Na de val van hoofdstad Kaboel draait alles om de laatste westerse strohalm: het vliegveld

Totale chaos was het maandag, één dag na de val van Kaboel, op het internationale vliegveld van de Afghaanse hoofdstad. De enige verbinding nog met de buiten­wereld van het door de extremistische taliban overlopen Afghanistan.

Duizenden mensen probeerden in ­paniek weg te komen – omdat ze voor de westerse interventiemacht hadden gewerkt en nu wraak vrezen, of tot een etnische of religieuze minderheid behoren.

Wanhopige menigten blokkeerden de startbanen en bestormden de weinige vliegtuigen die vertrokken – alleen nog militaire toestellen, het Afghaanse luchtruim was maandag voor burgervliegtuigen al gesloten. Mensen hingen aan loopbruggen en zelfs aan de vleugels en landingsgestellen van vliegtuigen. Op een filmpje dat op ­sociale media werd gedeeld zijn drie mensen te zien die vanuit een opstijgend vliegtuig te pletter vallen.

Waarschuwingsschoten

Om de massa’s in bedwang te houden, vuurden Amerikaanse soldaten meermalen waarschuwingsschoten af. Zeker zeven personen kwamen om in het gedrang. Twee van hen werden mogelijk door Amerikaanse kogels getroffen. Uiteindelijk werd het zo druk op de startbanen dat er geen vliegtuig meer kon vertrekken en schortten de Amerikaanse autoriteiten de evacuatie op. Bij het sluiten van deze krant was die nog niet hervat.

Het is de directe nasleep van de ­militaire zege van de taliban, die na 20 jaar westerse interventie onverwacht snel terugkeren naar de macht. Tot verbijstering van vriend en vijand rolden ze binnen een week het op papier veel sterkere, maar gedemoraliseerde Afghaanse regeringsleger op, nog voordat de laatste westerse troepen het land eind deze maand zouden hebben verlaten. De regering van president Ashraf Ghani stortte ineen, Ghani zelf vluchtte het land uit, en zondag paradeerden bebaarde talibanstrijders door het presidentieel paleis.

De taliban susten dit weekend de paniek bij de burgerbevolking. Zij gaan niemand kwaad doen. ‘De mujahideen zullen niemands leven, bezittingen of eer schaden, maar die juist beschermen’, aldus de taliban op Twitter. ‘Wij streven naar een vreedzame machtsoverdracht’, aldus een zegsman in een uitzending van de BBC.

Een andere woordvoerder liet via Al Jazeera weten dat er snel duidelijkheid komt over de vorm van de nieuwe regering, maar dat de nieuwe machthebbers in elk geval hechten aan goede en vreedzame internationale relaties. Afgelopen tijd benadrukten de taliban ook geregeld dat ze niet meer de rabiate islamitische extremisten van 20 jaar geleden zijn, maar dat ze vrouwen en etnische en religieuze minderheden zullen respecteren.

Chaotische exodus

Veel gewone Afghanen lijken daar getuige de chaotische exodus op het vliegveld van Kaboel niet van overtuigd. De hoofdstad was maandag volgens ooggetuigen rustig, afgezien van bewapende talibanstrijders op kruispunten en bij checkpoints. Burgers hielden zich thuis schuil in afwachting van wat komen gaat. Eerder ­waren er berichten van excessen, zoals taliban die regeringssoldaten na hun overgave standrechtelijk executeerden.

Westerse mogendheden nemen eveneens het zekere voor het onzekere. De Verenigde Staten sloten dit weekeinde hun ambassade en brachten het personeel per helikopter naar het vliegveld in afwachting van evacuatie komende dagen. Voor de beveiliging zijn nog eens duizend militairen ingevlogen naast de zesduizend die er al waren.

Ook Duitsland, Frankrijk, Groot-Brittannië en Nederland sloten hun diplomatieke vertegenwoordigingen en zijn druk doende hun diplomaten en burgers alsmede Afghaanse ambassademedewerkers en tolken per vliegtuig het land uit te krijgen. De Duitse bondskanselier Angela Merkel denkt dat er zeker tienduizend mensen moeten overgevlogen. Ook Nederland stuurt een of meer toestellen om lokaal personeel en tolken op te halen.

Landen als China en Rusland, allebei met grote strategische belangen in Afghanistan, hielden zich maandag nog op de vlakte. Beide landen houden hun ambassade open en stellen zich welwillend op tegenover de nieuwe machthebbers in Kaboel. China liet weten ‘de keuze’ van het Afghaanse volk te respecteren en vriendschap te willen met de taliban. Rusland kondigde aan snel in overleg te zullen treden met de taliban.

‘Nationale verzoening’

Buurland Iran riep op tot nationale verzoening in Afghanistan. Volgens president Ebrahim Raisi biedt het militaire echec van de VS een kans op duurzame vrede. Pakistan, dat de taliban afgelopen decennia steeds heeft gesteund, riep maandag zijn veiligheidsraad bijeen. Premier Imran Khan zinspeelde op erkenning van het nieuwe regime, maar verklaarde voorstander te zijn van een politieke oplossing voor heel Afghanistan.

De grote vraag is intussen of de taliban inderdaad hun extremisme hebben afgelegd, of dat ze vooral hun coup een legitiem tintje willen geven. De eerste tekenen zijn hoopgevend (de strijders bellen gevluchte ambtenaren op om weer aan het werk te gaan). Maar of dat pragmatisme ook opgaat voor de manier waarop ze de sharia-wetten willen invoeren, of hoe ze zich zullen opstellen tegenover Al Qaida en IS, is onzeker.

Die vraag hing maandag ook in de lucht bij de spoedvergadering van de Veiligheidsraad van de Verenigde Naties in New York. VN-secretaris-generaal António Guterres bezwoer de raad ‘de mondiale terreurdreiging in Afghanistan tegen te gaan’ en pal te staan voor de mensenrechten. ‘We kunnen en mogen het Afghaanse volk niet in de steek laten.’ De Veiligheidsraad riep de taliban op tot de vorming van een brede en inclusieve regering waaraan ook vrouwen moeten deel­nemen. De oproep kwam terwijl het talibanleiderschap in Doha, Qatar, vergadert over de vorming van een regering die de macht in Kaboel op korte termijn moet overnemen.

De lakmoesproef zal dan ook zijn of er over die machtsoverdracht nog overleg komt met de restanten van het oude bewind. Daar is weinig kans op, denken veel analisten, gezien de weerzin van de taliban tegen het eerdere vredesoverleg met de regering-Ghani. De verwachting is dat de taliban snel een emiraat zullen uitroepen met  politiek strateeg Abdul Ghani Baradar of opperste leider Haibatullah Akhundzada als president.