Rijhuis van Magritte te koop, vraagprijs: 53 miljoen euro
Wordt L’Empire des lumières het duurste schilderij ooit van René Magritte? Het werk gaat woensdag onder de hamer bij Sotheby’s, dat rekent op een recordbedrag van 53 miljoen euro. Achter het schilderij van het donkere huis onder een klaarlichte hemel gaat een bijzonder iemand schuil: barones Anne-Marie Crowet, Magrittes geliefde muze.
Omdat hij geen keuze kon maken tussen dag en nacht. Zo ontstond de befaamde L’Empire des lumières-reeks van kunstschilder René Magritte, die voor beide “zowel bewondering als verwondering” voelde. In 1948 liet de surrealist een eerste keer deze tegenstelling uit zijn penseel vloeien: een donkere rij huizen onder een helderblauwe hemel met enkele witte toefjes wolk hier en daar. Het werk werd een hit. Er zouden vervolgens in een periode van zeventien jaar nog zestien andere schilderijen volgen in Magrittes rijk der lichten, allemaal met een gelijkaardige compositie.
De werken van Magrittes L’Empire des lumières-reeks hebben de kunstwereld in de twintigste eeuw mee vormgegeven. Experts noemen de schilderijen vaak in één adem met andere befaamde werken als La Trahison des images (het welbekende Ceci n’est pas une pipe) en zijn kenmerkende figuren met bolhoed. Thomas Boyd-Bowman, specialist bij Sotheby’s, kan niet anders dan het werk uit 1961 te beschrijven als “een meesterwerk dat verder reikt dan het surrealisme en een zoektocht uitbeeldt tussen representatie en realiteit”.
Wat het werk volgens hem zo bijzonder maakt, is het verhaal dat er zowel in als achter schuilgaat. “Er is een soort mysterieuze en zelfs poëtische sfeer in aanwezig”, zegt hij aan de telefoon. “Het spel met dag en nacht was volgens de surrealisten de perfecte combinatie van twee tegenovergestelden, waardoor het werk enorm geprezen werd en nog steeds wordt.” In een televisie-interview uit 1956 wijst Magritte op deze mysterieuze en poëtische onderlaag: “Voor mij heeft het beeld van de dag en de nacht een grote kracht in zich, want het verrast en verlicht ons. Ik noem die kracht: poëzie.”
Het populaire werk inspireerde talloze kunstenaars. Grote kunstinstellingen als het Guggenheim en het MOMA hebben werken uit de reeks aan hun muren hangen. Boyd-Bowman wijst hiernaast ook op het feit dat het werk voor het eerst op de markt komt sinds Magritte het in 1961 schilderde, “voor een vriendin die een grote rol gespeeld heeft in zijn leven en in zijn werk”.
De onwetende fee
Anne-Marie Crowet was zestien toen ze plaatsnam op een krukje in het midden van Magrittes woonkamer. De jonge tennisster was de dochter van een goede vriend van de kunstschilder, een Brusselse advocaat genaamd Pierre. De twee leerden elkaar kennen in de jaren 20, toen die laatste nog rechten studeerde aan de universiteit van Brussel. Pierre Crowet was een van de eersten die geloofde in het talent van de toen nog onbekende kunstschilder.
Het bijzondere moment in Magrittes woonkamer staat in het geheugen van Anne-Marie Crowet gegrift. “Een surreële ontmoeting”, noemde ze het in verschillende interviews. “Ik was bang toen ik aankwam op de bestemming, omdat ik niet wist hoe ik me moest gedragen. ‘Ga maar gewoon zitten’, stelde hij me gerust.”
Aan de muur hing een schilderij van een paard met het haar en de ogen van een vrouw. Het werk, getiteld La belle idée, trok de aandacht van de jonge vrouw. “Hij zag dat ik er als betoverd naar zat te kijken en hij lachte: ‘Zie je, ik schilderde je al voordat ik je kende.’ Hij had gelijk, het was alsof ik naar mezelf keek. Het was een elegant schilderij, dus ik kon niet anders dan het op te vatten als een compliment.”
Uit deze bijzondere ontmoeting werd in 1956 het bekende werk La fée ignorante oftewel De onwetende fee geboren. Een schilderij van een blonde vrouw op wier gezicht een schaduw valt van een brandende kaars. “Hij zei redelijk snel dat ik mocht stoppen met poseren,” vertelt Crowet, “hij had mij namelijk al in zijn penseel zitten. Eigenlijk had hij mij altijd al in zijn penseel zitten.” Op het moment dat Magritte zijn onwetende fee beet had, sprak hij volgens Crowet enkele woorden die de essentie van hun ontmoeting perfect vatte: “Het is wenselijk dat een portret op het model lijkt, maar het gebeurt soms ook dat het model op het portret lijkt.”
Groot werk
Net zoals met haar vader ontwikkelde de kunstschilder een hechte vriendschapsband met Anne-Marie. Hij wist hoeveel zij hield van zijn populaire L’Empire des lumières, dus maakte hij in 1961 een nieuwe versie voor haar. Een groot werk van 115 bij 146 centimeter, het grootste in horizontaal formaat.
Het schilderij bleef al die tijd in handen van Crowet, die het van 2009 tot 2020 in bruikleen gaf aan het René Magrittemuseum in Jette. Waarom ze het werk nu verkoopt, is niet bekend. Maar dat het veel zal opbrengen, staat vast. Boyd-Bowman beschrijft het als “een van de meest begeerde werken uit de moderne kunsten in privéhanden”. De prijs van 53 miljoen euro ligt volgens hem in lijn met andere moderne meesterwerken die ook geveild worden, kunst van meesters als Francis Bacon, Monet en Picasso. “Het is sowieso al zeldzaam dat werken van dat kaliber op de markt verschijnen.”
En zo geeft Magrittes muze binnenkort haar schilderij definitief uit handen. “Deze L’Empire is een geval apart”, vertelt ze in The Financial Times. “Het zou egoïstisch zijn om dit meesterwerk in onze collectie te houden. Ik denk dat het mijn plicht is om het de wereld rond te sturen. Iedereen moet het zien. Voilà!”