25 levensveranderende inzichten na twee jaar pandemie: ‘De rijkste tien mensen ter wereld zagen hun vermogen verdubbelen. Die trend is onhoudbaar’

Geert Meyfroidt : ‘OVER MIJN GRENZEN’

Geert Meyfroidt (intensivist UZ Leuven): “Vóór de pandemie ergerde ik me al aan mensen die met weinig of geen kennis van zaken meningen spuien. De aanname dat mensen die al 25 jaar actief zijn in een vakgebied er meer van weten dan anderen, lijken we een beetje kwijt te zijn. Dat is betreurenswaardig. Kritiek op experten moet zeker kunnen, maar ze moet wel ergens op gebaseerd zijn. En dat is en was helaas niet altijd het geval.”

Hoe hebt u de voorbije twee jaar zelf beleefd?

Meyfroidt: “Tijdens de eerste twee golven en het eerste jaar van de pandemie ben ik zwaar over mijn grenzen gegaan. Ik was toen nog voorzitter van de Belgische Vereniging voor Intensieve Geneeskunde en deed dus eigenlijk nog een job bovenop mijn gewone werk, dat al meer dan een dagtaak was. Daarnaast dacht ik ook nog eens mee plannen uit voor de aanpak van de pandemie in de Belgische ziekenhuizen, ik schreef richtlijnen uit, deed er nog even een studie bij… Vroeg of laat moest zich dat wel wreken.

“Ik heb een jaar nodig gehad om daarvan te bekomen. Ik heb me voorgenomen om iets verstandiger om te springen met mijn tijd en voortaan grenzen te trekken. Door er allerlei jobs bij te nemen, doe je op den duur niks meer goed. Ik heb voor mezelf uitgelijnd waar ik me de volgende vijf à zeven jaar mee wil bezighouden en tegen de rest zeg ik voortaan nee.”

Heeft de pandemie u ook nieuwe inzichten over de samenleving gebracht?

Meyfroidt: “De meeste mensen hebben blijk gegeven van een grote verantwoordelijkheidszin. Dat heeft merkwaardig genoeg minder aandacht gekregen dan de dissidente stemmen die er ook waren, maar duidelijk tot de minderheid behoorden. De vaccinatiegraad is hoog, de maatregelen werden goed opgevolgd en de meeste mensen informeerden zich ook goed. Op dat vlak ben ik veel minder pessimistisch dan anderen.

“Ook over jongeren kregen we heel dramatische geluiden te horen. Ze hebben inderdaad een aantal cruciale jaren van hun leven of studententijd anders beleefd, en ik kan me inbeelden dat ze dat meer dan beu zijn, maar in tegenstelling tot sommige anderen beschouw ik hen zeker niet als een verloren generatie. Als ik zie hoe mijn eigen kinderen zich engageren in jeugdbewegingen en proberen om in moeilijke omstandigheden toch hun verantwoordelijkheid te nemen en voor andere kinderen zorgen: daar kunnen veel generaties nog iets van leren. Er is natuurlijk wel wat bezorgdheid over het mentale welzijn van sommige jongeren. Alleen al daarom is het tijd dat er een einde komt aan de crisis.” 

Sofie Lemaire:  ‘GENIETEN OP WERCHTER’

Sofie Lemaire (Radio 1-presentatrice): “Het sleutelwoord van corona was voor mij: fragiliteit. De fragiliteit van onze soort, eerst en vooral. Corona was toch een beetje een herinnering aan onze sterfelijkheid. Het daagde: als er ooit een virus langskomt dat sterk genoeg is, zouden wij zomaar eens allemaal weg kunnen zijn. Ook mentaal zijn we broos. Iedereen heeft de afgelopen twee jaar toch weleens gedacht: Jezus Christ, dit trek ik niet?

“En dan is er nog de fragiliteit van het hele systeem. Op Radio 1 heb ik laatst een paar gesprekken gevoerd waaruit bleek dat er ook bij historische epidemieën steevast bepaalde mechanismen ontstonden, waaronder de need for persecution: bij onzekerheid gaan mensen automatisch op zoek naar een schuldige. En zo ontstaan ook complottheorieën. Je voelt dat we weer afglijden in de richting van zulke onzekerheid, van conflict. Tot hiertoe heb ik het geluk gehad om te leven in een wereld die al bij al redelijk stabiel en welvarend was, maar rust en vrede blijken opeens geen evidentie meer te zijn.”

Ik begrijp je, maar ik word er niet erg vrolijk van, Sofie.

Lemaire (lacht): “Maar dat heeft ook een mooie kant! Corona mag ons dan wel gewezen hebben op alle shit die als een zwaard van Damocles boven ons hoofd hangt, maar misschien zullen we nu wel harder kunnen genieten van die tijden waarin het góéd gaat. Zelf snak ik bijvoorbeeld enorm naar die eerste keer dat ik terug op een festivalweide kan staan, met een goede hamburger en een lekker pintje. Ik ga nog nooit zo genoten hebben van Rock Werchter als binnenkort.”

