Russisch steenkool in de ban, maar hun olie en gas blijven wel welkom: waarom ligt die boycot zo moeilijk?

Voor het eerst wordt de import van fossiele brandstoffen geviseerd. De Commissie bepleit een verbod op de invoer van steenkool, goed voor 4 miljard euro per jaar. Voor een importverbod van olie is het kennelijk nog wat te vroeg, maar ook daaraan wordt gewerkt, zei Commissievoorzitter Ursula von der Leyen. Over gas wordt niet gesproken.

De Commissie wil ook dat Russische schepen niet langer kunnen aanmeren in Europese havens, al zou er wel een uitzondering moeten komen voor landbouw-, voedings- en energieproducten. Verder wil de Commissie ook het Russische financiële systeem verder treffen door nog eens vier banken een transactieverbod op te leggen, waaronder VTB, de op één na grootste bank van Rusland.

De Commissie wil ook voor zo'n 10 miljard euro aan bijkomende exportverboden uitvaardigen, onder meer voor quantumcomputers en geavanceerde halfgeleiders. Daarnaast stelt ze voor 5,5 miljard euro aan nieuwe importverboden voor, onder meer voor hout, cement en sterke drank. 

Ten slotte breekt de Commissie een lans voor een algemeen verbod voor Russische bedrijven om deel te nemen aan openbare aanbestedingen in de lidstaten.

Het is aan de 27 lidstaten van de Europese Unie om dit nieuwe pakket sancties goed te keuren. Dat gebeurt mogelijk vandaag al.

"Ongeveer de helft van de Europese steenkool komt uit Rusland. We zijn dus redelijk afhankelijk van Russische steenkool", zegt Moniek de Jong, postdoctoraal onderzoeker energiezekerheid aan de UGent in "De ochtend" op Radio 1. "Tussen lidstaten is er wel een groot verschil."

Een derde van de steenkool die in België wordt ingevoerd komt uit Rusland, maar in absolute volumes valt dat goed mee. "Vooral Duitsland en Polen importeren grote hoeveelheden. Het gaat respectievelijk om 14 en 10 miljoen ton per jaar."

Er is volgens de onderzoeker voldoende steenkool te vinden op de internationale markten om het Russische steenkool te vervangen. "Ik verwacht wel een lichte prijsstijging, maar niet zoals we bij gas hebben gezien."

De boycot van steenkool zal wellicht geen grote impact hebben. "Rusland zou die steenkool kunnen verschepen naar Azië", zegt de Jong. De volledige import van steenkool in de Europese Unie vanuit Rusland was in 2021 goed voor 5,2 miljard euro. Peanuts in vergelijking met olie en gas:

Geen olie en gas meer aannemen uit Rusland, is een van de zwaarste sancties die de Europese Unie kan nemen, maar dat ligt tegelijkertijd erg gevoelig. "Bij verschillende lidstaten leefde het gevoel dat we onszelf veel pijn zouden doen als we zowel gas als olie zouden boycotten, terwijl het de oorlog niet zou stoppen", zegt politicoloog Hendrik Vos.

"We zouden het onszelf alleen maar lastiger maken, klonk het, met meer inflatie, meer prijsstijgingen en misschien zelfs met tekorten in Europa", gaat de politicoloog voort. "Er was dus terughoudendheid om zowel gas als olie te boycotten." En dus is die boycot voorlopig opnieuw van het lijstje geschrapt. 

Niet elk land in Europa is even afhankelijk van Russische toevoer. Duitsland is één van de landen die zeker géén gasstop wil. "Duitsland is ontzettend afhankelijk van Russisch gas, zowel de huishoudens als de bedrijven", zegt ook Carsten Brzeski, hoofdeconoom bij ING. "Vandaar dat er zo veel aarzeling is." Het gaat dan vooral over de snelheid waarmee de sancties genomen zouden worden.

Bijkomend probleem is dat niemand eigenlijk echt tot in detail kan voorspellen wat de precieze gevolgen zullen zijn. "En dat maakt het ook zo ontzettend moeilijk."

Een olieboycot ligt iets minder moeilijk, al is ook dat voorlopig van de lijst met sancties geschrapt. "Een gasboycot ligt nog altijd erg gevoelig, maar voor olie zouden we wel alternatieven vinden", legt Vos uit. "Er zijn namelijk meer olieleveranciers dan Rusland alleen, er zijn dus mogelijkheden om elders in de wereld aan olie te raken."

