Hoe is de coronasituatie op dit moment nu echt?

Meer besmettingen dan vorig jaar

We beginnen al meteen met een ontnuchtering: vorig jaar deze tijd hadden we 3.121 besmettingen op een week tijd. Nu zijn dat er maar liefst vier keer zoveel. Voor de week van 16 tot 22 augustus, het recentste volledige weekcijfer, ligt het aantal op 13.768.

Nog opvallend: waar er vorig jaar deze tijd uitschieters naar boven toe waren – Brussel en Antwerpen – maar evengoed ook uitschieters naar beneden – Waals-Brabant en Luxemburg – zijn de besmettingscijfers nu over het hele land vrij hoog. Met Brussel nog steeds op kop. Vorig jaar deze tijd raakten vooral twintigers, dertigers en veertigers besmet. Nu scoren de tieners het slechtst. 

We staan er dus, puur cijfermatig, op vlak van besmettingen eigenlijk slechter voor dan een jaar geleden. En dat geeft toch best een ambetant gevoel. Want straks trekt het normale leven zich weer min of meer op gang en staan er een hoop versoepelingen op stapel.

Maar de situatie nu is eigenlijk niet echt te vergelijken met die van vorig jaar, stelt Bart Mesuere, statisticus aan de UGent, die het afgelopen anderhalf jaar zowat opstond en ging slapen met de coronacijfers. “We zitten in een heel andere wereld. We hebben aan de ene kant de vaccinaties, die ons beschermen. Maar aan de andere kant is er de deltavariant, die veel besmettelijker bleek. En die combi heeft echt alles op zijn kop gezet.”

Voor de komst van de vaccins volgden coronacurves een vrij logisch patroon. Als het slecht ging, stegen eerst het aantal nieuwe besmettingen, daarna onvermijdelijk ook de hospitalisaties en vervolgens de opnames op intensieve zorg. Als laatste stegen de sterftecijfers. Ging het goed, dan daalden de curves in dezelfde volgorde.

Nu lijkt de link tussen het aantal besmettingen en de hospitalisaties en uiteindelijk ook de sterftecijfers grotendeels doorgeknipt. Met andere woorden: als het aantal besmettingen stijgt, zorgt dat niet meer automatisch voor een even grote stijging van de ziekenhuisopnames en sterftes. Waaruit je zou kunnen afleiden dat een hoog aantal besmettingen nu niet meer zo erg is als een hoog aantal besmettingen een jaar geleden. Dat hebben we vooral te danken aan de vaccins.

Ook meer hospitalisaties

Al is het verhaal een pak complexer dan dat. We halen er even de hospitalisatiecijfers bij. Vorig jaar deze tijd werden er gemiddeld per dag 24,6 patiënten opgenomen in het ziekenhuis. Nu zitten we aan dubbel zoveel: namelijk 57,6.

Vorig jaar lagen er rond deze tijd in totaal 282 patiënten in ziekenhuis, waarvan 85 op intensieve zorg. Nu lagen er op 25 augustus 625 patiënten in het ziekenhuis, waarvan 179 op intensieve zorg.

Er liggen met andere woorden nu meer dan dubbel zoveel patiënten in het ziekenhuis dan een jaar geleden. Al is hun profiel wel veranderd. Vorige zomer kwamen vooral ouderen en risicopatiënten met onderliggende aandoeningen in het ziekenhuis en op intensieve zorg terecht. Nu zijn de gehospitaliseerden een pak jonger. Er is een duidelijke daling te merken bij de oudste leeftijdsgroepen en een stijging bij de middengroepen. De grootste groep patiënten, goed voor ongeveer een derde, is tussen de 40 en de 60 jaar. Uit een analyse door Sciensano blijkt dat het vooral om niet of nog niet volledig gevaccineerden gaat, en ook mensen bij wie het vaccin minder goed aanslaat. 

Maar toch moeten de hospitalisatiecijfers ons alert houden, meent vaccinoloog Geert Leroux-Roels (UGent). “We hebben ons deze zomer anders gedragen als bevolking. Vorige zomer volgden we nog meer maatregelen en lag het internationale verkeer nog meer aan banden”, klinkt het. “Nu zijn er weer grotere concerten, feestjes en zijn meer mensen op reis geweest. Vorig jaar was het weer ook veel beter. Ook dat zijn elementen die meespelen.”