Ik parafraseer: op Werchter zal er gemuild worden dat het geen naam heeft.

Lemaire (lacht): “Dat mag je vrij interpreteren: ik kan niks beloven, noch uitsluiten.” 

Tom Lanoye: ‘EXTRA HARD WERKEN’

Tom Lanoye (schrijver): “Wat me vooral heeft geshockeerd is hoe radicaal kwetsbaar en machteloos sectoren als de horeca en podiumkunsten bleken te zijn. Acteurs, muzikanten, technici: zij waren de échte slachtoffers tijdens deze crisis. Het voelde erg onrechtvaardig aan, ik ken mensen die er echt aan onderdoor gingen, waardoor ik mezelf ook niet het recht heb gegeven om veel te klagen. Ik heb bovendien een fijne tijd gehad met mijn man René en ben me veel meer gaan hechten aan onze thuis in Antwerpen en Kaapstad.”

Maar u bent natuurlijk ook dingen kwijtgeraakt.

Lanoye: “Ik heb het erg gemist om lezingen te geven. Ook zijn veel van mijn toneelproducties uitgesteld, afgesteld of afgebroken en ik vind het ontzettend jammer dat ik daardoor sommige voorstellingen niet meer heb kunnen zien.

“Maar hoeveel verschillende dingen ik in het verleden ook deed, corona heeft me met de neus op de feiten gedrukt en me eraan herinnerd wat ik in de eerste plaats ben: een schrijver. Ik heb me tijdens de crisis als een gek op het schrijven gestort en heb voor het eerst in mijn carrière niets anders gedaan dan schrijven. Corona heeft me geholpen mijn bewerking van Faust af te maken, OustFaust, en ik heb eindelijk die grote historische roman over de culturele collaboratie geschreven waar ik al twintig jaar over nadenk: De draaischijf.

“Ergens voelde ik ook een schuld ten opzichte van de mensen die het écht moeilijk hadden tijdens de crisis, zo katholiek ben ik wel. Dat was niet slecht, die schuld fungeerde als een motor om extra hard te werken. En nu ben ik echt heel blij dat ik die dingen heb voltooid, het slechte heb omgezet in het goede.”

Zal die focus op schrijven blijven na corona?

Lanoye: “Ik wil nu wel een jaar volop gaan feesten hoor, daar heb ik grote nood aan. Ik ga dit seizoen door al het uitstel, zonder overdrijven, twaalf grote toneelproducties hebben in vijf landen, en daar ga ik tot op het bot gebruik van maken om er allemaal naartoe te reizen.

“Het enige waarvoor ik nu bang ben, is dat mensen zo gewend zijn geraakt aan Netflix en Amazon Prime dat ze de weg naar het theater niet meer direct zullen vinden. Dus mijn boodschap is: loop samen naar theaters, boekwinkels en bioscopen en maak gebruik van het feit dat je niet meer veroordeeld bent tot streamingdiensten.” 

Pedro Elias:  ‘VISSEN IN MIJN HOOFD’

Pedro Elias (presentator): “Corona heeft me drie dingen geleerd. Ten eerste heb ik leren basketten. Het is te zeggen: ik heb in Portugal een plastieken basketgezelschapsspelletje gekocht voor 9,90 euro. De hele pandemie heb ik mij daarin getraind en nu ben ik onklopbaar, als een Vlaamse LeBron James.

“Ten tweede heb ik geleerd dat een vuurkorf een goudmijn is als het op vriendschappen aankomt. Dat ding heeft ervoor gezorgd dat er elke avond iemand met ons in de tuin wilde komen zitten, terwijl mensen doorgaans zo ver mogelijk uit onze buurt blijven (lacht).

“Ten derde moet ik constateren – en dat zeg ik met het grootste respect voor alle mensen die geleden hebben, en bij wie het water aan de lippen staat – dat ik het, puur wat mijn eigen ervaring betreft, heerlijk vond tijdens de eerste lockdown. Eíndelijk moest ik eens niet actief zijn op achtendertig fronten tegelijk, éíndelijk kon dat tempo een vitesse lager. Er zwommen niet alleen weer vissen in Venetië, maar ook in mijn hoofd.”

Je vergeet puntje vier: dankzij corona ben je ook de liefde van je leven tegengekomen.

Elias: “Aah, Wesley Sonck! Dat is waar. Nu ja, liefde van mijn leven... Het is eerder zo dat ik dankzij corona een amateurvoetballer heb kunnen omtoveren in een topspits. Wat ik een heel mooie les vind in deze gepolariseerde tijden: Wes bewijst dat in álle mensen wel iets moois schuilt.” 

Jean Paul Van Bendegem: ‘WILMÈS’ POWERPOINT’

In de lezing ‘Coulissen van corona: Reflecties van een gevaccineerde filosoof’ maakt u een analyse van de manier waarop de coronapandemie ons leven beheerste. Zou u die even in tweeënhalve alinea kunnen samenvatten, alstublieft?