Olie is voor Rusland in zekere zin ook belangrijker dan gas, ze halen er meer inkomsten uit weet Vos. "In het patroon dat de EU de sancties moet opdrijven, komt olie nu echt in het vizier. We zijn zeker nog niet zover, zo hebben Duitsland en Oostenrijk nog een aantal bedenkingen. Het wordt mogelijk nog wat uitgesteld, maar je voelt dat het in die richting zal gaan."

Dat laatste geeft ook Europees president Charles Michel aan. "Vroeg of laat zullen er maatregelen op olie en zelfs op gas nodig zijn", schrijft hij op Twitter.

De lidstaten van de Europese Unie zijn het de voorbije weken al eens geraakt over vier eerdere sanctiepakketten tegen Rusland, als vergelding voor de oorlog in Oekraïne. 

Het eerste pakket van sancties werd op 23 februari goedgekeurd. De aanleiding was toen Rusland dat de onafhankelijkheid had erkend van de Oekraïense regio's Donetsk en Loegansk. De sancties troffen alle 351 leden van de Russische Doema, het parlement, alsook enkele hoge militairen en oligarchen. Zij mochten niet meer naar de EU reizen en hun banktegoeden in Europa werden bevroren. Er kwam ook een importverbod op goederen uit de regio's van Loegansk en Donetsk. Enkele banken die het Russische leger financieren, kregen ook geen toegang meer tot de Europese financiële markten.

Het tweede pakket van sancties volgde twee dagen later. Dat pakket omvatte individuele sancties tegen onder meer de Russische president Vladimir Poetin en zijn minister van Buitenlandse Zaken Sergej Lavrov, hun tegoeden in Europa werden vastgezet. Verder kwamen er ook uitvoerbeperkingen voor strategische goederen die vooral bedrijven uit de transport-, technologie- en energiesector moesten treffen. Russische diplomaten en zakenlieden konden ook niet langer gebruikmaken van een visumversoepelingsregeling bij toegang tot de EU.

Het derde sanctiepakket werd op 28 februari en 2 maart goedgekeurd en ging nog een stapje verder. Zo werd het EU-luchtruim gesloten voor Russische vliegtuigen, kwam er een verbod op transacties met de Russische centrale bank en kregen 7 Russische banken een Swift-verbod. Uitzendingen van de Russische staatsmedia Russia Today en Sputnik werden opgeschort in de EU.

Het vierde sanctiepakket kwam er op 15 maart. Dat omvatte handelsbeperkingen voor ijzer, staal en luxegoederen, alsook een verbod op transacties met bepaalde staatsbedrijven en een verbod op nieuwe investeringen in de Russische energiesector. 

Ook de zwarte lijst van individuen en organisaties werd uitgebreid, onder meer met Chelsea-eigenaar Roman Abramovitsj. Hij mag niet langer naar de Europese Unie reizen en zijn activa op Europees grondgebied werden geblokkeerd.

Wat betreft het afdwingen van de bestaande sancties tegen Rusland, doet ons land het goed op het gebied van blokkeren van Russische tegoeden. Zo zou er al 200 miljard euro geblokkeerd zijn en dat is veel in vergelijking met landen zoals Duitsland en Oostenrijk (waar de procedure minder duidelijk is, net omdat de sanctiepakketten zo snel zijn ingevoerd). 

Wat extra sancties betreft, zegt minister van Financiën Vincent Van Peteghem (CD&V) dat ons land nooit een sanctiepakket zal blokkeren waar Europese overeenstemming over is. Ook niet als dat de diamantensector treft, waar Antwerpen een grote afnemer is van de ruwe Russische diamant. "De impact van de sancties moet wel groter zijn op Rusland dan op de Europese Unie of ons land", aldus Van Peteghem. Maar van diamanten is in het vijfde sanctiepakket alvast geen sprake.

Afgelopen weekend behaalde de Hongaarse premier Viktor Orbán een klinkende verkiezingsoverwinning in eigen land. Hij is goed bevriend met Poetin en kreeg gisteren zelfs felicitaties uit het Kremlin, dus je zou kunnen denken dat hij zich wel eens zou verzetten tegen sancties. 

"Dat was de voorbije weken echter niet het geval bij de eerste vier sanctiepakketten", vertelt Vos. "Hongarije heeft nooit een veto gebruikt én heeft er zelfs nooit mee gedreigd. Hongarije heeft binnen de Europese Unie altijd steun nodig gehad van Polen en Polen is net een land dat zegt dat we ons heel hard moeten opstellen tegen Rusland. Als het erop aankomt, vindt Hongarije de band met Polen toch belangrijk genoeg om in deze dossiers niet te gaan dwarsliggen."