Ongezien protest in Kazachstan: overheidsgebouwen bestormd, bondgenoten sturen veiligheidstroepen

Het protest in Kazachstan begon afgelopen weekend, nadat de overheid had beslist om de maximumprijs voor lpg (vloeibaar petroleumgas) op te heffen, waarna de prijzen aan de pomp de hoogte in schoten.

Het protest begon in westelijke stad Zjanaozen en breidde zich vervolgens uit over heel het land. In verschillende steden en dorpen kwamen duizenden betogers op straat. Wat begon als woede over hoge brandstofprijzen, is uitgegroeid tot massaal en hevig protest tegen het autoritaire regime. 

Vandaag is het protest dan geëscaleerd en werden tal van overheidsgebouwen bestormd en in brand gestoken. Eerst dreigde president Kassim-Jomart Tokajev er nog mee om erg hard op te treden, maar vanavond moest hij tijdens een tweede tv-toespraak toegeven dat "terroristische bendes belangrijke infrastructuur in het land hebben overgenomen". Concreet ging dat volgens hem onder meer om de luchthaven van de economische hoofdstad Almaty, waar zeker vijf vliegtuigen -waaronder buitenlandse- in handen van de opstandelingen zouden zijn. Volgens de regering zijn er zeker 317 doden gevallen, onder hen acht leden van de ordediensten.

President Tokajev riep de staatshoofden van de CSTO-alliantie ook op om steun om "de terroristische bedreiging af te wenden". Dat kan erg belangrijk zijn, want het lijkt op een kreet om hulp aan het adres van de Russische president Vladimir Poetin. De CSTO of "Collectieve Veiligheidsverdragsorganisatie" is een militair bijstandspact tussen Rusland en de voormalige Sovjetrepublieken Armenië, Wit-Rusland en de Centraal-Aziatische republieken Kazachstan, Tadzjikistan en Kirgizië. In de praktijk heeft enkel Rusland enig militair gewicht in die organisatie.

De Armeense premier Nikol Pasjinian heeft aangekondigd dat de alliantie veiligheidstroepen naar Kazachstan zal sturen. Het is nog niet duidelijk uit welk land de soldaten zullen komen en hoeveel het er zullen zijn. De troepen gaan voor een beperkte periode om de toestand te stabiliseren. 

Als het regime in Kazachstan echt Russische hulp nodig heeft, komt dat erg ongelegen voor de Russische president Vladimir Poetin. Die heeft meer dan honderdduizend militairen bijeengetrokken langs de oostgrens van Oekraïne en het Westen vreest voor een inval daar. Tegelijk steunt Poetin het regime in Wit-Rusland tegen de oppositie en moeten Russische troepen in Oezbekistan en Tadzjikistan de lokale regimes verdedigen tegen mogelijk gevaar van de islamistische taliban vanuit Afghanistan.

Protest van deze schaal is ongezien in het autoritair geleide Kazachstan. Spontane, niet vooraf goedgekeurde protesten zijn illegaal, ondanks een vorig jaar aangenomen wet die de vrijheid van vergadering in het land versoepelde.

"Er zijn niet echt precedenten", zegt ook Fabienne Bossuyt, professor extern beleid van de de Europese Unie en EU-relaties met Centraal-Azië aan de UGent. "Eerder protest was veel kleinschaliger en lokaler. Nu heb ik de indruk dat politie en veiligheidsdiensten het niet aankunnen. Protest op zo'n grote schaal is moeilijk tegen te houden."

Het protest heeft al een resultaat opgeleverd: de voorbije nacht is de regering opgestapt. Maar dat bleek niet voldoende, integendeel. De chaos ging vandaag van kwaad naar erger in verschillende grote steden. Vooral in Almaty, de financiële hoofdstad van het land. Daar werd gisteravond al de noodtoestand uitgeroepen. Intussen is die in het hele land van kracht, melden verschillende media. Het leger is er mee ingezet om op te treden tegen de demonstranten. 

In heel het land ligt het internet intussen plat, zegt waakhondorganisatie Netblocks, die cyberveiligheid en internet monitort. De ngo waarschuwt dat dit de verslaggeving over het protest tegen de regering waarschijnlijk erg zal bemoeilijken.

In Almaty begon de dag al erg onrustig. Vanmorgen slaagden honderden demonstranten er in om door het veiligheidscordon van de oproerpolitie te breken en het stadhuis binnen te vallen, gewapend met knuppels. In de buurt waren ook schoten te horen en in het stadhuis werd brand gesticht. 

Ook de residentie van president Kassym-Jomart Tokajev in Almaty, waar duizenden betogers hebben verzameld, staat in brand, meldt het Russische persagentschap Tass.  

Volgens sommige bronnen hebben demonstranten de luchthaven van Almaty ingenomen. Dat heeft president Tokajev vanavond toegegeven. Alle vluchten van en naar Almaty zouden geschrapt zijn en daardoor wordt het land grotendeels van de buitenwereld afgesloten.

De president heeft vanmiddag in een tv-toespraak aangekondigd dat hij "zo hard mogelijk" zal optreden tegen het protest. Hij is niet van plan om het land te verlaten, maar blijft in de hoofdstad Noer-Soeltan, zei hij. 

De president zei ook dat hij het voorzitterschap van de Veiligheidsraad zal overnemen. De machtige Veiligheidsraad werd tot nu toe voorgezeten door Noersoeltan Nazarbajev, de voorganger en mentor van Tokajev. Die regeerde bijna drie decennia lang over Kazachstan, tot Tokajev hem in 2019 opvolgde. 

Maar achter de schermen behield de 81-jarige Nazarbajev, een bondgenoot van de Russische president Vladimir Poetin, nog veel macht. Hij had dus nog altijd controle over het land als voorzitter van de Veiligheidsraad en als "Leider van de Natie", een constitutionele rol die hem uitvoerende bevoegdheden en immuniteit van vervolging verleent.

De voorbije dagen riepen betogers niet alleen de leuze "regering, treed af!", maar ook "oude man eruit!", een verwijzing naar Nazarbajev, tegen wie de volkswoede zich vooral lijkt te keren.

De regering van premier Askar Mamin is intussen ingegaan op de eis van de betogers. Gisteravond bood ze haar ontslag aan. De president aanvaardde het ontslag en benoemde vicepremier Smajlov Alichan Aschanovitsj tot interim-premier. Tot er een nieuwe regering is gevormd, zullen de ontslagnemende ministers hun taken blijven uitvoeren.

Maar het ontslag van de regering is dus niet voldoende gebleken om het protest te kalmeren. Mogelijk is ook de aankondiging van president Tokajev om het voorzitterschap van de Veiligheidsraad over te nemen (van zijn voorganger Nazarbajev, al noemde hij die niet expliciet) een poging om de betogers tegemoet te komen en het protest te doen luwen.