Jean Paul Van Bendegem (wetenschapsfilosoof) (lacht): “Ik heb over de pandemie nagedacht in mijn hoedanigheid van wetenschapsfilosoof. Wat ik op dat vlak zeer uniek vind, is dat wij heden voor het eerst wetenschap écht in actie hebben gezien. Meestal krijgen wij wetenschappers pas te horen als ze resultaten hebben geboekt, zoals toen onlangs de JET-kernfusiereactor een nieuw energierecord vestigde. Maar met corona zijn we getuige geweest van het héle proces. Ik gebruik graag de metafoor van de coulissen: voor één keer hebben de gordijnen zich lang voor de première voor ons geopend. En dat is verrassend! Men heeft gesukkeld, uitspraken gedaan die men later moest terugnemen, toegegeven dat men het eigenlijk óók allemaal niet wist. Die communicatie vond ik buitengewoon boeiend. Wetenschap uitleggen blijkt aartsmoeilijk.

“Even fascinerend: de samenwerking tussen wetenschappers en politici.”

Vond u die samenwerking geslaagd?

Van Bendegem: “Ik zeg het graag zo: ik hoop dat men ervan zal leren (lacht). Nu goed, ze hebben ons ook wreed doen lachen, hè, die politici? De powerpoint van Sophie Wilmès voerde me terug naar mijn tijd als decaan van de VUB. Bij de proclamatie was de lijst met namen hooguit een halfuur voor het evenement afgewerkt. Dan was het mijn taak om dat ding met de nodige geste voor te lezen, alsof ik het al dagen in mijn borstzak had zitten. Bij Wilmès lukte dat iets minder.”

Hoe denkt u als wetenschapsfilosoof over de antivaxer?

Van Bendegem: “Ik ben het niet eens met de antivaxer, maar ik wil hem wel doodgraag begrijpen. Hoe komt iemand tot zo’n standpunt? Let wel, ‘Hoe komen wétenschappers tot hun standpunt?’ vind ik een even legitieme vraag. Nee, ik wijs antivaxers niet af als onnozelaars. Integendeel: uit een studie van de UA blijkt dat 80 procent van de betogers een diploma hoger onderwijs hebben.

“Al bij al hebben we het goed gedaan, vind ik. Ik moet nu denken aan het prachtige boek dat de helaas overleden Dirk Van Duppen schreef samen met Johan Hoebeke, De supersamenwerker, waarin wordt gesteld dat de mens in eerste instantie een samenwerkend wezen is. Dat is nogmaals gebleken. De momenten die mij het meest hebben ontroerd, waren die in het vaccinatiecentrum, met ál die vrijwilligers, ál die mensen die daar hun tijd hadden ingestoken. Ik vergelijk hen graag met het personeel op de Titanic, procentueel gezien de grootste slachtoffergroep van die ramp: zij zijn de mensen die tot op het laatst wilden helpen. Als ik hen zie, denk ik: ja, het leven is de moeite waard.” 

AVERAGE ROB: ‘DE BESTE BESLISSING’

Rob Van Impe (YouTuber): “Ik heb tijdens corona eens goed naar mezelf moeten kijken. Net voor de uitbraak trad ik non-stop op met Omdat Het Kan Soundsystem en maakte ik filmpjes voor Humo en StuBru. Ik werkte mij kapot en stelde mijn carrière op de eerste plaats: altijd beter en hoger. Maar daarin was ik mijzelf een beetje voorbijgelopen. Mijn geluksniveau zat op een dieptepunt. Tot alles opeens tot stilstand kwam. Eerst was het een harde klap om thuis te moeten zitten en niets te doen. Maar het verplichtte mij tenminste om na te denken over waar ik met mijn leven naartoe wilde. Ik besefte: ik word vooral gelukkig van zélf dingen te maken. Ik ben dan maar begonnen met YouTube en TikTok: dat was de beste beslissing van mijn leven. Het is altijd leuk, ik ben veel closer met mijn kleine broer, het gaat goed met mijn vriendin... Ik ben eigenlijk gewoon gelukkig.”

En je bent populairder dan ooit.

Van Impe: “Ik ben gestopt met nadenken over wat nu al dan niet werkt, of wat andere mensen ervan zouden kunnen vinden. En dat is, denk ik, net de reden waarom het zo goed marcheert. (Denkt na) Ik maak al die filmpjes ook voor mijn kinderen later, voor de challenge en vooral ook omdat het plezant is. Of stel dat ik verongeluk en dood ben: dan is er toch een soort archief waar mijn familie naar kan kijken.”

Joepie!

Van Impe (lacht): “Ik vind herinneringen gewoon heel belangrijk. Laat mij er maar snel een hoop nieuwe maken nu alles weer open mag. Ik kijk ernaar uit.” 

