‘De verkiezingen in Nicaragua waren een schijnvertoning’

In de schaduw van de oorlog in Oekraïne voert aan de andere kant van de wereld de Nicaraguaanse president Daniel Ortega de repressie in zijn land genadeloos op. In de tweede helft van de vorige eeuw was Ortega een ‘posterboy’ van het wereldwijde progressieve verzet tegen de door de VS gesteunde dictatuur van Anastasio Somoza, maar die tijd is lang vervlogen. Medestanders van toen belanden vandaag in de cel. Twee weken geleden nog werden enkele voormalige kopstukken van de sandinisten, de beweging van Ortega, gearresteerd, net als drie personen die mee wilden doen aan de verkiezingen van november 2021. De voormalige minister van Buitenlandse Zaken José Pallais (68) was een van de veroordeelden.

De beroemde schrijver Sergio Ramirez was tot het begin van de eeuw een medestander van Daniel Ortega. Maar nu voert hij als dissident schrijver mee de oppositie aan. Zijn laatste boek Tongolele no sabia bailar mocht in Nicaragua niet gepubliceerd worden, het circuleert er nu via WhatsApp. “Ortega heeft de voorbije maanden zo goed als alle presidentskandidaten in de gevangenis El Chipote gezet”, vertelt hij over de situatie in zijn thuisland. Ook vakbondsleiders, studenten en vrouwen zijn gevangengenomen. Het maakt allemaal deel uit van een gestructureerd plan: iedereen die tegenspreekt gaat de cel in, ook journalisten.  

Van persvrijheid is geen sprake meer in Nicaragua? 

“Vele journalisten zijn naar het buitenland gevlucht en hebben daar politiek asiel gekregen. Gelukkig kunnen zij dankzij internet en de sociale media blijven berichten over wat er gebeurt in Nicaragua. Hoewel het regime er alles aan doet, kunnen ze deze berichten niet stoppen. Deze journalisten zijn dapper: ze doen er alles aan om de dagelijkse realiteit van Nicaragua aan het licht te brengen. Ik noem ze de journalisten van de catacomben. Tijdens de dictatuur van Somoza trokken onafhankelijke journalisten naar de kerken en lazen daar kranten voor aan de bevolking. In die tijd ging men naar de ‘mis’ om te weten wat er echt speelde in Nicaragua. Nu hebben sociale media de kerk vervangen.”

“Ortega probeert met repressie journalisten te onderdrukken, maar tegen journalistiek bestaat geen tegengif. De regering heeft een wet gemaakt om alles wat op Facebook, Instagram of TikTok wordt gepubliceerd aan banden te leggen, maar zelfs die volstaat niet. De wet kent echter zijn beperkingen, waardoor het regime angst zaait door hardhandig en repressief op te treden tegen ieder die ze kunnen betrappen op het niet respecteren van deze wet.

Ortega werd in november met groot overwicht herverkozen als president. Hoe kan dat? 

 “Het was een schijnvertoning, een loopwedstrijd tussen een vastgebonden ezel en een loslopende tijger. (lachje) Het regime beheert het elektronisch stemsysteem, net zoals het de rechterlijke, wetgevende en uitvoerende macht in handen heeft. Als politieke partijen willen vergaderen, dan is dat verboden. Zelfs debatten tussen politieke kandidaten waren ontzettend gevaarlijk. Alles wat een kandidaat vertelde, kon tegen hem gebruikt worden waardoor hij in de gevangenis kan belanden. Wie wel nog in de running was, speelt een duister spel met Ortega. Alle sterke tegenkandidaten zitten in de gevangenis.”

Welke rol kunnen de VS spelen onder president Joe Biden?

“Biden zal de economische sancties aanhouden en mogelijk zelfs verscherpen. Hij zal ook de acties van Ortega en vicepresident Rosario Murillo publiekelijk aanklagen, een symbolisch, maar sterk signaal voor vele Nicaraguanen. Kamala Harris noemt Ortega een dictator en onderdrukker van zijn bevolking. Zowel de VS als de EU hameren op het respecteren van de mensenrechten en het recht op vrije en eerlijke verkiezingen. Zolang Ortega hier geen gehoor aan geeft, zal hij niet moeten rekenen op internationale steun vanuit de VS of de EU.”

Volgens president Ortega zitten de VS achter de protesten en betogingen. 

