De Russische inval in Oekraïne heeft het Europese energiebeleid op zijn kop gezet. Zoals professor Samuele Furfari, die meer dan 35 jaar een belangrijke positie bekleedde binnen de Europese Commissie inzake energiebeleid, het stelt, heeft de EU “haar eigen strategie voor energiediversificatie genegeerd”. De Europese plannen terzake dateren van het jaar 2000, en de Belgo-Italiaan Furfari was toen verantwoordelijk voor de communicatie ervan binnen de Commissie.
Op zijn minst bestaat er nu wel een consensus om niet langer buitensporig afhankelijk te zijn van Rusland inzake energievoorziening. Het is belangrijk om te benadrukken hoe die afhankelijkheid kunstmatig is, want veroorzaakt door het milieubeleid van de EU, dat sterk inzette op de promotie van onbetrouwbare energiebronnen, zoals wind- en zonne-energie. Uiteindelijk komt een dergelijk beleid het milieu niet ten goede, niet alleen omdat zonne- en windenergie ook schadelijk voor het milieu zijn, maar bovendien omdat het gebrek aan betrouwbaarheid ervan gas als reserve-energiebron vereist, gezien de beperkingen op steenkool, bruinkool en kernenergie.
De strijd voor een verstandiger energiebeleid dat ook het milieu ten goede komt, is nog niet gestreden. België zal zijn uitstap uit kernenergie terugdraaien, maar het zal slechts twee van zijn zeven reactoren openhouden. Eventueel kan een toekomstige Belgische regering de andere reactoren heropenen, net als in Japan, waar nu een duidelijke meerderheid voorstander is van het heropenen van kerncentrales.
In Duitsland zijn de groenen er echter vooralsnog in geslaagd te voorkomen dat de drie kerncentrales die nog actief zijn na het einde van dit jaar worden verlengd – of heropend, indien een tijdelijke sluiting technisch onvermijdelijk zou zijn. Ze zijn daarbij zelfs bereid om vervuilende kolencentrales te heropenen om hun dogmatische anti-kernenergie geloof te kunnen belijden. Toch neemt de druk op de groenen toe.
Westerse landen en hun bondgenoten hebben Rusland zware sancties opgelegd. Het is de vraag of deze Poetin op andere gedachten zullen brengen. Hoezeer de Oekraïners ook sympathie en misschien zelfs wapentuig verdienen – beperkt wel graag, om ervoor te zorgen dat Europese landen niet in de oorlog worden meegesleurd – voor hun dappere strijd, toch moet men zich de vraag durven stellen of de Europeanen zichzelf niet voor niets schade toebrengen, ingeval Rusland zijn agressie ondanks de sancties gewoon voortzet. Uiteindelijk moet de echte focus daarom gaan naar iets wat met zekerheid wel een effect zal hebben op langere termijn: het verminderen van de energie-afhankelijkheid van Rusland.
Business as usual op EU-niveau?
Terwijl Europa worstelt met de vraag hoe het zijn energiebeleid moet aanpassen aan de nieuwe geostrategische realiteit, is het op EU-beleidsniveau gewoon «business as usual». Alsof het beperken van de handel met Rusland nog niet genoeg is, worden EU-initiatieven die al voor de oorlog werden voorbereid, voortgezet alsof er niets is gebeurd.
Eén daarvan is het «Carbon Border Adjustment Mechanism (CBAM)», dat in feite neerkomt op een protectionistisch EU-“klimaat”-tarief. Het Franse EU-voorzitterschap slaagde er in om hierover een akkoord te bereiken, tot vreugde van de Franse president Macron, die omwille van zijn herverkiezingscampagne niet vies is van een vleugje protectionisme.
CBAM houdt nieuwe heffingen in op de invoer van staal, net nu de bouwindustrie waarschuwt dat de bouw wel eens stil zou kunnen komen te liggen als gevolg van staaltekorten. En geloof het of niet: ondanks de enorme tekorten aan meststoffen is de EU ook van plan om deze producten, die al belast zijn met Europese “antidumpingheffingen» en cruciaal zijn voor de voedselvoorziening, belasten met nog een extra heffing.