Paul De Grauwe: ‘PERVERSE RIJKDOM’

Paul De Grauwe (econoom, London School of Economics): “De pandemie heeft ons economisch systeem zwaar ontregeld. Gelukkig reageerden de overheden op de juiste manier, met technische werkloosheid en steunmaatregelen voor de bedrijven, ongeacht de kost voor de begroting. Ook tijdens de financiële crisis van 2008 deden ze dat. Als het brandt, moet je blussen. Massaal, zonder aarzelen. Ik ben het niet eens met de economen die het schandalig vonden dat die ‘gulle steunmaatregelen’ onze staatsschuld dramatisch deden stijgen. Wat was het alternatief? Massale ontslagen en faillissementen. De budgettaire, sociale en politieke gevolgen daarvan zouden nog véél zwaarder zijn. Diezelfde collega’s zeiden ook dat we gerichter moesten blussen, alleen bij levensvatbare bedrijven. Maar er was geen tijd om de boekhouding van alle bedrijven na te gaan. Daardoor hebben we misschien ‘zombiebedrijven’ kunstmatig in leven gehouden, maar ook de grote hoop góéde bedrijven gered. De overheid heeft onze economie dus uitstekend door deze crisis geloodst. Wie een golf van faillissementen voorspelde, kreeg ongelijk. De drang om te consumeren was zo groot dat de economie vorig jaar al in oververhitting ging. De bedrijven boekten hun grootste winsten ooit, de prijzen stegen. Daardoor vergroot ook de vermogensongelijkheid. De rijkste tien mensen ter wereld zagen tijdens de pandemie hun vermogen verdubbelen. Die trend is onhoudbaar. Men moet die perverse rijkdom afromen.”

Zorgde de pandemie ook voor veranderingen in uw eigen leven?

De Grauwe: “Ik geef al twee jaar online les, en ik wandel en lees meer. Wie van geschiedenis houdt, kan ik het boek Paris 1919 van Margaret McMillan warm aanbevelen. Het gaat over hoe de wereldleiders na de Eerste Wereldoorlog een halfjaar in Parijs kwamen onderhandelen om de nieuwe kaart van Europa te ontwerpen. Verrijkend, zeker als je ziet wat er nu in Oekraïne gaande is.” 

Erika Vlieghe: ‘EEN NORMALER LEVEN’

Erika Vlieghe (infectioloog UZ Antwerpen en GEMS-voorzitter): “Ik heb geleerd dat er in ons land heel veel mensen enorm gedreven zijn om er het beste van te maken en om de situatie te blijven verbeteren, vaak achter de schermen: ambtenaren en lokale besturen, maar ook mensen die werken in de zorgsector, in het onderwijs, of gewoon privé-intiatieven... Dat raakt vaak ondergesneeuwd. De luidste roepers krijgen dikwijls de meeste aandacht en zij die deze complexe crisis adequaat en consciëntieus proberen te beheersen, blijven wat onderbelicht.

“Dat geldt ook voor de bredere samenleving: mensen die het goed proberen te doen, worden te weinig gehoord, terwijl zij er wel voor zorgen dat de boel blijft draaien. We moeten kritisch blijven reflecteren, maar niet alles kan onmiddellijk beter, daar moet je eerlijk in zijn.”

Zijn er ook zaken die u zorgen baren?

Vlieghe: “Als maatschappij hebben wij in decennia niet meer zo’n grote crisis gekend. We zijn het duidelijk niet meer gewoon om daarmee om te gaan. Velen hebben wat controle over een deel van hun leven verloren. Op andere continenten en in andere tijden was men dat meer gewoon. Wij moeten dat op een gezonde manier opnieuw leren. Vrijheden mogen niet nodeloos worden ingeperkt, maar we moeten wel erkennen dat sommige situaties gevaarlijk zijn en dat er straffe maatregelen nodig kunnen zijn. Dat zijn geen evidente evenwichten.”

Zijn er de voorbije twee jaar dingen geweest die u liever anders, helemaal niet of net wél had gedaan?

Vlieghe: “Elke week was er wel zoiets. ‘Had ik dat wel of niet moeten zeggen?’ Zeker wanneer de situatie zeer ernstig was en de beslissingen van de Overlegcomités niet doortastend genoeg waren, heb ik vaak gedacht: hebben we wel alle risico’s voldoende benadrukt? Hebben we onze stem voldoende verheven? Ik denk ook nog altijd heel diep na over alle kritiek: of we wel multidisciplinair genoeg zijn, of we de bevolking genoeg betrekken bij alle adviezen…

“In zo’n onuitgegeven crisis zijn er permanent dingen waarvan je achteraf denkt dat je ze anders of beter had moeten doen. Maar je bent ook maar onderdeel van een geheel. Je staat op een grote tanker en het is niet zo makkelijk om die van richting te doen veranderen. Maar elke dag biedt nieuwe kansen.”

