Wie is Olaf "ernstige saaiheid" Scholz, de nieuwe Duitse bondskanselier en opvolger van Angela Merkel?

Eind augustus 2021 lanceerde de sociaaldemocratische SPD een nieuwe verkiezingsspot rond haar kandidaat-bondskanselier Olaf Scholz. In de eerste seconden zien we Scholz lopen terwijl we iemand de eed van bondskanselier horen afleggen. Die iemand is niet de eerste de beste, maar Helmut Schmidt, die enkele tellen later kort in beeld verschijnt.

Wijlen Schmidt, bondskanselier voor de SPD in de jaren 70 en begin jaren 80, is een icoon van de Duitse politiek en geniet nog altijd veel aanzien, ook buiten de SPD. Schmidt staat bekend als "Macher" (doener), niet als de grote ideoloog. Een van zijn legendarische oneliners is "Wer Visionen hat, sollte zum Arzt gehen" (mensen met visioenen, moeten naar een dokter) vat die opvatting goed samen.

Logisch zou u denken, dat een politicus zich tijdens een kiescampagne met de groten uit het partijverleden associeert. Toch zou iedereen die de Duitse politiek ook maar een beetje volgt, op dat ogenblik op zijn minst met een grote glimlach deze enscenering hebben bekeken. In het begin van de campagne kwamen Scholz en zijn partij er namelijk helemaal niet aan te pas. Niemand geloofde dat Scholz écht kandidaat-kanselier was. Het is pas in die augustusmaand dat zijn kansen keerden.

Olaf Scholz (1958) was in de laatste regering van Merkel minister van Financiën en vicekanselier, de nummer 2 dus. Voor die tijd was hij onder meer minister van Sociale Zaken, burgemeester van Hamburg (na Berlijn de grootste stad van het land en een deelstaat op zich), algemeen secretaris en interim-voorzitter van de SPD.

Kortom, de man heeft tonnen bestuurservaring. Tegelijkertijd heeft hij het imago van saaie, koele en degelijke bureaucraat, zonder veel charisma. Kort, afgemeten, sec, emotieloos zijn adjectieven die over hem wel eens vallen.

In 3 minuten uitgelegd: Wie is de nieuwe bondskanselier Scholz? 

Wie Scholz bezig hoorde direct nadat hij de verkiezingen had gewonnen, kan zich daar iets bij voorstellen. Uiterlijk was er van grote vreugde geen sprake. Toen Scholz op 24 november het regeerakkoord aankondigde, klonk dat "alsof een notaris een akte voorlas", schreef der Spiegel. Jaren geleden omschreef een journalist hem als de "Scholzomat", Scholz-de-robot. 

Een niet al te flatterende bijnaam, maar Scholz zelf zag er geen graten in. "Ik wil bondskanselier worden, geen circusdirecteur", riposteerde hij de vraag waarom hij tijdens de campagne altijd zo nuchter en met weinig emotie spreekt. 

Toen Scholz op zijn zeventiende zijn lidkaart van de SPD kocht, hield hij er heel linkse opvattingen op na. Hij ging tekeer tegen het NAVO-imperialisme en voorspelde het einde van het kapitalisme. Samen met zijn krulharen verloor hij die radicale ideeën. Vandaag de dag staat Scholz bekend om zijn gematigde en pragmatische standpunten, iets wat binnen zijn eigen SPD niet altijd goed viel.

De oudste partij van Duitsland worstelt al jaren met zichzelf, de eens grote volkspartij zag de voorbije jaren haar kiezers in grote drommen weglopen naar andere partijen. Daarom wilde een deel van de SPD de partij weg laten breken uit de verstikkende coalitie met Merkel.

In 2019 verloor vicekanselier Scholz de voorzittersverkiezingen in zijn partij tegen een vrij onbekend duo dat de partij een veel linksere smoel wilde geven. Voor Scholz was die nederlaag een belediging. Maar ietwat onverwacht liet het duo de coalitie met Merkel niet uiteenvallen, én de partijtop schoof Scholz al heel vroeg naar voren als dé man van de SPD om Merkel op te volgen. 

