‘Zolang je geen fundamentele keuzes maakt, moet je op de blaren zitten’: waarom ook u weer langer in de file staat

De filedruk piekt, zo klonk het begin vorige week. Het aantal files ligt nu al hoger dan voor de coronacrisis, en het kantelpunt moet nog komen. Traditioneel ligt dat eind september, begin oktober, wanneer het hoger onderwijs heropstart en ook mensen zonder schoolgaande kinderen terug zijn uit vakantie. Experts houden dan ook hun hart vast.

“Dit hadden wij voorspeld”, zegt mobiliteitsspecialist Kris Peeters. “Als je niets doet, dan gaan de files alleen maar toenemen en dan zal de coronaluwte vanzelf weer opgevuld geraken.” 

Hoe komt het dat we weer massaal staan aan te schuiven? Zijn we door corona dan niet veel meer gaan thuiswerken?

“Dat heeft te maken met de fundamentele filewet: wanneer er capaciteit vrijkomt op de weg, dan wordt die na een tijd opgevuld. De latente vraag wordt dan geactiveerd: bij mensen die tot nog toe dachten ‘Ik ga die verplaatsing niet maken want dan sta ik veel te lang in de file, dat is het mij niet waard’ vermindert de weerstand omdat de file is verminderd. Zij gaan die verplaatsing dan toch maken.

“Een fout die we vaak maken, is denken dat files alleen om woon-werkverkeer draaien, maar dat is zeker niet het geval. Tijdens de spits is het aandeel woon-werkverkeer natuurlijk wel een pak hoger, maar gemiddeld genomen is het grootste deel van onze verplaatsingen recreatief. We gebruiken de auto om naar de winkel te gaan, om een uitstapje te doen, op familiebezoek te gaan, enzovoort.

“Een belangrijke factor lijkt mij ook de mensen die het openbaar vervoer namen. Zij zijn tijdens de coronacrisis meer gaan thuiswerken en gaan nu in heel wat gevallen het openbaar vervoer mijden, omdat ze bang zijn om besmet te geraken.”

Speelt behalve besmettingsvrees misschien ook een gebrek aan comfort in het openbaar vervoer, onder meer door de mondmaskerplicht?

“Ik denk dat het een combinatie van verschillende factoren is. Ten eerste de besmettingsvrees, maar ik kan me voorstellen dat het ook een gebrek aan comfort is dat mensen ertoe brengt om de auto te nemen. Op het openbaar vervoer moet je inderdaad de hele tijd een mondmasker dragen, wat toch wel vervelend is, zeker als het over langere ritten gaat.

“Een derde punt is dat er nieuwe gewoontes zijn ontstaan: iemand die vroeger het openbaar vervoer nam en tijdens corona, op het moment dat de lockdown wat gelost werd, op de auto is overgeschakeld. Die heeft een nieuw patroon ontwikkeld, misschien een nieuwe auto aangekocht. Wanneer nieuwe gewoontes een beetje ingesleten zijn, is het moeilijk om daar weer van af te geraken.”

En dan hebben we het nog niet over de problemen bij het openbaar vervoer gehad.

“Op de wat langere termijn bekeken, zien we dat ons openbaar vervoer toch wat van zijn pluimen gelaten heeft. Er zijn te weinig investeringen gebeurd, en met name bij De Lijn zien we dat er als gevolg van besparingen niet aan de verwachtingen voldaan wordt. De Lijn zou in principe in de steden sterker moeten staan, omdat daar grote massa’s mensen wonen die zich verplaatsen naar grotendeels dezelfde plekken.

“In een stad als Antwerpen is het aandeel van het openbaar vervoer de afgelopen jaren echter steeds afgenomen, als gevolg van een gebrek aan betrouwbaarheid: omwille van bussen of trams die veel te laat of niet kwamen, omwille van chauffeurs die er niet waren, enzovoort. Als je dat een paar keer hebt meegemaakt, dan trek je op de duur wel je conclusies. Als er al sprake is van een modal shift, dan is dat die van het openbaar vervoer naar de auto en eigenlijk ook wel van het openbaar vervoer naar de fiets.