En op persoonlijk vlak? Zal u na de pandemie bepaalde dingen anders doen?

Vlieghe: “Ik ga proberen om de grens tussen werk- en privétijd beter te respecteren, meer te bewegen en weer een wat normaler leven te leiden. En om mij weer zoveel mogelijk op mijn oorspronkelijke taken te concentreren: mijn klinische en academische werk. Ik heb heel veel geleerd over de organisatie van onze maatschappij en het functioneren van onze bestuursorganen. Als wetenschapper was het een bijzondere ervaring om daar input te mogen leveren. De ene keer al met meer succes dan de andere, maar ook dat moet je aanvaarden.

“Er is nog heel veel boeiend en noodzakelijk werk aan de winkel. Hoe bereiden we ons voor op nieuwe golven of zelfs een nieuwe pandemie? Het is nog lang niet gedaan. Maar ook voor mij mag het leven weer in rustiger vaarwater komen, want het zijn ook voor mij zeer belastende jaren geweest.” 

Omar Souidi: ‘WANHOPIGE DEALERS’

Omar Souidi (advocaat): “De voorbije jaren vielen twee dingen mij sterk op. Enerzijds dat de mens kwetsbaarder is dan ik had durven te vermoeden. Ik had nooit verwacht dat een virusje wereldwijd dit effect zou kunnen sorteren. De beelden van mensen die in Italiaanse ziekenhuizen op hun buik werden gedraaid, en van puinhopen vol lijken in New York – een stad die ik zo gemist heb dat ik er soms droevig van werd – zijn staalhard binnengekomen. Anderzijds ontroerde de veerkracht van de mens me. Mensen, ook vrienden in de evenement- en cultuursector, zagen door pure pech hun hele business naar de haaien gaan – én door soms barbaarse beslissingen van sommige politici – maar na eens goed te slikken rechtten ze toch hun rug. Enorm indrukwekkend. Ja, als er één woord dit tijdgewricht typeert, dan wel veerkracht.”

Hebt u vanwege corona ook de criminele wereld zien veranderen?

Souidi: “Mijn broer (strafpleiter Mounir Souidi, red.) en ik hebben onze dossierkasten zien kantelen. Omdat de discotheken gesloten waren, kregen wij minder dossiers over vechtpartijen, maar nam huiselijk geweld wél een dramatische vlucht. Wij hebben jonge kinderen en arme vrouwen gezien die elke dag tegen de vuisten van de man des huizes liepen. Daarnaast werden de drugdealers bijna wanhopig omdat ze hun voorraad amper nog kwijtraakten. Zij begonnen meer risico’s te nemen, bijvoorbeeld door te leveren bij homeparty’s. Maar daar begon dan weer de klikcultuur, met mensen die politie afstuurden op hun buren. Wat dan weer een verhoging in de burenruzies veroorzaakte, etcetera. Je zag gaandeweg een soort strafrecht op coronamaat ontstaan, na vijftien jaar in mijn beroep een op zijn minst opmerkelijke constatering.” 

Wouter Torfs:  ‘LEVE DE E-COMMERCE!’

Wouter Torfs (CEO Schoenen Torfs): “Ik heb het kleine geluk herontdekt. Ik woon in Berlaar, vlak bij de Nete. Op een kwartier wandelen van mijn deur tref ik via knooppuntenroutes nog steeds verborgen parels in m’n eigen streek. Door de wisseling van de seizoenen zien veel plekjes er telkens anders uit. Tijdens corona werd ook mijn eerste kleinkind geboren. Doordat we aan huis gekluisterd waren, kon ik daar meer van genieten. Onze band is hechter dan hij zonder de pandemie zou geweest zijn.”

U werd tien keer verkozen tot beste werkgever van België en zelfs één keer van Europa, maar in de eerste golf kreeg u felle kritiek, omdat u 24 medewerkers in tijdelijke werkloosheid op straat zette.

Torfs: “Die kritiek heeft me pijn gedaan. Het botste met ons imago van great place to work. De pers schreef dat ik de crisis op de overheid afwentelde. Maar wat moest ik doen? Alle winkels waren dicht en we wisten niet voor hoelang. Als we wilden dat ons schip de storm doorstond, moesten we het in sommige winkels met minder mensen doen. Mensen vergeten hoe kwetsbaar retailbedrijven zijn in tijden van e-commerce en globalisering. Maar de stelling van PS-voorzitter Paul Magnette dat België een land zonder e-commerce moet worden, is een stommiteit. We kunnen niet meer terug naar de vorige eeuw. De e-commerce heeft ons bedrijf gered, dat was één van dé doorbraken van deze crisis! Bij Amazon zie je schandelijke sociale uitbuiting, maar je kunt nachtarbeid ook mogelijk maken aan goede sociale voorwaarden en correcte lonen. Wij hadden daar binnen het uur een akkoord over met onze vakbonden. Onze nachtarbeiders krijgen een toeslag van 25 procent voor hun avondwerk in ons distributiecentrum in Temse. Bij andere bedrijven is er na jaren overleg nog altijd geen akkoord.