Als minister van Financiën zette Scholz zich zonder aarzelen volledig op de lijn die zijn christendemocratische voorganger Wolfgang Schäuble voor het begrotingsbeleid had uitgezet. De fameuze "Schwarze Null" (de zwarte nul) met een sluitende begroting was met Scholz aan de knoppen even onaantastbaar. Maar toen de coronacrisis losbarstte, had die zwarte nul snel afgedaan. De geldkraan ging fors open om dixit Scholz met "Wumms" (met een knal) uit de crisis te geraken. Net de spaarzaamheid van de voorbije jaren, maakt dat we dit nu kunnen, klopte Scholz zich op de borst.

Wumms bracht Scholz als burgemeester van Hamburg, waar hij opviel door een zeer actief beleid. Hij zette de stadsfinanciën op orde en verzekerde de economische toekomst van de haven door de Elbe te verdiepen. Hij investeerde in scholen en kinderopvang. Sociaal-democraten moeten ervoor zorgen dat iedereen een fatsoenlijk leven kan leiden, is zijn leitmotiv. "Respect" was dit jaar niet toevallig een sleutelwoord van Scholz' verkiezingscampagne.

Zijn tijd als burgemeester verliep zeker niet vlekkeloos. Zo raakte in 2017 de G-20 in zijn stad volledig ontsierd door radicaal-linkse relschoppers, die een spoor van vernieling door de stad trokken. Terwijl Scholz voordien zijn stadsgenoten beloofd had dat ze amper wat van die top zouden merken.

Ook uit zijn tijd als minister van Financiën blijven zaken aan hem kleven. Zo had de financiële waakhond Bafin, waarvoor Scholz politiek verantwoordelijk was, de grote fraude bij de financiële dienstverlener Wirecard totaal niet in de gaten. En dan zijn er nog zijn contacten met de Warburgbank, die bij grootschalige belastingontduiking betrokken is. Zeker de christendemocraten probeerden in de campagne Scholz weg te zetten als slechte en onverantwoordelijke bestuurder, maar die tactiek sloeg niet aan. 

Terwijl de  Groene kandidate Annalena Baerbock loog over haar cv en de christendemocratische kanselierskandidaat Armin Laschet blunderde tijdens de catastrofale overstromingen, reed Scholz een vlekkeloos parcours. De twee zakten weg in de peilingen terwijl Scholz in de peilingen de koppositie overnam. 

Omdat Merkel zelf niet meer op een lijst stond, begon de "seriöse Langeweile" (de ernstige saaiheid) van Scholz bij de Duitsers steeds meer op te vallen en aan te slaan. Want het is net die ernstige saaiheid die de Duitsers zo bij Merkel apprecieerden. Crisismanager Merkel is voor een flink deel van Duitsers de garantie op stabiliteit en zekerheid. Zelfs na 16 jaar in het harnas is Merkel nog altijd de populairste politica van het land, faut le faire.

Dat verlangen naar een Merkel hebben Scholz en SPD actief gebruikt in de voorbije campagne. Ze wilden de Duitsers een nieuwe Merkel geven, maar dit keer geen zwarte (de kleuren van Merkels Union), wel een rode. Dat was de strategie, schreef Robin Alexander, een gezaghebbende politieke journalist bij de krant Die Welt al in Machtverfall (Verlies van de macht), een boek dat nog voor de verkiezingen uitkwam.

Scholz zijn belofte aan de Duitse kiezer: "Ich mach euch den Merkel", ik lever u een (mannelijke) Merkel. Scholz wil de zaken aanpakken, maar steeds in de overtuiging dat "de gematigde koers de juiste is". De foto in Süddeutsche Magazine waarop Scholz met zijn handen de typische Merkelruit vormde, was daarom geen onschuldig grapje, maar een statement. Net als de verwijzing naar Schmidt.

En het werkte, want Scholz en zijn SPD slaagden in hun comeback en wonnen de verkiezingen. Niet meer Merkel, maar hij staat nu aan het hoofd van een nieuwe, op dit niveau onuitgegeven coalitie van drie partijen. Die Ampelkoalition (verkeerslichtcoalitie) wacht nu grote uitdagingen in eigen land en daarbuiten, zoals klimaatverandering, digitalisering, migratie of corona.

Of Scholz als bondskanselier zijn enscenering van Merkel blijft volgen -die wel eens het verwijt kreeg te voorzichtig en te behoedzaam te zijn- of dat hij zijn mentor Schmidt achternagaat, dat moet de toekomst uitwijzen.