‘Spider-Man: No Way Home’: Marvel is duidelijk nog niet klaar met het multiversumidee ★★★☆☆

Voor Spider-Man: No Way Home toeterde filmlabel Marvel Studios een sinister dream team van slechteriken bij elkaar. De bekende muurkruiper moet liefst vijf vijanden te lijf gaan, die allemaal al eens zijn aangetreden in eerdere films. De Green Goblin (Willem Dafoe) was het booswicht in Spider-Man (2002). Dr. Octopus (Alfred Molina), met zijn lange robotische tentakels, kwam uit Spider-Man 2 (2004). Sandman (Thomas Haden Church), die zichzelf in zand kan veranderen, behoorde tot een trio van slechteriken uit Spider-Man 3 (2006). Lizard (Rhys Ifans) was een wetenschapper die zichzelf liet ‘evolueren’ tot een reptiel in The Amazing Spider-Man (2012). En Electro (Jamie Foxx) was een elektro-ingenieur die elektrische krachten kreeg toen hij in The Amazing Spider-Man 2 (2014) in een vat vol genetisch gemanipuleerde sidderalen viel.

In de Marvel-strips waarop ook deze film is gebaseerd, viel het de afgelopen zestig jaar wel vaker voor dat meerdere slechteriken samenspanden om de held eindelijk een lesje te leren. Maar dit is niet zo’n moment. Meer nog: de meeste van de ploerten kennen elkaar niet eens, en Spider-Man (Tom Holland, hier voor een vierde keer als de opalleskruiper) heeft zelfs geen enkele van hen ooit gezien.

Werelden apart

Dat komt omdat ze allemaal uit een andere iteratie van de Spider-Man-films komen: na Spider-Man 3, met Tobey Maguire in de hoofdrol, drukte filmstudio Sony op de rebootknop, waarna Andrew Garfield zich in het roodblauwe spandexpak hees voor de twee Amazing Spider-Man-films. De tweede daarvan was op zijn beurt ook een sof, dus werd er in 2016 alweer een nieuwe start gemaakt, deze keer met Holland in de titelrol. Cruciaal element: de drie cycli spelen zich niet in dezelfde wereld af. De huidige versie van Spidey past bovendien in het bredere Marvel Cinematic Universe (MCU), een gedeeld universum van inmiddels 27 films waarin Marvel-helden soms een bijrol komen spelen in elkaars verhaal. Zie bijvoorbeeld Dr. Strange (Benedict Cumberbatch), die in Spider-Man: No Way Home een niet onbelangrijke hand heeft.

Het is een vorm van verhalen vertellen en crossmarketingpraktijk tegelijk, die in de strips al werd gebezigd sinds de allereerste creaties in 1961, en die de toen vers opgerichte filmmaatschappij Marvel Studios in 2008 doortrok naar de films. Het nieuwe aan Spider-Man: No Way Home is dat de continuïteit van Marvel-stripverfilmingen die naast dat cinema-universum bestonden, nu ook aan die canon worden toegevoegd. Daarvoor gebruikten de makers opnieuw een beproefde truc uit de strips: de werelden van die Marvel-films zijn gewoon parallelle universums, die door de magie van Dr. Strange tijdelijk in elkaar overlopen. Waardoor dus dat gespuis uit voorgaande Spider-Man-werelden pardoes in het MCU duikt.

Maar het is alsof er door die spleten in het universum ook een aantal mindere kwaliteiten uit de ‘B’-prenten meekwamen. Spider-Man: No Way Home trekt de solide kwalitatieve lijn van zijn drie canonieke voorgangers wel door, maar mist hun sprankel. De film is op zijn minst dertig minuten te lang, en tijdens de soms flink haperende dialoogscènes is het duidelijk dat daar nog veel overtollig vet zat. Zendaya, als love interest MJ, slaagt er hier niet in haar wat infantiele acteurspersona uit Disney-kinderseries van zich af te werpen (wat haar onlangs anders prima lukte in Dune). En zeker naar het einde toe wordt de film het soort warrig rommeltje met computer-generated imagery (CGI) waarvoor vooral die apocriefe Marvel-films bekendstaan.

Situatie rechtgetrokken

Voor Marvel was het multiversumidee een ideale manier om een schizofrene situatie recht te trekken. Eind jaren 90 zat de stripuitgeverij financieel in vieze papieren. Een manier om het bankroet af te wenden was toen de uitverkoop van filmrechten op de belangrijkste figuren die het superheldenfabriekje op stal had staan: Spider-Man werd verkocht aan Sony, X-Men en Fantastic Four aan filmstudioTwentieth Century Fox. Het leidde tot een amalgaam aan van elkaar losstaande films, die met wisselende bijval en kwaliteit in de cinemazalen rolden.

Enkele jaren geleden nam Marvel-moederhuis Disney echter Fox over en sloot het een rechtenovereenkomst met Sony om samen Spider-Man-films binnen het MCU te maken. Nu die figuren dus naar hun oude stek zijn teruggekeerd, werd het hoog tijd om ook hun oude versies te heropwaarderen. Het multiversumidee bleek daar ideaal voor.

Het geeft onvermoede mogelijkheden voor de toekomst. Misschien keren de X-Men, na de afsluiting van hun reeks in X-Men: Dark Phoenix (2019), wel gewoon door een andere interdimensionale scheur terug naar het MCU, zonder dat de personages moeten worden heruitgedacht? Het is alvast duidelijk dat Marvel na Spider-Man: No Way Home nog niet klaar is met zijn multiversumidee. Dat tonen vooral de Disney+-series: in WandaVision en The Falcon and the Winter Soldier werd er al subtiel naar gehint, en vooral het slot van Loki kondigde een waarachtige nakende strijd in het multiversum aan. Gegarandeerd hebben Marvel-fans nog lang niet hun laatste kier tussen de werelden zien openrijten.