“Dat het veel met investeringen te maken heeft, zien we tegelijkertijd in het positieve voorbeeld van Brussel. Daar is wel geïnvesteerd in openbaar vervoer en daar zie je dat het aandeel van MIVB en TEC de afgelopen jaren toch wel significant gestegen is.”

Ziet u mensen terugkeren naar het openbaar vervoer?

“Die fietser zal misschien wel terugkeren als het weer wat slechter wordt, en de winter zijn intrede doet. Die auto, dat zullen we zien. Weerstanden doen mensen nadenken, en files zijn weerstanden. Een aantal mensen zal zich na een paar weken of maanden dus misschien wel afvragen of de verplaatsing de file wel waard is. Dan is het afwachten of ze een andere keuze gaan maken. Een aantal waarschijnlijk wel, maar of dat voldoende zal zijn om tot een verminderen van de file te komen, is nog maar de vraag.

“Je zit namelijk met een aantal structurele factoren. Een heb ik al genoemd: te weinig investeringen in het openbaar vervoer. Een andere is de salariswagen waar nog steeds niets aan gebeurd is. Ik had eigenlijk verwacht, met corona en meer thuiswerk, dat mensen zouden zeggen: ‘Ik heb die salariswagen nu helemaal niet meer nodig. Die paar dagen dat ik nog naar het werk ga, kan dat met het openbaar vervoer of de fiets.’ Maar dat hebben we niet gezien. De salariswagen is nog altijd populair, er is nog altijd geen afname. Eenmaal je er een hebt, ga je niet snel terug: dan staat je gratis vervoer bij wijze van spreken voor de deur. Dan zou je een beetje gek moeten zijn, of héél idealistisch, om daar geen gebruik van te maken. Als je een salariswagen hebt, ben je eigenlijk in de fuik gelopen en kan je er moeilijk nog uit.”

Hoe kunnen we die filedruk dan aanpakken?

“Er zijn eigenlijk maar drie mogelijkheden om de file fundamenteel op te lossen: auto’s duurder maken, zoals Denemarken bijvoorbeeld doet. In Denemarken zijn wagens veel duurder dan bij ons, wat de drempel om een auto aan te kopen veel hoger maakt, waardoor het autobezit en dus ook het autogebruik er lager ligt.

“Een tweede is de wegcapaciteit verminderen, waardoor alleen nog de mensen die er echt gebruik van moeten maken dat ook zullen doen. Dat is voor een stuk wat Brussel doet: zij hebben een deel van de capaciteit van de weg omgezet in fietscapaciteit of in busbanen waardoor je een modal shift krijgt. Dat zie je in Brussel gebeuren.

“Die wegcapaciteit verminderen kan je echter niet overal even goed toepassen. Je kan moeilijk overal de steenwegen versmallen, want dan krijg je in een eerste fase meer sluipverkeer via allerlei plattelandswegen waar je dat autoverkeer ook niet wil hebben.

“Waar de wegcapaciteit verminderen geen optie is, kom je uit bij rekeningrijden. Daarbij worden chauffeurs belast  per gereden kilometer, en tijdens de spits ligt het bedrag hoger. Maar dan stuit je op een taboe, daar wil men niet over spreken. Dan houdt het op, en dan is het wachten tot het erg genoeg wordt vooraleer het toch bespreekbaar wordt.”

Krijgen we dit op korte termijn dan niet opgelost?

“Ik vrees van niet. De tijdelijke maatregelen die nu gebruikt worden, zoals hier en daar een spitsstrook aanleggen, dat is dweilen met de kraan open. File is niet op te lossen tenzij je fundamentele keuzes maakt. Zolang moet je op de blaren zitten.”