"Pano" ontdekt "spookbossen" over heel Vlaanderen: bossen op papier blijken niet (altijd) te bestaan

Kap je een boom, dan moet je een nieuwe planten. Dat is het basisprincipe van "boscompensatie". Die nieuwe boom mag je zelf planten of je betaalt geld aan een zogenoemd "compensatiefonds" dat het voor jou doet. Alleen loopt dit systeem van "compensatie" om verschillende redenen al stroef sinds de oprichting ervan in 2001. 

De bomen werden twee jaar geleden aangeplant en worden beheerd door het Vlaamse Agentschap Natuur en Bos, een overheidsinstantie dus. Het agentschap zegt dat het bij zo'n compensatiebos na 2 jaar controleert of de bomen zijn aangeplant en na 5 jaar of het bos goed ontwikkelt. Uiteraard is er wel een administratieve controle om te kijken of de aanvraag voor compensatie en de vergunningen in orde zijn. In tussentijd worden de 3000 bomen in Voeren wel meegeteld als volwaardig bos in de Vlaamse "bosteller". 

Ook Mechelen heeft zo'n fictief bos. Dat bos zou voor een deel de bomen moeten compenseren die gekapt werden bij de aanleg van het shoppingcentrum Malinas in Mechelen. Op een zonnige dag in november 2017 plantten gezinnen met kinderen zo'n  5.000 bomen voor het zogenaamde "compensatiebos". 

"Maar de zomers van 2018 en 2019 waren heet en droog, dus tachtig procent van die boompjes is gestorven", zegt Jan De Coster van de actiegroep De Groene Buffer, die opkomt voor bossen in het Mechelse. De helft van het terrein werd al opnieuw aangeplant en binnenkort gebeurt dat ook met de andere helft. Alleen is het bos dat werd gekapt voor het shoppingcentrum in tussentijd dus niet "gecompenseerd". 

In Hoeselt, in Limburg, werden dan weer zo'n 9.000 bomen opnieuw aangeplant, nadat een vorige compensatiepoging was mislukt. Maar bij een bezoek van onze redactie bleek dat er opnieuw veel bomen gestorven waren. Toch zijn niet alle zogenoemde "compensatiebossen" in slechte staat. Zo bleek een eikenbos in Halen van meer dan 10 jaar het goed te doen.

"Een bos aanplanten is natuurlijk meer dan bomen in de grond steken", zegt Bart Muys. Muys is professor bosecologie en bosbeheer aan de KU Leuven. "De eerste 10 jaar moet je toch regelmatig op het terrein komen", zegt hij. "Alleen is de opvolging van het bosbeheer bijna onbestaande geworden."

"We stellen ook vast dat het door de klimaatcrisis een stuk moeilijker is om een nieuw bos aan te leggen", zegt Bert De Somviele van BOS+, een organisatie die zich inzet voor bosbehoud in Vlaanderen. "We hebben een aantal droge voorjaren gehad. Bomen die in de winterperiode worden aangeplant, geraken dan moeilijk door die grond." 

Hoe dan ook strookt het begrip "compensatie" niet met de werkelijkheid. Dat erkent ook het Agentschap Natuur en Bos. "Het klopt dat het compensatiebos niet aangeplant is op het moment dat de bomen verdwijnen", zegt het agentschap. "Als we dat willen wijzigen zou dit betekenen dat de persoon die een huis wil bouwen op een terrein dat vandaag bebost is, 10 jaar voor hij begint te bouwen al zijn vergunning moet aanvragen om de compensatie te realiseren. En dan, als het bos vorm begint te krijgen, pas aan zijn bouwproject kan beginnen."

Niet alleen de opvolging van de “compensatiebossen” is een probleem. De Vlaamse regering kampt ook met een achterstand van minstens 1500 hectare aan bos dat nog niet “gecompenseerd” werd. Dat komt overeen met meer dan 2.000 voetbalvelden aan bos die werden gekapt, maar niet opnieuw werden aangelegd. 

De huidige Vlaamse regering met minister van Omgeving Zuhal Demir (N-VA) gaat geen engagement aan om deze historische achterstand weg te werken. De regering zegt wel dat de achterstand niet verder mag aangroeien. 

Toch wil de Vlaamse regering het “compensatiesysteem” verbeteren. Vorige week vrijdag nog, net voor de uitzending van de “Pano”-reportage, kwam ze tot een akkoord over een ontwerpdecreet. Het belangrijkste voorstel is dat gemeenten en provincies vaker zélf bossen zullen kunnen compenseren. Nu gebeurt dat ook op het Vlaamse niveau, bijvoorbeeld door het Vlaamse Agentschap Natuur en Bos (ANB). 

Daarvoor komt ook meer geld in het laatje. Nu betaal je minstens 3,7 euro om een vierkante meter bos te compenseren. Dat stijgt in het voorstel van de regering naar minimaal 5,6 euro per vierkante meter. Het voorstel van de regering gaat nu naar de Raad van State. 

De vele goedkeuringen door het Agentschap Natuur en Bos geven samen met de “spookbossen” geen fraai plaatje. Professor bosecologie Bart Muys schat op basis van satellietbeelden in dat er tot 2019 elk jaar netto 500 hectare (750 voetbalvelden) bos verdween in Vlaanderen. Dat heeft te maken met onze bouwwoede en ingrepen die gedaan worden om bos om te vormen tot open vlakte, zoals heide. Vaak worden er ook geen geschikte gronden gevonden om nieuwe bossen aan te leggen. 

"We stellen vast dat elk jaar met een vergunning nog steeds vele honderden hectaren bos verdwijnen", zegt Bert De Somviele van BOS+. "En dan doe je eigenlijk de mooie inspanningen die je levert om extra bossen te gaan realiseren in grote mate teniet", klinkt het. "Ik denk dat het zonneklaar is dat dat moet veranderen. Dit is één van de van de grote pijnpunten van ons Vlaamse bosbeleid."