"Don't mention the war" uit "Fawlty Towers" komt in Van Dale: ook deze uitdrukkingen uit popcultuur staan in woordenboek
"Don't mention the war", de uitspraak uit een bekende aflevering van de Britse komische serie "Fawlty Towers", krijgt een plekje in het woordenboek Van Dale. Dat heeft Ton den Boon, de hoofdredacteur van het woordenboek, bekendgemaakt in het Nederlandse radioprogramma "Volgspot". De uitdrukking is daarmee niet alleen. Doorheen de jaren verschenen veel woorden of uitdrukkingen uit films, series of muzieknummers in het woordenboek.
In de aflevering "The Germans" uit 1975 ontvangt hoteleigenaar Basil Fawlty - gespeeld door John Cleese - een groep Duitse gasten. Met de woorden "Don't mention the war!" vraagt hij zijn personeel om het vooral niet over de Tweede Wereldoorlog te hebben, maar hij slaagt er zelf niet in om zich aan dat voornemen te houden.
Bekijk hier een fragment uit de aflevering:
Volgens Den Boon heeft de uitspraak de afgelopen veertig jaar een vaste plek in de Nederlandse taal gekregen. "Het wordt vaak schertsend gebruikt als een onderwerp ter sprake dreigt te komen dat je liever even niet ter sprake zou willen brengen", legt hij uit in "Volgspot".
In eerste instantie gebeurde dat vaak daadwerkelijk in combinatie met de Tweede Wereldoorlog. "Maar tegenwoordig wordt het ook heel vaak op andere manieren gebruikt. Op de economiepagina stond laatst "Don't mention the dollar", omdat de dollar heel laag stond. Of in de context van corona: "Don't mention de vleermuis", dus zelfs in combinatie met een Nederlands woord."
Ook deze woorden of uitdrukkingen uit het woordenboek komen uit films, series of nummers
Ton den Boon specialiseerde zich de afgelopen jaren in hoe verschillende domeinen - zoals films, tv-series of muziek - onze taal hebben beïnvloed. Enkele voorbeelden die ondertussen al in het woordenboek staan:
- Paparazzo: een opdringerige persfotograaf die op straat beroemdheden probeert te fotograferen. Vernoemd naar de achternaam van een fotograaf in de film "La Dolce Vita" (1960).
- Alien: een buitenaards wezen. Vroeger spraken we over marsmannetjes, maar sinds de eerste "Alien"-film van Ridley Scotts uit 1979 wordt er vaak naar aliens verwezen.
- Rambo: een stoere dommekracht. Vernoemd naar de filmheld Rambo gespeeld door Sylvester Stallone.
- Miss piggy: vrouw met een gezette gestalte. De naam van een varkenspop in de Muppetshow.
- Ma Flodder: een slonzige (volks)vrouw. Genoemd naar een van de hoofdpersonen van de film "Flodder" (1986) van Dick Maas.
- Een heel apart gevoel van binnen: een bijzondere, veelal aangename emotie. Ontleend aan de hitsingle "Ik krijg een heel apart gevoel van binnen" (1976) van volkszangeres Corry Konings (1951)
- Tot het gaatje gaan: tot het uiterste gaan. Gebaseerd op de passage "we zullen doorgaan, tot we aan ’t gaatje zijn" uit het nummer "Doorgaan" van André van Duin, een parodie op "We zullen doorgaan" van Ramses Shaffy.
- Totdat/voordat de bom valt: tot er een allesvernietigende gebeurtenis plaatsvindt. Ontleend aan de hitsingle "De bom" (1982) van de Nederlandse band Doe Maar
- Vluchten kan niet meer: gezegd als je geen uitweg meer ziet voor dreigend onheil. Gepopulariseerd door het nummer "Vluchten kan niet meer" (1971), geschreven door Annie M.G. Schmidt, in de uitvoering van Frans Halsema en Jenny Arean.
- Als je wint, heb je vrienden: succesvolle mensen hebben veel vrienden. Ontleend aan het refrein van de hitsingle "Als je wint" (1984) van Herman Brood (1946–2001) en Henny Vrienten (1948-2022).
"Don't mention the war" is niet de eerste verwijzing naar "Fawlty Towers" die in Van Dale verschijnt, zegt Den Boon. Het gaat om "qué?", een Spaans woord dat letterlijk "hè? wat?" betekent. "Het wordt gebruikt in de Nederlandse taal om aan te geven dat je iets niet begrijpt. Het is hier bij ons een eigen leven gaan leiden door het personage Manuel, de ober uit "Fawlty Towers", die uit Barcelona kwam."
Opvallend: de aflevering waar de uitspraak "Don't mention the war" in gebeurt, werd in juni 2020 van de streamingdienst gehaald door de Britse openbare omroep BBC. Waarom werd niet echt uitgelegd, maar er werd vooral gekeken naar racistische verwijzingen in de aflevering. Zo maakt het personage van de ietwat verwarde gepensioneerde “Major” Gowen ook een opmerking over Indiase en Caribische cricketspelers en hij vergelijkt hun donkere huidskleur. Daarbij gebruikt hij onder meer het beladen woord "niggers". Even later kijkt Basil Fawlty vreemd op als blijkt dat hij na een hersenschudding verzorgd wordt door een zwarte arts.
John Cleese maakte halverwege de jaren zeventig twaalf afleveringen over het hotel Fawlty Towers (een woordspeling op 'faulty', ondeugdelijk of gebrekkig). De reeks wordt gezien als een van de beste televisiekomedies ooit gemaakt.