“Zo probeert Ortega de onderdrukking van zijn bevolking te legitimeren. Mensen die nog in het sandinisme (de politieke beweging van Ortega die in de jaren 70 begon als guerrillabeweging en dictator Somoza van de macht verdreef, ERA) geloven, probeert hij te misleiden door een parallel te maken met de gebeurtenissen tijdens de Koude Oorlog. Nochtans hebben de VS de voorbije jaren miljoenen dollars geïnvesteerd in onderwijs, gezondheidszorg en economische steun aan de regering.  Ortega heeft jarenlang op economische steun van de VS kunnen rekenen, maar verwijt nu de VS dat ze opposanten economisch ondersteunen.”

Ortega zelf verwijst naar Libië. Als het sandinisme valt, zullen drugskartels Nicaragua overnemen en dreigt er burgeroorlog.

“Nog een manier van Ortega om de bevolking op het verkeerde been te brengen. Nicaragua en Libië kunnen niet met elkaar vergeleken worden. Libië is een land van nomaden met verschillende stammen, culturen en tradities. Toen de militaire dictatuur van Moammar Khadafi instortte, viel het land als een pudding in elkaar en ontstond de strijd tussen verschillende etnische groeperingen opnieuw. In Nicaragua is de grote meerderheid van de bevolking mestiezen; een mix tussen Spanjaarden, Europeanen en inheemse bevolking. Nicaragua is een land waar democratie kans op overleven heeft, er zal geen anarchie ontstaan als Ortega vertrekt. Juist onder Ortega is de georganiseerde misdaad sterk toegenomen: drugshandel, witwassen, mensenhandel. Het gebeurt allemaal op dit moment in Nicaragua.”

Ziet u nog een uitweg voor de impasse in Nicaragua?

“Net zoals vele Nicaraguanen ben ik ervan overtuigd dat we op zoek moeten gaan naar een democratische oplossing. De opposanten van Ortega zijn overtuigd van geweldloos verzet. De geschiedenis van Nicaragua is sterk gerelateerd met geweld, maar we hebben geleerd dat als een nieuwe leider via de wapens aan de macht komt, deze caudillo op zijn beurt verandert in een nieuwe dictator die op zijn beurt met wapens wordt afgezet. Ik ben ervan overtuigd dat we via vreedzaam verzet en burgerlijke ongehoorzaamheid Ortega uiteindelijk op zijn knieën zullen krijgen. Hoe meer geweld hij gebruikt, hoe sneller hij zijn eigen graf graaft. Ortega heeft voor een doodlopend spoor gekozen.”

U was vicepresident van Ortega tijdens zijn eerste regeerperiode. Wat kan u over hem vertellen?

“Ik heb Ortega 50 jaar geleden leren kennen. Sinds 1999 heb ik Ortega nooit meer gezien of gesproken. Samen met zijn vrouw en vicepresident Murillo heeft hij alle macht. Ze hebben het gehele veiligheidsapparaat onder hun macht en onderdrukken de bevolking. Persvrijheid, vrijheid van meningsuiting en vrije verkiezingen bestaan niet meer in Nicaragua.”

“Ik kijk naar de verandering van politieke actoren met de ogen van een schrijver; niet met de ogen van een politieke analist. Mijn conclusie is dat de mens een complex wezen is dat doorheen de tijd ernstig kan veranderen. De idee ‘revolutie’ betekent niets meer voor de grote revolutionair Daniel Ortega. In de jaren 80 hebben we samen tegen een dictatuur gevochten en gestreden voor een diepe verandering in Nicaragua. Dat is mislukt, moeten we nu vaststellen. Hoe Nicaragua er nu uitziet, is niet wat we voor ogen hadden in de jaren 80. Nicaraguanen leven onder een dictator die zijn bevolking onderdrukt. Dat het politieke en economische model anders is dan onder Somoza doet er op zo’n moment niet toe.

In 2017 won u de Cervantesprijs, ook wel gekend als de Nobelprijs voor Spaanstalige literatuur. Toen u de prijs in ontvangst nam in 2018, sprak u uw solidariteit uit voor de oppositie.

“Op dat moment waren er jongeren die vreedzaam gingen betogen in het hoofd geschoten door paramilitaire scherpschutters. Ik vond het mijn morele plicht om op een moment waarop vooraanstaande politici, pers en de Spaanse koning samen kwamen de focus te leggen op wat er in Nicaragua gebeurde in plaats van op mijn boeken. De levensomstandigheden in Nicaragua gaan achteruit. De bevolking wordt meer en meer onderdrukt en democratische oplossingen blijven achterwege. Op dit moment zitten er geen verbeteringen aan te komen. Maar zoals onze voorouders zeggen: ‘De hemel is het donkerst net voor zonsopgang.’”