“Onze politici moeten beseffen dat wij in een kwetsbare open economie leven. China was altijd de fabriek van de wereld, maar corona deed de aanvoerlijnen opdrogen. In de eerste golf zaten we plots zonder mondmaskers, omdat die in Europa niet gemaakt werden. We hebben dus meer lokale productie nodig. De aanvoer vanuit Azië loopt vandaag nog altijd moeilijk. Als er in een Chinese stad een paar besmettingen opduiken, gaat de haven dicht en vertrekt er wekenlang geen enkel schip meer. Daarom bestellen wij weer meer in Italië, Spanje en Portugal.” 

Olivier Klein: ‘GROTE ONGELIJKMAKER’

Olivier Klein (sociaal psycholoog ULB): “Net als de meeste crisissen was ook de pandemie een grote ongelijkmaker. Welgestelde hoogopgeleiden hadden het thuis best gezellig in hun grote woning met tuin, voor de kwetsbaarsten was het veel erger dat ze in hun krappe koten moesten blijven. Die groep wordt nu al twee jaar het zwaarst getroffen: bij hen vind je de meeste doden, de laagste vaccinatiegraad, de meeste depressies, de erbarmelijkste woningen en de grootste angst. Dat leidt tot een steeds grotere kloof in onze maatschappij. Gelukkig is de ongelijkheid in België kleiner dan in de meeste landen, maar ook hier nam ze tijdens de pandemie toe, met alle psychosociale gevolgen van dien: meer racisme, meer complottheorieën, meer verslavingen…”

Zijn het de kwetsbaarsten die nu ‘marsen voor de vrijheid’ houden?

Klein: “Nee, eerder libertairen die hun individuele vrijheid als het hoogste goed beschouwen. En middenklassers die vrezen dat ze hun plekje gaan verliezen. De echte armen hebben geen tijd om te betogen. Voor hen is covid niet het belangrijkste probleem. Zij moeten voortdurend knokken om het einde van de maand te halen. De stijgende prijzen zijn uiteraard ook een effect van de pandemie.”

Wat was de belangrijkste verandering in uw persoonlijke leven?

Klein: “De online lessen. Die vind ik super, omdat ik nu een directer contact heb met mijn studenten. Vroeger durfden ze hun vinger niet op te steken in een volle zaal, om een debat te starten. Maar de chat gebruiken ze wel, waardoor mijn lessen nu veel interactiever zijn.” 

Rika Ponnet: ‘MOPJES OVER WC-PAPIER’

Rika Ponnet (relatietherapeut): “Wat ik vooral geleerd heb, is dat we hier in het Westen heel moeilijk functioneren in tijden van crisis. We zijn het niet meer gewend, zijn erg bang voor verlies geworden en hopen zo snel mogelijk terug te kunnen keren naar waar we vandaan komen. Als dat niet lukt, verlamt dat ons. We kunnen er niet tegen dat niet alles volledig maakbaar is en dat er dingen onduidelijk of oncontroleerbaar zijn. We willen vasthouden aan alles, ook aan dingen die niet per se wezenlijk zijn voor ons welzijn. En dan beginnen we het elkaar te verwijten, of de regering, of de fabrikanten van de vaccins.”

Hebt u het zelf moeilijk gehad?

Ponnet: “Gelukkig is niemand in mijn omgeving ernstig ziek geworden, en ook mijn werk is gewoon kunnen doorgaan. Daardoor kon ik de afgelopen twee jaar altijd wel positief blijven. Zeker de eerste lockdown was voor mij een goede periode van rust en bezinning, die ook een hertekening van een aantal waarden met zich meebracht. Daar ben ik dankbaar voor.”

Vertel.

Ponnet: “Mijn belangrijkste bewustwording is de enorme waarde van mensen die echt dicht bij jou staan. Persoonlijke vriendschappen die er voor corona al waren, maar die ik tijdens de crisis online heb onderhouden. Hoe je elkaar met mopjes over wc-papier de lockdown kon doorhelpen.

“Ook in mijn praktijk bleek hoe essentieel die relaties met vrienden en familie voor veel koppels zijn. Bij huwelijken die al onder druk stonden, was corona soms de doodsteek. Voor een grote groep mensen is het een heel stresserende situatie als je volledig aangewezen bent op die ene partner met wie je ook nog eens thuis zit opgesloten. Een mens is maar gezond als hij meerdere intieme relaties in zijn leven heeft. Het zou goed zijn als we het dwingende idee loslaten dat je in één persoon de volledige invulling van al je behoeftes zoekt, dat je iemand volledig opeist.”

Zijn er dingen die u blijvend anders gaat doen na corona?

