Corona wekt IJzeren Gordijn weer tot leven: groot verschil in vaccinatiegraad tussen Oost- en West-Europa

De Europese Unie lijkt in twee delen te zijn verdeeld. De ene helft heeft vaccinatie omarmd en heeft bijna de volledige doelgroep die in aanmerking komt, ingeënt. De andere helft worstelt daarentegen om grote aantallen mensen, ook ouderen, te overtuigen om zich te laten inenten. De scheidslijn loopt ruwweg langs het vroegere IJzeren Gordijn dat Europa ooit in Oost en West opsplitste.

Van de 27 EU-lidstaten maken de 15 best presterende landen in termen van vaccinatiegraad allemaal deel uit van wat vroeger het westerse blok was, terwijl de 10 slechtst presterende staten allemaal voormalige Oostbloklanden zijn. Alle westerse landen zitten aan minstens 60 procent gevaccineerde inwoners, geen enkel land uit het voormalige Oostblok bereikte die drempel al. Al zijn er twee uitzonderingen: Griekenland met 59 procent en Litouwen met 60 procent zijn de enige twee landen die tegen de trend ingaan. Litouwen kent momenteel een opstoot van het virus, waardoor het de laatste weken extra werk heeft gemaakt van de vaccinatiecampagne.

Koploper Portugal

Portugal is de absolute koploper in Europa, met liefst 85 procent van de volledige bevolking die nu volledig is gevaccineerd. Onder de niet-gevaccineerden zijn vooral kinderen onder de 12 jaar die niet in aanmerking komen voor vaccinatie, wat betekent dat de jongeren en volwassenen bijna voor 100 procent gevaccineerd zijn in het Zuid-Europese land. Ook Malta zit aan meer dan 80 procent gevaccineerden. Spanje (78 procent), Denemarken (75 procent) en Ierland (74 procent) sluiten de top-vijf af, gevolgd door België.  

Het contrast met Oost-Europa is gigantisch: in Bulgarije is bijvoorbeeld nog maar 19 procent van de bevolking ingeënt, in buurland Roemenië is dat niet veel meer dan 28 procent. Ook Estland, Letland, Kroatië, Slovenië, en Slovakije blijven voorlopig onder de 50 procent-grens steken.

Nochtans hebben alle EU-landen toegang tot de door de EU goedgekeurde vaccins zoals Pfizer/BioNTech, Moderna, AstraZeneca en Johnson & Johnson. “Ze hebben de vaccins. Iedereen die zich wil laten vaccineren, kan dat”, vertelt de Bulgaarse politicoloog Ivan Krastev aan CNN.

Achterdocht

“Maar in plaats daarvan worstelt Bulgarije met een diepgewortelde achterdocht ten aanzien van vaccins, die wordt gevoed door politieke instabiliteit, complottheorieën en een gebrek aan vertrouwen in de autoriteiten”, aldus Krastev nog. Ook in Roemenië heerst er veel wantrouwen. “Zelfs artsen en verpleegkundigen aarzelen er om zich te laten inenten, dus het is geen verrassing dat het wantrouwen in de hele samenleving speelt”, verklaarde Krastev.

Zowel in Roemenië als Bulgarije pieken de coronabesmettingen sinds begin september. Bulgarije houdt in november al voor de derde maal parlementsverkiezingen dit jaar. Twee eerdere verkiezingen, in april en in juli, eindigden in een patstelling, waarbij geen regering werd gevormd. Als gevolg daarvan zit het land vast in een eeuwigdurende verkiezingscampagne met weinig ruimte voor iets anders. “Er zijn veel meer verkiezingscampagnes geweest dan vaccinatiecampagnes”, zegt Krastev. “Noch de regering die aan de macht was, noch de ontslagnemende regering maakte van vaccinatie een prioriteit.”

De Roemeense regering heeft de slechte vaccinatie-uitrol toegeschreven aan nepnieuws en samenzweringstheorieën die online worden verspreid. Ook is het voor mensen van het platteland niet evident om in een vaccinatiecentrum te geraken. De Roemeense regering heeft onlangs aangekondigd dat ze extra middelen zou inzetten om ervoor te zorgen dat artsen bij de mensen thuis de inentingen komen toedienen.

Communisme

Anna Nicińska van de universiteit van Warschau in Polen heeft de redenen voor de terughoudendheid ten overstaan van vaccins bestudeerd. Volgens haar speelt de geschiedenis ook een belangrijke rol bij de keuze van de bevolking om zich al dan niet te laten vaccineren. Mensen die uit de eerste hand hebben meegemaakt dat ze in het verleden door hun regeringen zijn voorgelogen, hebben moeite om de autoriteiten te vertrouwen, zelfs jaren na de revolutie, stelde Nicińska vast. Hoe langer mensen onder het communisme leefden, hoe groter het wantrouwen.

De Europese Commissie heeft de lage vaccinatiegraad in sommige lidstaten als een probleem erkend. “Zolang het virus niet in alle lidstaten is verslagen, is het virus gewoon niet verslagen”, aldus een woordvoerder van de Commissie in een verklaring aan CNN. De Commissie verklaarde dat landen die moeite hebben om de vaccinatiegraad te op te krikken, zich moeten concentreren op campagnes die specifiek zijn gericht op mensen die aarzelen, en het belang van wetenschap moeten blijven benadrukken.