Frankrijk zoekt succes waar iedereen faalde: een Europees asielbeleid

Het einde van de Europese asielmisère begint vandaag in Lille. Althans, dat is het doel van de Franse minister van Binnenlandse Zaken Gérald Darmanin als hij daar zijn EU-collega’s een stappenplan voorlegt dat de impasse over een Europees migratiebeleid moet doorbreken. Een patstelling die al zes jaar hoofdsteden én migranten tot wanhoop drijft, op volle zee zelfs letterlijk.

Een doorbraak tijdens de bijeenkomst in Lille zou een welkom mirakel zijn en een glanzende start voor het ambitieuze Franse EU-voorzitterschap. De tien voorgaande EU-voorzitters (variërend van Bulgarije en Slowakije tot Duitsland en Portugal) beten hun tanden stuk op wat in Europa de “duivelse asielring” wordt genoemd: zuidelijke “frontlijn”-lidstaten (waar de meeste migranten binnenkomen) en oostelijke lidstaten (die niemand willen opnemen) bestrijden elkaar te vuur en te zwaard, waardoor asielzoekers illegaal doorlopen naar westelijke (Nederland, Duitsland) en noordelijke (Zweden) landen.

Waarom Frankrijk zou slagen waar de andere voorzitters faalden? Darmanin heeft er nog geen echt scherp antwoord op, behalve dat “de context” is veranderd. Polen weet sinds Wit-Rusland duizenden migranten naar zijn grens stuurde, nu ook wat het is om “frontlijnstaat” te zijn.

Bewaking

Het vertrouwelijke en beknopte (drie pagina’s) stappenplan is in elk geval helder. “De enige bestendige oplossing is een Europese”, schrijft Darmanin. In zijn visie komen de zuidelijke, oostelijke, westelijke en noordelijke lidstaten heel voorzichtig in beweging, waarbij de lasten worden verdeeld en desnoods gecompenseerd met geld, materiële hulp en noodremmen. Deze stapsgewijze aanpak staat haaks op het “holistische” Migratiepact dat de Europese Commissie in september 2020 presenteerde. Wat weer een reactie was op de vele mislukte stap-voor-stapplannen voordien.

Het einddoel dat Darmanin voor ogen staat, is een “effectieve bewaking” van de Europese buitengrenzen; een beter Europees terugstuurbeleid voor kansloze asielzoekers; “meer solidariteit” met zuidelijke EU-landen die opdraaien voor de opvang; en het tegengaan van asielshoppen en het ongecontroleerd doorreizen van migranten naar andere EU-landen.

Als “eerste stap” stelt Frankrijk voor de controle aan de Europese buitengrenzen op te knippen in twee delen, zodat de last voor Griekenland, Italië, Spanje en Malta wordt verlicht. De eerste screening zou zich beperken tot een gezondheids- en veiligheidscheck: staat iemand ergens geregistreerd als crimineel of terrorist? De daadwerkelijke asielaanvraag zou “op een later tijdstip” kunnen. Om te voorkomen dat asielzoekers in de illegaliteit verdwijnen, kunnen ze worden vastgehouden in gesloten centra of met “huisarrest”.

EU-organisaties als Frontex (bescherming buitengrenzen), Europol en het EU-asielagentschap moeten financiële, materiële en personele hulp leveren aan de zuidelijke landen, net als andere (niet-frontlijn) lidstaten. “Solidariteit” en “verantwoordelijkheid” zijn hier leidend, begrippen die al zes jaar lang over de Europese vergadertafels vliegen zonder te landen.

Terugkeer

De eerste stap moet het terugkeerbeleid handen en voeten geven. Kansloze asielzoekers moeten terug naar hun thuisland. Landen die daar niet aan meewerken – heel veel – gaan dat voelen in de ontwikkelings-, visa- en handelshulp die ze van de EU-landen krijgen. Er is zelfs een nieuw mechanisme voor opgesteld dat luistert naar de Franstalige afkorting Mocadem: le Mécanisme Opérationnel de Coordination des Actions pour la Dimension Externe des Migrations.

Hoe ritmisch die afkorting ook klinkt, de realiteit is minder soepel. Sinds 2015 wordt met Afrikaanse en andere landen gesproken over terugkeer en de inzet van de wortel en de stok. Zonder al te veel succes: ruwweg 20 procent van de mensen met een rechterlijk bevel om te vertrekken, verlaat de EU daadwerkelijk. Het Franse stappenplan bevat geen nieuwe ideeën om dat percentage op te krikken.

Via de zee

Tot slot maar niet het minst, stelt Darmanin een “nieuw systeem” voor om de asiellast voor lidstaten waar veel migranten aankomen te verlichten. Op vrijwillige basis zouden andere EU-landen mensen moeten overnemen, vooral als die via de zee arriveren. Dit “mechanisme voor herplaatsing” moet “eenvoudig, praktisch, voorspelbaar en geloofwaardig” zijn. Lidstaten die niet willen meewerken, zouden “alternatieve maatregelen voor solidariteit” moeten leveren, zoals geld voor de landen die dat wel doen.

De kans dat Darmanin hiervoor de handen op elkaar krijgt, is gering. Soortgelijke voorstellen de afgelopen jaren leidden tot ad-hocsolidariteit als een overvolle ngo-boot na vele omzwervingen in Italië afmeerde. Een permanent systeem voor spreiding van migranten en vluchtelingen stuit echter op een hard ‘Nee’ van landen als Polen, Hongarije en Slovenië. Ook de crisissituatie met Wit-Rusland heeft Warschau vooralsnog niet van positie doen wijzigen.