Ponnet: “Ik hoop een rustiger levenstempo te behouden, me minder verliezen in alles wat moet. We leven in een manische maatschappij, er is een onwaarschijnlijk teveel aan alles en soms lijkt het alsof we alleen maar willen gaan uit eten, kleren kopen en reizen. Tijdens corona merkte ik dat ik met minder kon en dat bracht vaak ook meer creativiteit met zich mee. Maar in alle eerlijkheid weet ik niet of ik dat zal kunnen volhouden. Jezelf begrenzen als de vrijheden groot zijn, is denk ik niet eigen aan de mens.” 

Steven Laureys: ‘ARROGANTE COMMUNICATIE’

Steven Laureys (neuroloog UZ Luik): “De eerste les uit de pandemie is dat we moeten blijven investeren in een goed gezondheidssysteem. Landen die daar voordien op hadden bespaard, hadden het moeilijker. Als onderzoeker ben ik ook blij met de vaccins. Straks beschouwen we die misschien als de wetenschappelijke doorbraak van het decennium. Ze zijn niet perfect, maar zonder de vaccins zou de pandemie een dramatischer verloop hebben gekend.

“Er zijn ook fouten gemaakt. We hebben soms te arrogant gecommuniceerd. We deden alsof we het allemaal konden voorspellen, maar wetenschap is dynamisch, zeker als het gaat om een onbekend virus. Eerst zeiden we dat mondmaskers niet nodig waren, daarna weer wel. We hebben te veel gespot met de gewone man die ver afstaat van de wetenschap. De uithalen naar niet-gevaccineerden en de beloftes over het rijk der vrijheid deden sommigen besluiten dat die vaccins wel ‘louche’ waren. Er is meer mildheid, nederigheid en luisterbereidheid nodig. De terechte noodkreten van mensen met ándere expertises – psychologen, jeugdpsychiaters, sociale werkers... – kregen te weinig gehoor. Als papa van vijf kinderen weet ik hoe moeilijk jongeren het hebben gehad.

“Op school zou meer aandacht moeten gaan naar emotionele weerbaarheid, veerkracht en onvoorspelbaarheid. Vooral in de westerse wereld kunnen mensen steeds moeilijker om met onzekerheden en tegenslagen. Dat merk ik ook in mijn contacten met comapatiënten en hun familieleden: we hebben niet geleerd wat we moeten doen als we met ons gezicht tegen de muur knallen. Als dat gebeurt, zoeken we snel nieuwe zekerheden en quick fixes, zoals slaappillen of een operatie die alles moeten oplossen. Maar sommige zaken laten zich niet plannen.”

Zijn er in uw leven dingen veranderd?

Laureys: “We zijn naar Canada verhuisd! Ik zet hier een project op, maar ik blijf ons lab in het ziekenhuis van Luik leiden via teleconsultaties. Ik heb nu meer tijd voor mijn gezin en voor wat ze hier ‘natuurtherapie’ noemen. Als ik uit het raam kijk, zie ik een fantastisch sneeuwlandschap. Een mens die altijd in zijn kot blijft, wordt gek. Je moet geregeld de bossen en het water opzoeken en met je blote voeten in het zand naar een mooie zonsondergang kijken. Dat maakt je rustiger, waardoor je meditatief wordt. Laten we die terugkeer naar de natuur behouden.” 

Jan Callebaut: PEPER EN ZOUT’

Jan Callebaut (communicatieadviseur): “Mijn nieuwe inzicht is hoe kwetsbaar onze inzichten en gewoonten waren. Ik dacht altijd dat ik heel efficiënt werkte, maar door dat verplichte thuiswerk besefte ik plots hoeveel nutteloze verplaatsingen ik maakte en hoeveel lege uren ik doorbracht in het verkeer. Corona heeft onze werkgewoonten helemaal omgegooid. Grote kantoorgebouwen worden overbodig, er zijn minder zakenreizen, vergaderen gebeurt vaker online. En sommige mensen krijg je niet meer terug naar het openbaar vervoer.

“We hebben ook het belang van vluchtige sociale interacties onderschat. Die keten van toevallige ontmoetingen en praatjes vormt ons als mens. Tijdens de eerste golf vielen die weg en hadden we enkel nog doelmatige contacten met onze dichte kring en collega’s. Het ongedwongene verdween, terwijl dat de peper en het zout van het leven is. Een groot stuk van onze toekomst wordt bepaald door die toevallige contacten. Door mensen die elkaar ontmoeten op een receptie, een feestje of bij de bakker. Zo ontstaan relaties, bedrijven, netwerken en plannen.”

Had de pandemie een positief of negatief effect op uw leven?

