Debat in Europees Parlement brengt Polen en EU niet dichterbij: "We zullen niet buigen voor financiële chantage"
De Poolse premier Mateusz Morawiecki heeft in een toespraak voor het Europees Parlement een omstreden arrest van het Poolse Grondwettelijk Hof over de Europese rechtsregels met vuur verdedigd. Europees Commissievoorzitter Ursula von der Leyen blijft erbij dat het Poolse hof "de fundamenten van de Europese Unie in vraag stelt" en dreigde met sancties en juridische stappen. "We zullen niet buigen voor financiële chantage", reageerde Morawiecki.
Europees Parlement debatteert over de rechtstaat in Polen: "Het zijn de lidstaten die de bevoegdheden van de EU bepalen"
Het botert al geruime tijd niet tussen de Europese Commissie en de Poolse regering, geleid door de conservatief-rechtse partij PiS. De Commissie vindt dat Polen zich niet houdt aan de regels van de Europese rechtstaat. Verschillende Poolse beslissingen hebben ertoe geleid dat de gerechtelijke onafhankelijkheid in dat land bedreigd wordt, stelde Commissievoorzitter Ursula von der Leyen vanochtend tijdens een debat in het Europees Parlement.
De situatie in Polen is de laatste tijd alleen maar verergerd, meent Von der Leyen en alles "is nu geculmineerd in de recente beslissing van het Poolse Grondwettelijk Hof". Ze verwees daarmee naar een recent arrest van dat hof dat stelt dat delen van het recht van de Europese Unie niet verenigbaar zijn met de Poolse Grondwet.
Een primeur, benadrukte Von der Leyen: voor het eerst stelt een nationaal hof de voorrang van het Europees recht in vraag en volgens Von der Leyen daardoor ook "de fundamenten van de Europese Unie". Iets wat haar naar eigen zeggen "heel erg bezorgd" maakt, want "alleen een gemeenschappelijke rechtsorde verzekert gelijke rechten, juridische zekerheid, vertrouwen tussen lidstaten onderling en daardoor een gezamenlijk beleid".
Volgens Von der Leyen zijn door dat arrest de rechten van de Poolse burgers in gevaar. Als bewaker van het Europees Verdrag is het de plicht van de Commissie om de rechten van alle Europese burgers te beschermen, benadrukte ze.
De Poolse regering is zich daarentegen van geen kwaad bewust. De Poolse premier Mateusz Morawiecki kwam het arrest van het Grondwettelijk Hof met vuur verdedigen. "De Europese Unie is geen staat. Er zijn 27 lidstaten en die zijn alle soeverein. Het zijn de lidstaten die beslissen welke bevoegdheden naar de EU gedelegeerd worden. Daarin heeft het Europees recht voorrang, maar heel veel zaken blijven de exclusieve bevoegdheid van de lidstaten", benadrukte hij.
Morawiecki hekelde het "activisme" van Europese rechters die van de Europese Unie een "centraal gestuurde instelling" maken "die haar provincies kan zeggen wat ze moeten doen". Hij verwees naar enkele uitspraken van grondwettelijke hoven van andere lidstaten die volgens hem aantonen dat de voorrang van het Europees recht niet kan gelden in grondwettelijke zaken.
"De grondwettelijke hoven in de lidstaten hebben het recht om te controleren of de uitvoering van het Europees recht binnen de bevoegdheden gebeurt die door de lidstaten toebedeeld zijn", zei Morawiecki. "De EU zal heus niet uiteenvallen als we erkennen dat onze juridische systemen verschillen."
We zullen niet toelaten dat onze gemeenschappelijke waarden in gevaar worden gebracht
De twee toespraken maakten duidelijk dat de standpunten van de Commissie en de Poolse regering niet echt naar elkaar zijn opgeschoven. Von der Leyen beklemtoonde dat de Commissie niet zal toelaten dat "onze gemeenschappelijke waarden in gevaar worden gebracht".
"De Europese Commissie zal handelen en de opties zijn bekend", zei Von der Leyen. Ze noemde onder meer de mogelijkheid om naar het Europees Hof te stappen en het arrest van het Poolse Grondwettelijk Hof aan te vechten, maar dreigde ook opnieuw met financiële sancties.
Polen krijgt de komende jaren ongeveer 150 miljard euro uit het Europese coronaherstelfonds en de Europese meerjarenbegroting. Via het zogenoemde "voorwaardelijk mechanisme" en andere financiële instrumenten kan de Europese Commissie (een deel van) dat geld blokkeren, waarschuwde Von der Leyen.
Dat voorwaardelijk mechanisme houdt in dat aan het geld uit het herstelfonds bepaalde voorwaarden zijn verbonden. Wat Polen betreft, is dat onder meer het herstel van de gerechtelijke onafhankelijkheid, zei Von der Leyen. Zo wil ze onder meer dat het "onrechtmatig" ontslag van verschillende rechters ongedaan gemaakt moet worden en een zogenoemde disciplinaire commissie die Poolse rechters beoordeelt, opgeheven moet worden.
Europa is onze keuze, onze plaats, we willen nergens anders heen
Ondanks al die dreigementen, wees Von der Leyen erop dat ze een voorstander is van dialoog "en dat altijd zal zijn". "Dit kan en moet opgelost worden." Een Polen buiten de EU is alleszins geen optie voor de Commissie, "we willen een sterk Polen in een verenigd Europa", benadrukte ze.
Ook al zei Morawiecki in zijn toespraak dat de Poolse regering niet zal toegeven aan "financiële chantage", ook hij beklemtoonde dat zijn land nog altijd in de EU thuishoort, ondanks de juridische geschillen. "Europa is onze keuze, onze plaats. We willen nergens anders heen."
Poolse regering houdt voet bij stuk, bekijk een verslag uit "Het Journaal" over het debat in het Europees Parlement in Straatsburg:
"Dat Europese Commissie nog geen juridische stappen heeft ondernomen, bewijst hoe gevoelig deze materie is", Europa-journalist Rob Heirbaut geeft meer uitleg over het conflict tussen de Europese Commissie en de Poolse regering:
