griezelig.

(lacht) “Ja, in Nederland noemen ze mij vaak de doemprofeet. Iedereen denkt dat alles voorbij is en daar heb je dan die vervelende Osterhaus weer. Dat is wellicht vergelijkbaar met jullie Marc Van Ranst. Maar het is onze taak. En als wij niets zeggen, dan krijgen we achteraf het verwijt: waarom hebben jullie niet gewaarschuwd?”

Nog even over die perceptie: experten wijzen ook naar het EK Voetbal als boosdoener. Als mensen zien dat er in zo’n voetbalstadion tienduizenden mensen samenzitten, lijkt het niet meer zo erg dat zij naar feestjes gaan of feestreisjes maken. Heeft dat meegespeeld?

“Ongetwijfeld. En het EK zelf heeft ook tot veel besmettingen geleid, weten we inmiddels.  Dat sijpelt bij het grote publiek maar onvoldoende door.”

“Ik kan me ook wel indenken dat er een zekere euforie is ontstaan op het moment dat er nog maar weinig mensen in een ziekenhuis terechtkwamen en de besmettingen naar omlaag gingen. Maar als je nu naar de Nederlandse cijfers kijkt, dan schrik je je wezenloos. Ik hoop dat men in België niet te snel denkt dat we er al vanaf zijn. We zullen er pas goed vanaf zijn als de hele bevolking gevaccineerd is en als we mogelijk ons derde vaccin gekregen hebben. Dat boostervaccin zou volgens mij ook best gecombineerd worden met het influenzavaccin, zeker voor risicogroepen. De logistiek om dat uit te rollen, is nu voorhanden.”

Hans Kluge, Europees directeur van de WHO, zei afgelopen weekend in De Morgen ook al dat hij hoopt tegen kerstmis zijn moeder te kunnen knuffelen. Zullen we nog echt zo lang moeten wachten?

“We weten niet wat er nog aan varianten komt, al weten we wel dat de vaccins ons momenteel vrij goed beschermen. Maar op dit ogenblik circuleert er nog veel virus en moeten we inderdaad nog afstand houden. Dat is waar mensen zo moe van worden: zelfs als ze al beschermd zijn, zijn er toch nog extra maatregelen nodig. Eén op één is de kans inderdaad heel klein dat er virus kan overgaan, maar als je tienduizenden mensen bij elkaar zet, krijg je een compleet ander verhaal. Dan bind je echt de kat op het spek.”