Natuur kan veranderende klimaat niet meer bijbenen: dit zijn de conclusies uit het nieuwe IPCC-rapport

De wetenschappers beginnen hun beschrijving van de gevolgen van klimaatverandering bij de natuur. Die kan de hitte, droogte en waterschaarste niet meer bijbenen: koralen sterven af, hele bossen gaan in vlammen op, en maar liefst de helft van de wetenschappelijk onderzochte soorten is bezig zich te verplaatsen richting de polen of de bergen op.

Een aanzienlijk deel van de soorten zal in de toekomst uitsterven, verwacht het klimaatpanel. Als de aarde 1,5 graad opwarmt, zoals het streven van het Akkoord van Parijs luidt, zal 3 tot 14 procent van de soorten verdwijnen. Bij 2 graden wordt dat 3 tot 18 procent, bij een stijging van 3 graden zelfs 3 tot 29 procent. In een scenario waarbij de uitstoot van broeikasgassen tot 2050 licht stijgt en daarna daalt, bedraagt de opwarming 2,7 graden in 2100, bleek uit een eerder IPCC-rapport.

Ook voor de mens is de impact van klimaatverandering heftig. De wereldwijde productiegroei in de landbouw wordt erdoor vertraagd, zelfs al stijgen de opbrengsten in koudere streken. In Afrika veroorzaakt de huidige temperatuurstijging van 1,1 graad meer honger en ondervoeding, in Centraal- en Zuid-Amerika ook.

En dit is volgens de klimaatwetenschappers nog maar het begin. Hoe warmer het op aarde wordt, hoe meer de voedselzekerheid onder druk komt te staan, hoe meer hittedoden er vallen, en hoe meer doden door tropische ziekten als dengue. Zelfs als de opwarming van de aarde beperkt blijft tot 1,5 graden, zal er sprake zijn van talloze ‘verliezen en schade’.

De wetenschappers richten zich vooral op de gevaren van klimaatverandering, minder op de gunstige gevolgen. Zo is er veel aandacht voor extra hittedoden, maar niet voor afgenomen sterfte door kou.

Gewelddadige conflicten

Op een punt is het klimaatpanel van de Verenigde Naties voorzichtiger dan voorheen. Een verband tussen klimaatverandering en burgeroorlogen wordt niet meer gelegd. In 2014, toen het vorige rapport over de gevolgen van klimaatverandering verscheen, trok die bewering nog veel aandacht. De experts stellen nu dat “niet-klimatologische factoren de belangrijkste oorzaak vormen van gewelddadige conflicten”.

Een belangrijke boodschap van het rapport, dat duizenden pagina’s telt, is dat vooral de armste mensen zwaar worden getroffen. Afrika, Zuid-Azië, Centraal-en Zuid-Amerika, kleine eilanden en het Arctisch gebied worden genoemd als extra kwetsbare regio’s. Hier was de sterfte door overstromingen, droogte en stormen bijvoorbeeld 15 keer zo hoog (tussen 2010 en 2020) als in de minst kwetsbare regio’s.

De verwachting is dat mensen uit deze regio’s in toenemende mate op drift zullen raken – de bewoners van kleine eilanden voorop. Op korte termijn wordt vooral het leven langs de kust, in de buurt van ijs of langs seizoensrivieren riskanter.

Tegelijkertijd wijzen de wetenschappers erop dat de mens zijn lot deels in eigen handen heeft. Er ligt volgens hen overtuigend wetenschappelijk bewijs dat er ‘haalbare en effectieve’ maatregelen bestaan waarmee de mens zich kan aanpassen aan het opgewarmde klimaat. Dat kan zo eenvoudig zijn als het maken van een hitteplan; alleen dat al kan levens redden.

Elke graad telt, benadrukken de wetenschappers. Hoe meer de aarde opwarmt, hoe moeilijker het wordt de ‘verliezen en schade’ te vermijden.

Harde en zachte grenzen

Want er bestaan ‘zachte’ en ‘harde’ grenzen aan de mogelijkheden tot aanpassing. Op dit moment is er te weinig geld beschikbaar, vooral in ontwikkelingslanden – dat is zo’n zachte grens. Wat niet helpt, is dat van alle klimaatgelden verreweg het meeste gaat naar het beperken van de uitstoot, niet naar aanpassing aan het nieuwe klimaat.

De harde grenzen gelden voor een deel van de koraalriffen, kustmoerassen, regenwouden, pool- en berggebieden. Daar komen ecosystemen voor die zich niet meer kunnen aanpassen. Vaak trekken ze de mens in hun ondergang mee – als een koraalrif verdwijnt, wordt het leven voor mensen die leven van visvangst of toerisme ook een stuk moeilijker. Een andere harde grens is de beperkte beschikbaarheid van zoet water op kleine eilanden en in berggebieden waar men afhankelijk is van het smelten van gletsjers.

Om de veerkracht van ecosystemen en soorten te behouden, zou 30 tot 50 procent van zowel land als zee beschermd gebied moeten worden, meent het IPCC. “We hebben meer dan ooit laten zien dat mens en natuur afhankelijk van elkaar zijn”, zegt Marjolijn Haasnoot, onderzoeker zeespiegelstijging bij Deltares en een van de Nederlandse auteurs van het rapport. “Een mangrovebos is belangrijk voor de biodiversiteit, maar ook voor de kustbescherming. De mens is verbonden met de natuur, dat hebben we willen benadrukken.”

Het nieuwe IPCC-rapport vormt de opmaat naar de volgende klimaattop in Sharm-el-Sheikh, dit najaar. Een van de belangrijkste gespreksonderwerpen wordt de mate waarin de rijke landen de arme landen geld verschuldigd zijn voor klimaatverandering. Tot 2025 is de afspraak dat er 100 miljard dollar per jaar wordt overgemaakt naar arme landen, een doel dat tot dusverre niet is gehaald. Volgens ontwikkelingslanden is dit bedrag veel te laag. India zette tijdens de laatste klimaattop in Glasgow in op 1.000 miljard dollar per jaar.