Callebaut: “Allebei. Ik had meer tijd, waardoor ik dubbel zoveel boeken kon lezen. ‘Reset’ van Mark Elchardus, bijvoorbeeld. Maar mijn kinderen hebben veel gemist. Het zijn jonge twintigers die twee jaar lang werden beperkt in hun expressie en vrijheid. Dat leidt onvermijdelijk tot sociale en culturele verarming. Hun netwerk is kleiner, omdat ze nauwelijks de kans hebben gekregen om nieuwe vrienden te maken. Onlangs bracht ik mijn dochter voor het eerst in vier jaar naar een dansvoorstelling. Vroeger was dat evident, nu beleefde ze het als de heilige graal. Ze heeft enkele jaren in Zwitserland en Amerika gestudeerd en had de gewoonte om haar vrienden daar jaarlijks te bezoeken. Dat is nu wat verwaterd. Mijn vrouw werkt in een kleuterschool: sommige kinderen zijn de voorbije twee jaar amper twintig dagen naar school gekomen, omdat hun ouders te bang waren voor het virus. Ook dat zal gevolgen hebben voor de motoriek, taalontwikkeling en sociale vaardigheden van de jongste coronageneratie.”

Meskerem Mees: ‘HET GROTE WACHTEN’

Meskerem Mees (singer-songwriter): “Tijdens corona heb ik te veel tijd gehad zonder te weten hoe ik die precies moest invullen. Schrijven leek opeens niet meer zo interessant en mijn inspiratie liet het afweten. Plotseling wil je dan toch heel graag de dingen doen die op dat moment niet mogelijk zijn, hè: dat is mijn koppige aard die bovenkomt, vrees ik (lachje). Zelf beslissen om thuis te blijven vind ik heerlijk, maar bij huisarrest wil ik alleen maar uit het raam kruipen.

“Ik vind het jammer dat ik me zo weinig productief heb getoond. Als je niet de verplichting van een nine-to-five hebt, ben je zelf verantwoordelijk om er iets van te maken. En dan is het moeilijk om aan jezelf toe te geven dat het niet lukt. Pas op, ik ben doorgebroken tijdens de pandemie, dus cijfermatig heb ik het niet slecht gedaan. Maar toch.”

Je hebt na de Rock Rally-winst ook niet getreuzeld: je plaat lag er snel.

Mees: “Ja, maar die nummers bestonden al: ik had een hoop songs liggen, omdat ik doorgaans altijd muziek maak. Muziek is altijd iets therapeutisch geweest voor mij, een manier om dingen van me af te schrijven. Helaas: in een pandemie overkomt je bitter weinig. Het Grote Wachten, dat was het. Zodra ik weer naar het theater kon, naar de opera, naar de wéreld, kwam de inspiratie gaandeweg terug. In die mate zelfs dat ik intussen al veel ideeën heb met het oog op een tweede plaat. Met een beetje geluk voel ik mij binnenkort zelfs een echte professionele muzikant, een idee waar ik het tot op heden moeilijk mee heb.” 

Piet Huysentruyt: ‘YOLO’

En wat hebben we van corona geleerd?

Piet Huysentruyt (chef-kok) (lacht): “Ik heb geleerd om te tuinieren, om zuurdesembrood te maken – een bevriende kok vond het absurd dat ik dat als sterrenchef nog nooit geprobeerd had, en nu vind ik ’t fantastisch – en, vooral, om te genieten van de rust. Ik zat tijdens de lockdown in Zuid-Afrika – daar breng ik heden mijn winters door – en ik ben daar tot mezelf gekomen. Ik deed drie, vier maanden niks, en ik zag wat de dag zou brengen.”

U zit daar nu ook.

Huysentruyt: “Ja, en wat hebben we hier nog geleerd? Dat men erg koel met het virus omgaat. Hier wordt nog altijd je temperatuur gemeten als je een restaurant binnengaat, maar dat is eigenlijk het enige dat wij moeten doen. Er wordt weleens schamper gedaan over Zuid-Afrika, omdat omikron van hier komt, maar kijk: er zijn nog altijd maar twee- à drieduizend besmettingen per dag. Wie is er dan het best met de situatie omgegaan? Of zou het zijn dat de Zuid-Afrikanen meer immuun zijn door alle bazaar die ze eten?”

Is dit nu de eerste keer in uw carrière dat u vertraagt?

Huysentruyt (knikt): “Ik heb voor het eerst in mijn leven ervaren wat échte rust is. ’s Ochtends ga ik even in de tuin kijken. Moet er nog iets gebeuren? Nee, ik pak een boek. Of ik ga golfen. De rest kan ook morgen, overmorgen, of zelfs over-óvermorgen. Door corona liggen de paar projecten die ik nog heb lopen stil. Vroeger zou ik daar zót van zijn geworden. Nu denk ik: so what?

“Ach, ik ben ook op een leeftijd gekomen dat het ver gedaan is voor mij, hè: ik word dit jaar 60. Ik heb mijn carrière gehad. Door deze periode ben ik eindelijk gaan inzien wat de jeugd bedoelt met de term yolo: you only live once. Daar heb ik láng naar gezocht, hoor. Nu laat ik betijen. Dat ik uit deze hele periode kom als een gelukkiger mens: dát heb ik geleerd.” 

© Humo