Hotspot van klimaatopwarming: Sahel in Afrika warmt sneller op dan andere regio's, honger dreigt voor miljoenen mensen
De Sahelregio in Afrika is een van de "hotspots" van de klimaatverandering. Het warmt er sneller op dan elders in de wereld en de effecten zijn groter. Vooral de landbouw lijdt eronder. Samen met een snel groeiende bevolking zal dat tot nóg meer voedselonzekerheid leiden.
Minister van Ontwikkelingssamenwerking Meryame Kitir (Vooruit) reist deze week door de Sahelregio in Afrika. Ze gaat in Burkina Faso en Senegal kijken hoe hard de klimaatverandering daar toeslaat. Een ploeg van VRT NWS reist met haar mee en brengt verslag uit over de onzekere toekomst voor de regio.
De Sahel is de strook land ten zuiden van de Sahara en strekt zich uit over 5.500 km, van Senegal in het westen tot Eritrea in het oosten. De Sahel vormt de overgang van de woestijn naar de savanne. Het is er dus erg droog, maar net iets vochtiger dan in de Sahara.
"Kanarie in de koolmijn"
Specialisten noemen de Sahel "de kanarie in de koolmijn" voor klimaatverandering. Ze bedoelen daarmee dat de Sahellanden extra gevoelig zijn voor klimaatschokken en extreme weerfenomenen.
Door de droogte en de hitte is het nu al moeilijk om er aan landbouw te doen. Het systeem is uitermate fragiel. Dat is dramatisch in een streek waar meer dan 70 procent van de mensen leeft van de landbouw en de veeteelt. Een mislukte oogst betekent voor miljoenen mensen dat ze maandenlang minstens één maaltijd per dag zullen moeten schrappen.
Heet en droog
Helaas komen die extreme weerfenomenen steeds vaker voor. In de Sahel slaat de klimaatverandering harder toe dan elders op de planeet. De gemiddelde temperatuur stijgt er anderhalve keer sneller dan het wereldgemiddelde.
Dat betekent niet alleen ondraaglijk hete dagen. In het westelijke deel van de Sahel (in en rond Senegal) wordt het droger dan het nu al is.
In de centrale Sahel wellicht niet. Volgens sommige modellen zou er zelfs meer regen vallen, maar dat betekent niet dat de Sahel een groene oase wordt. Integendeel: er zijn minder regendagen, maar áls het regent, regent het harder en langer. De droogteperiodes die daarop volgen duren langer.
BEKIJK: Een ploeg van VRTNWS ging met de minister van Ontwikkelingssamenwerking Kitir naar Burkina Faso. Lees onder de video verder.
Landbouwopbrengsten dalen, bevolking groeit
Dat heeft vooral gevolgen voor de landbouwers, het merendeel van de bevolking. De hevige regen op de harde, droge ondergrond verdrinkt de planten en spoelt de humus in de aarde en de zaden weg.
Het IPCC, het klimaatpanel van de VN, verwacht elke tien jaar 20 procent minder opbrengst bij ongewijzigd beleid. Na elke periode van grote droogte of overstromingen neemt de voedselonzekerheid toe.
Voor heel Afrika wordt rekening gehouden met 30 procent minder landbouwopbrengsten tegen 2050, maar de bevolking zal in die tijd wel verdubbelen, van 1,2 miljard naar 2,5 miljard mensen.
In de Sahel neemt de bevolking nog sneller toe. Niger bijvoorbeeld heeft de hoogste vruchtbaarheidsgraad ter wereld met ruim 7 kinderen per vrouw. De bevolking groeit daar met zo’n 3 procent per jaar, terwijl de landbouwsector steeds minder voedsel produceert. En nu al is de helft van de Afrikaanse bevolking voedselonzeker…
Woestijn rukt op
Bovenop de droogte en de extreme regenval rukt de Sahara verder op naar het zuiden. Recent onderzoek stelde vast dat de woestijn sinds 1920 al 10 procent is uitgebreid. Dat is in de eerste plaats een natuurlijk fenomeen, maar de klimaatverandering versterkt dat.
De beschikbare landbouwgronden raken steeds meer uitgeput, uitgedroogd. Tot 80 procent van de gronden in de Sahel is gedegradeerd. In Burkina Faso gaat het razendsnel: elk jaar zijn zo’n 300.000 voetbalvelden (170.000 ha) niet langer geschikt voor de landbouw.
Niet alleen door de oprukkende woestijn en grotere droogte en overstromingen, maar ook door verkeerd gebruik van pesticiden, te weinig variatie in gewassen, verouderde landbouwtechnieken, gebrek aan irrigatie en meststoffen en ontbossing.
Met de woestijn schuiven ook de nomadische veehoeders op naar het zuiden. Zij zijn op zoek naar gras voor hun vee. Ze komen steeds meer in conflict met de landbouwers. In Mali, Burkina Faso en Niger wakkeren jihadisten die conflicten nog aan. Ze rekruteren werkloze boeren en hopeloze veehoeders en het geweld breidt uit.
Nood aan verandering
De Sahel heeft dringend nood aan een boost van zijn landbouwsysteem. De productiviteit moet de hoogte in om te vermijden dat straks miljoenen Afrikanen honger lijden.
Veel vooruitgang zou gemaakt kunnen worden met betere landbouwtechnieken, zoals het beter bijhouden van regenwater, gebruik van organische meststoffen, bomen planten (want daaronder groeien gewassen beter), betere zaden, gewassen telen die beter tegen de droogte kunnen.
De landbouwers zelf vragen dat ze sneller gewaarschuwd worden als er grote stormen of droogtes op komst zijn. Die informatie is vaak beschikbaar, maar geraakt niet tot bij de boeren. Een eenvoudige sms zou kunnen volstaan.
De landen in de Sahel verlangen daarvoor meer solidariteit van het Westen. Het volledige continent Afrika stoot nu amper 3 à 4 procent van de wereldwijde broeikasgassen uit en heeft amper bijgedragen tot de klimaatverandering.