Er circuleert nu meer virus dan vorig jaar. Dat blijkt ook uit het reproductiegetal. Is dat getal groter dan 1 dan trekt de epidemie aan, onder de 1 krimpt ze in. Op 26 augustus vorig jaar was het reproductiegetal 0,789, de afgelopen week zijn we net onder magische grens van 1 geraakt, namelijk 0,982.

En niet onbelangrijk: er circuleert ook een compleet ander virus dan vorig jaar. Want net als de vaccins in goede zin, is ook de komst van de veel besmettelijkere deltavariant een gamechanger gebleken, maar dan in slechte zin. Of om het met de woorden van viroloog Steven Van Gucht te zeggen: hadden we de deltavariant niet gehad, dan was het Rijk der Vrijheid al lang een feit.

De deltavariant en de vaccins zijn als het ware een boksmatch aan het uitvechten, waarbij nog niet helemaal zeker is wie er zal overwinnen. Leroux-Roels: “De vaccins zijn onze redding, en zorgen ervoor dat we al kunnen versoepelen. Want ze beschermen ons wel goed tegen ernstige ziekte en sterfte. Maar  vaccins beletten niet dat mensen het virus doorgeven of alsnog ziek worden. Zeker niet als met zo’n besmettelijke en ook ziekmakendere variant als de delta.”

Dat blijkt ook uit heel wat recente studies. Zowel een Britse als een Amerikaanse studie stelt dat dubbel gevaccineerden die besmet raken met de deltavariant evenveel virus in de neus blijken te hebben als niet-gevaccineerden. Bij eerdere varianten van het coronavirus was dat niet het geval. Met andere woorden: gevaccineerden zijn veel besmettelijker dan we aanvankelijk dachten.

En dan is er nog de afnemende immuniteit van de vaccins. Hoe langer geleden iemand zijn tweede prik kreeg, hoe minder antistoffen hij nog heeft. Uit Israëlisch onderzoek blijkt dat de besmettingskans van de vroegst geprikten nog slechts 16 procent lager lag dan bij de niet-gevaccineerden.

Toch doen de vaccins nog altijd wat er van hen verlangd wordt, meent professor Leroux-Roels: “We mogen nog altijd stellen dat de vaccins de meeste gezonde jongeren en volwassenen goed beschermen tegen ernstig ziek worden. En daarnaast is ondertussen ook al beslist om de allerzwaksten een boosterprik te geven die hun bescherming nog moet verhogen.”

Hoe staan we er nu echt voor?

Het is toch nog altijd een beetje met de handrem op als experten op de vraag antwoorden: hoe is de situatie op dit moment nu echt? Steven Van Gucht zegt ‘voorzichtig optimistisch’ te zijn. Al pleit hij evengoed voor ‘gezonde voorzichtigheid’. Professor Leroux-Roels houdt het op: “Maak er alsjeblieft nog geen reuzefeest van.”

Het is namelijk schier onmogelijk te voorspellen wat het de komende weken of maanden wordt. “De situatie mag dan helemaal anders zijn dan een jaar ervoor, de factoren die voor verspreiding van het virus zorgen zijn nog altijd dezelfde”, stelt statisticus Bart Mesuere. “Als het gewone leven zich straks weer op gang trekt, zullen er meer contacten zijn tussen mensen. En daar houdt dit virus van.”

Dat de besmettingcijfers straks weer gaan stijgen, lijkt dus een zekerheid. Dat zullen zelfs de vaccins niet kunnen tegenhouden. Al is er nog één factor die  in ons voordeel kan spelen: natuurlijke bescherming. Volgens de recentste cijfers hebben sinds het begin van crisis al bijna 1,2 miljoen Belgen een besmetting opgelopen. Dat zijn enkel de in een labo officieel vastgestelde besmettingen. Wellicht zijn het er dus nog een heel pak meer. Nieuw Israëlisch onderzoek toont aan dat een infectie nog beter beschermt dan vaccinatie.  En de allerbeste bescherming genieten mensen die de infectie doormaakten én zich lieten vaccineren.

De combinatie van die twee zal ons uit de crisis moeten halen. Het zou de situatie dit najaar onder controle moeten kunnen houden. “Maar het idee van ooit groepsimmuniteit te bekomen, mogen we intussen opbergen", meent Mesuere. “Het virus zal wellicht nooit helemaal verdwijnen. Het wordt dus vooral een kwestie van inschatten wat de effecten zijn en wat we aanvaardbaar vinden.”