De hyperinflatie in Turkije legt de zwakte van Erdogan bloot

De Turkse president Recep Tayyip Erdogan riep zijn burgers vrijdag dringend op om al hun banktegoeden aan te houden in lira. Erdogan zei dat de Turken vertrouwen moesten hebben in hun nationale munt. “Laten we één ding niet vergeten”, aldus de president. “Als we niet onze eigen munt als maatstaf nemen, zijn we gedoemd ten onder te gaan. De Turkse lira, ons eigen geld, daarmee zullen we vooruitgaan. Niet met een of andere buitenlandse munt.”

Het was de zoveelste poging van Erdogan om de financiële crisis in zijn land te bezweren. Volgens het Turkse statistiekbureau Tüik liep de inflatie afgelopen maand op tot 36 procent op jaarbasis – het hoogste niveau sinds Erdogan negentien jaar geleden met zijn partij AKP aan de macht kwam. En volgens Enag, een groep onafhankelijke economen en voormalige regeringsfunctionarissen, beliep de inflatie in werkelijkheid zelfs 83 procent.

Steeds meer mensen hebben hierdoor moeite de eindjes aan elkaar te knopen. Er staan lange rijen bij kiosken met gesubsidieerd ‘volksbrood’ en veel mensen zetten hun spaargeld om in dollars, euro’s of goud.

De inflatie is in Turkije erger dan in andere landen, omdat de Turkse centrale bank de laatste tijd op instructie van Erdogan de rente meermaals heeft verlaagd. Onafhankelijke economen adviseren juist om bij geldontwaarding de rente te verhogen. De president is ervan overtuigd dat verhoging van de rente de inflatie aanwakkert. Hij wijst erop dat de waardedaling van de lira de export en het toerisme bevordert. Bovendien noemt Erdogan rente, net als veel van zijn vroom-islamitische aanhangers, een zonde. “Rente omhoog, rente omlaag. Mijn vrienden, laten we dat uit ons lexicon schrappen”, zei hij vrijdag. “Rente maakt de rijken rijker en de armen armer.”

Goedkope kredieten

Erdogan neemt met deze onorthodoxe aanpak een grote gok. De gematigd islamistische leider dankte zijn populariteit de afgelopen twee decennia voor een flink deel aan de welvaartsgroei die Turkije onder zijn bewind heeft geboekt. Hij wist die groei te bereiken met voorzichtig financieel beleid, almaar toenemende consumptie en een onstuitbare bouwwoede, aangezwengeld met relatief goedkope kredieten.

Nu veel Turken zwaar in hun portemonnee worden geraakt, loopt de steun voor zijn beleid terug. In peilingen doen de gezamenlijke oppositiepartijen het inmiddels net zo goed of zelfs beter dan Erdogans AKP en zijn regeringspartner MHP.

“We worden geconfronteerd met een regering waarvan het levenseinde nadert”, zei Istanbuls burgemeester Ekrem Imamoglu, rijzende ster van de oppositie, onlangs. “Ze stapelen fout op fout.”

Om de Turkse munt te stutten, liet Erdogan de centrale bank voor miljarden dollars lira’s opkopen. Ook introduceerde hij een garantieregeling om spaartegoeden te beschermen tegen koersdalingen van de lira. En hij verhoogde het minimumloon met ingang van het nieuwe jaar met 50 procent, ambtenarensalarissen met 30 procent en staatspensioenen met 66 procent. Economen vrezen echter dat het allemaal onvoldoende zal helpen of zelfs averechts zal werken. “Helaas zullen alle loonsverhogingen in twee maanden zijn weggesmolten”, twitterde hoofdeconoom Gizem Öztok Altınsaç van werkgeversclub Tüsiad.

Volgens deskundigen legt de crisis een zwakte bloot van Erdogans autoritaire regeerstijl. Vooral sinds grote antiregeringsprotesten in 2013 en een couppoging in 2016 is de Turkse president steeds meer in zijn eentje de dienst gaan uitmaken. Hij voerde grootscheepse zuiveringen door in het overheidsapparaat, schoof getrouwen naar voren in de rechterlijke macht, de academische wereld en de media en liet talloze critici en vermoede tegenstanders oppakken. Inmiddels heeft de president nauwelijks nog goede adviseurs om zich heen en wordt hij vooral omringd door familieleden en jaknikkers.

Ook de centrale bank heeft hij in zijn greep. Erdogan stuurde sinds juli 2019 drie gouverneurs van de centrale bank de laan uit.

“Iedereen die nog enige mate van kritiek had op Erdogan, is uit de AKP gestapt of eruit gegooid”, zegt Turkije-kenner en voormalig Europarlementariër Joost Lagendijk, die in Istanbul woont. “De partij is een applausmachine voor Erdogan geworden. De president lijkt hierdoor af en toe het zicht op de werkelijkheid kwijt.”

Honderdste verjaardag van de republiek

Toch is het volgens onafhankelijke waarnemers nog veel te vroeg om Erdogan af te schrijven. Er zijn pas in 2023 verkiezingen en Erdogan geniet nog altijd de steun van bijna een derde van de kiezers.

De harde kern van zijn conservatief-islamistische aanhangers is ontvankelijk voor zijn suggesties dat de huidige crisis het resultaat is van duistere machinaties van een geheimzinnige internationale faiz lobisi (‘rentelobby’). De oppositiepartijen zijn bovendien onderling verdeeld, zowel qua ideologie als qua persoonlijkheden. En Erdogan beschikt over allerlei beproefde middelen om zijn tegenstanders het leven zuur te maken. Zo deed de bancaire toezichthouder vorige week al aangifte tegen een twintigtal critici van Erdogans monetaire beleid, onder wie Durmus Yilmaz, een voormalig gouverneur van de centrale bank.

“Erdogan gaat de komende tijd waarschijnlijk weer van alles uit de kast halen”, zegt Lagendijk. “Turkije viert in 2023 de honderdste verjaardag van de moderne republiek. Er is Erdogan veel aan gelegen om dan herkozen te worden als president. Uiteindelijk gaat het hem erom aan de macht te blijven.”