Is er een NAVO-uitbreiding op komst? ‘De reactie van Rusland en ook China kan nog heel vervelend worden’

Waarom willen Finland en Zweden lid worden?

Voor veel Finnen en Zweden is de wereld op 24 februari veranderd. Op die dag zagen ze op televisie hoe Rusland buurland Oekraïne binnenviel, terwijl de rest van Europa toekeek. Zeker, er werden wapens gestuurd en vluchtelingen opgevangen, maar onder aan de streep staat Oekraïne er als niet-NAVO-lid alleen voor. Dat nooit, moeten veel Finnen en Zweden hebben gedacht. 

Voor het eerst laten opiniepeilingen in beide landen een duidelijke voorkeur voor het NAVO-lidmaatschap zien. In Finland tekent zich ook in het parlement een meerderheid af. President Sauli Niinistö reist zich een slag in de rondte langs de belangrijkste NAVO-landen, mogelijk om zich te verzekeren van steun. In Zweden is het enthousiasme iets minder groot. Vooral de sociaaldemocratische regeringspartij is verdeeld; de linkerflank moet weinig hebben van een militaire alliantie met kernmacht de Verenigde Staten. Maar analisten verwachten dat als Finland zijn NAVO-ambities bekendmaakt, Zweden zal volgen. 

De twee landen werken op defensiegebied al lang intensief samen en vasthouden aan zijn neutrale status zou Zweden in een ongemakkelijke strategische positie brengen. “De Finnen zijn onze wegbereiders”, zegt NAVO-expert Anna Wieslander. Bij de NAVO zelf is de rode loper uitgerold. “Als ze het willen, kunnen ze met gemak lid worden”, aldus NAVO-baas Jens Stoltenberg. 

Waarom is dit zo bijzonder?

Finland en Zweden hebben al heel lang een formele neutrale status. Zweden is al neutraal sinds 1812, nadat het in de Napoleontische oorlogen een groot deel van zijn territorium was kwijtgeraakt. Finland werd na de Tweede Wereldoorlog door de Sovjet-Unie gedwongen neutraal te blijven, onder meer om het Westen op afstand te houden (Finland en Rusland delen een grens van 1.300 kilometer lang). 

Toen Finland na het einde van de Koude Oorlog eindelijk vrij was om te kiezen, werd het lid van de EU en de eurogroep. Maar het NAVO-lidmaatschap bleek steeds een brug te ver, met name omdat Moskou duidelijk maakte dat een Fins NAVO-lidmaatschap gevolgen zou hebben. Ook de afgelopen weken dreigden de Russen meermaals met ‘militaire en politieke gevolgen’. 

Wat zijn de concrete risico’s?

Experts verwachten zware repercussies. “De Russen zullen het erg onplezierig maken voor de Finnen”, aldus Eoin McNamara, een NAVO-expert bij het Finse instituut voor Internationale Betrekkingen. “Denk aan rakettesten, militaire oefeningen aan de grens, desinformatiecampagnes, intimidatie en cyberaanvallen.” Volgens hem probeert Moskou nu al te intimideren. “Gisteren nog kreeg ik een email waarin mijn baas waarschuwde voor malware. Hij schreef erbij: ‘Dit zal toenemen naarmate de NAVO-discussie de komende tijd intensiever wordt gevoerd’.”

De grootste risico’s liggen evenwel in de periode tussen de aanvraag en de ratificatie van de NAVO-uitbreiding door de verschillende lidstaten. Tijdens die periode, die wel anderhalf jaar kan duren, zijn Finland en Zweden formeel gezien nog niet beschermd door de NAVO. “Rusland en ook China zullen wellicht proberen om de boel hier te destabiliseren. Dat kan heel vervelend worden”, aldus NAVO-expert Wieslander. 

Is er iets aan te doen?

Daar lijkt het wel op. Normaal gesproken moeten aspirant-leden eerst aantonen te voldoen aan alle politieke en militaire criteria, een tijdrovende procedure. Maar NAVO-baas Stoltenberg liet al doorschemeren dat Finland en Zweden al lang en breed voldoen aan alle voorwaarden. “Alles wijst erop dat het heel snel kan gaan”, zegt Wieslander. 

Maar ook met een snel akkoord moet de uitbreiding nog steeds goedgekeurd worden door de parlementen van de dertig lidstaten. Bij de NAVO is de afgelopen periode nagedacht hoe die periode van kwetsbaarheid te overbruggen. Een mogelijke oplossing is dat Finland en Zweden tijdelijk veiligheidsgaranties krijgen van belangrijke NAVO-leden als de VS, Frankrijk en Turkije. “Ik ben er zeker van dat we manieren vinden om die zorgen over die periode weg te nemen”, aldus NAVO-baas Stoltenberg. 

Volgens Wieslander is een veiligheidspact de enige optie. “Het is de nieuwe realiteit: je hebt een garantie nodig dat een kernmacht achter je staat, mocht Moskou dreigen met nucleaire wapens. Ik zou het dan ook zeker op papier willen hebben.”

Zijn de zorgen daarmee verdwenen?

Nee. Het ratificatieproces kan problemen opleveren, als in een van de dertig NAVO-leden het parlement niet akkoord gaat met de uitbreiding. Er zullen genoeg parlementariërs zijn die het geen goed idee vinden dat de NAVO opschuift naar de 1.300 kilometer lange grens tussen Finland en Rusland. En niemand weet hoe de Russische president Poetin zal reageren. 

Analisten maken zich zorgen dat hij de NAVO-uitbreiding aangrijpt om zijn eigen ‘invloedssfeer’ ook in landen als Georgië te claimen. “Het is onduidelijk wat zijn einddoel is”, zegt Wieslander. “Daarom is het des te belangrijker voor Finland en Zweden om te laten zien dat ze aan de andere kant staan.”