Gelukkig blijkt CBAM wel de uitzondering te zijn. Opnieuw Macron riep al op tot een aanpassing van de Europese “Farm to Fork-strategie”, die nieuwe grootschalige beperkingen voor de landbouw met zich meebrengt. Ook EU-landbouwcommissaris Janusz Wojciechowski beloofde reeds dat de Commissie de “Farm to Fork”-strategie en haar “Biodiversiteitsstrategie” opnieuw onder de loep zal nemen, om na te gaan of deze voorstellen de Europese voedselzekerheid niet ondergraven. Momenteel zijn zowel Duitsland als Frans Timmermans, de EU-commissaris voor klimaat, echter tegen een dergelijke ommezwaai, maar in het licht van een wereldwijde voedselcrisis, zoals voorspeld door veel deskundigen, kunnen de zaken snel veranderen, vooral omdat de Europese voedselsector afhankelijk is van ingevoerd gas.
Brengen biobrandstoffen en palmolie redding?
Ook bij het Europese voornemen om biobrandstoffen tegen 2030 geleidelijk uit te bannen, kunnen vraagtekens worden geplaatst. De prijzen van zonnebloemolie rijzen de pan uit na de Russische agressie, aangezien zowel Rusland als Oekraïne belangrijke producenten daarvan zijn. Daarom ook moesten sommige Britse fabrikanten snel overschakelen op geraffineerde koolzaadolie, maar volgens supermarktketen Iceland “zijn er bepaalde recepten waarbij het enige haalbare vervangmiddel voor zonnebloemolie, vanwege de verwerkingseigenschappen of smaakproblemen, palmolie blijkt te zijn”.
Als gevolg daarvan heeft de keten zijn verbod op palmolie, als ingrediënt voor zaken als diepvriesfrietjes of gepaneerde vis, teruggedraaid. De supermarkteten staat bekend om zijn «duurzaamheidsinitiatieven», hoewel die dan toch kosmetisch blijken te zijn, en naar eigen zeggen «hypocriet», omdat het nu eenmaal om een massabedrijf gaat.
Iceland wil voortaan enkel gecertificeerde duurzame palmolie als ingrediënt gebruiken. Zo moeilijk zal dat niet zijn, aangezien volgens een NGO, Global Canopy, de palmoliesector het veel beter doet dan bedrijven in andere sectoren op vlak van ontbossing, wat steeds de beschuldiging is ten aanzien van palmolieproducenten. Volgens het Wereld Natuur Fonds(WWF) is “het beste wat we kunnen doen duurzame palmolie ondersteunen en boycots vermijden, aangezien we weten dat vervanging door andere plantaardige oliën kan leiden tot nog meer schade aan het milieu en de samenleving”.
Bovendien is er nu ook de vrees dat Europa zonder diesel komt te zitten na de Russische invasie in Oekraïne. Volgens één schatting zouden de dieselvoorraden slechts ongeveer 40 dagen bedragen. Biobrandstoffen op basis van palmolie, veelal afkomstig uit de geostrategisch betrouwbare landen Maleisië en Indonesië, zouden dan wel eens een aantrekkelijk alternatief kunnen blijken te zijn.
Ten gronde is de assumptie dat biobrandstoffen steeds tot buitensporige ontbossing zouden leiden onjuist, aangezien het er gewoon van afhangt waar de betrokken palmolie vandaan komt. Volgens gegevens van de Voedsel- en Landbouworganisatie van de Verenigde Naties (FAO) is de ontbossing in Azië niet zo problematisch als in Afrika en Zuid-Amerika. In een recent rapport merkt het World Resources Institute op dat in Latijns-Amerikaanse landen zoals Bolivia, Colombia en Peru “veel bossen verloren gaan”, terwijl “Azië in de periode 2010-2020 de grootste nettotoename van bosareaal kende”. Daarbij wees het World Resources Institute Indonesië en Maleisië bovendien onlangs specifiek aan als “bakens van hoop voor de bossen”, door te stellen: “Indonesië’s percentage primair bosverlies daalde in 2020 voor het vierde jaar op rij, een van de weinige landen die dat deden. Indonesië is ook uit de top drie van landen voor primair bosverlies gevallen, voor de eerste keer sinds onze registratie begon…. Primair bosverlies is ook in Maleisië voor het vierde jaar op rij gedaald.”
Conclusie
Al voor de Russische inval in Oekraïne was er een grote energie- en voedselcrisis aan de gang. Dit was het gevolg van de Covid-crisis, maar ook van de jarenlange grootschalige Europese beleidsexperimenten met energievoorziening. Als gevolg van de ernstige gevolgen van de oorlog tekent zich een consensus af dat het energie- en milieubeleid van de EU aan een fundamentele herziening toe is. Frans Timmermans zal het misschien niet graag horen, maar de druk op dit vlak zal enkel toenemen.
De auteur Pieter Cleppe is hoofdredacteur van BrusselsReport, een webstek die zich richt op nieuws en analyse met betrekking tot EU-politiek.
