Spannende stembusslag in Slovenië: nek-aan-nekrace tussen autoritaire Jansa en links-ecologische Golob

Jansa werd premier in maart 2020, toen hij de steun kreeg van parlementsleden die eerder behoorden tot een centrumlinkse coalitie. De Sloveense premier beroept zich op groeiende investeringen, recordhoge tewerkstelling en een economische groei van 8,1 procent vorig jaar, aldus het financieel nieuwsagentschap Bloomberg. 

Ook was hij een van de eerste Europese leiders die de Oekraïense president Volodimir Zelenski bezocht sinds de Russische invasie. Hij deed dat aan de zijde van de Tsjechische premier en Poolse premier. Die diplomatieke zet plaatste Slovenië “opnieuw op de wereldkaart”, zei Jansa daarover.

Tegenstanders stellen dat Jansa probeert de mediavrijheid in te perken en de democratische waarden en de normen van de rechtstaat niet respecteert. De Sloveense premier wordt er ook al langer van beschuldigd dat hij, net als zijn Hongaarse geestesgenoot Viktor Orban, de belangrijkste media in het land onder zijn controle wil brengen. Jansa is een nauwe bondgenoot van Orban en de pro-Russische Servische president Aleksandar Vucic.

Robert Golob en zijn nieuwe Vrijheidsbeweging (Gibanje Svoboda) willen de rechts-nationalistische Jansa van de macht verdrijven en zijn beleid terugdraaien, dat volgens de oppositiepartij ingaat tegen democratie en de rechtstaat. Golob wil meer investeren in hernieuwbare energie en wil ook meer transparantie bij de staatsinstellingen. Golob en zijn nieuwe beweging krijgen goede kansen toegedicht om met de belangrijkste centrumlinkse partijen een coalitie te vormen.

Niet alleen bij zijn (politieke) tegenstanders ligt Jansa onder vuur. Ook de Europese Commissie beschuldigt Jansa ervan geregeld de rechtstaat te ondermijnen. De 63-jarige premier, een bewonderaar van gewezen Amerikaans president Donald Trump, transformeerde Slovenië van “ooit een modelland in Oost-Europa tot een van de grootste onruststokers met vrijheden die beperkt worden”, aldus politiek analist Valdo Miheljak aan het Franse nieuwsagentschap AFP.

De ambtstermijn van Jansa gaat gepaard met talloze manifestaties, waaraan vaak duizenden mensen deelnemen onder de slogan “Stop de dictator”. De opstand is ook in het voordeel van nieuwkomer Golob. De 55-jarige gewezen topman van het staatsenergiebedrijf GEN-I nam de leiding over een kleine ecologische partij, die dus de naam Vrijheidsbeweging kreeg.

“24 april zal eigenlijk een referendum zijn over de democratie in Slovenië”, zei hij. Golob beloofde de “normale” verhoudingen met de media en het maatschappelijk middenveld te herstellen bij een verkiezingsoverwinning.

“Dit land heeft altijd naar West-Europa gekeken. Ik ben ervan overtuigd dat we naar onze familie zullen terugkeren”, zei hij aan AFP tijdens zijn verkiezingscampagne, die weliswaar eindigde met een week isolement door een coronabesmetting.

Noch de Vrijheidsbeweging, noch de SDS lijkt op weg naar een duidelijke meerderheid in het parlement. Naar verwachting zullen ze de kleinere partijen proberen te overtuigen een regeringscoalitie te vormen. Mogelijk is de verkiezingswinnaar dus niet de volgende regeringsleider. Golob heeft momenteel net iets betere kaarten om potentiële bondgenoten te vinden bij de linksgeoriënteerde partijen.

“Met een verwachte hoge opkomst heeft de linkse kant een voordeel in de verkiezingen van zondag”, zei politiek analist Andraz Zorko aan Bloomberg. Dat kan weliswaar veranderen: een negental partijen maakt kans de kiesdrempel te halen. Verschillende partijen kunnen dus de sleutel tot een coalitie in handen hebben.

In een peiling van instituut Mediana, vrijdag gepubliceerd door de Sloveense krant Delo, ligt de Vrijheidsbeweging op kop, met 26,1 procent, gevolgd door de SDS met 24,4 procent. Op plaats drie volgen de sociaaldemocraten (SD), met 7,8 procent, voor Levica (Sloveens voor Links) met 7,7 procent. Die twee partijen gelden als mogelijke coalitiepartners voor de Vrijheidsbeweging. 

De christendemocratische, conservatie coalitiepartij NSi (Nova Slovenija of Nieuw Slovenië) klokt in de peiling eveneens af op 7,7 procent. De partij van gewezen premier Alenka Bratusek, SAB, wordt dan weer 5,6 procent van de stemmen toegedicht. Daarnaast liggen nog vier andere partijen rond de kiesdrempel van 4 procent, onder wie de LMS van de vorige premier Marjan Sarec.

De laatste rechte lijn naar de stembusslag van zondag verliep niet rimpeloos voor de regering van Jansa. Zijn minister van Landbouw, Joze Podgorsek, moest vier dagen voor de verkiezingen ontslag nemen. 

Hij zou immers hebben overnacht in een Sloveens luxehotel, dat eigendom is van een zakenman die mogelijk zou hebben geprofiteerd van beslissingen van de minister. Hij heeft de rekening intussen vereffend. De anticorruptieautoriteit heeft wel een onderzoek opgestart.

Ook zegt een rapport van de Amerikaanse rechtenorganisatie Freedom House dat deze week is gepubliceerd, dat de democratische standaarden in Slovenië afgelopen jaar meer zijn afgenomen dan in eender welk land in Oost-Europa en Centraal-Azië. Volgens de ngo oefende de regering van Jansa “aanzienlijke politieke en financiële druk uit op organisaties van de burgermaatschappij, op openbaremediadiensten en de rechterlijke macht”.

Jansa was al vanaf 2004 vier jaar lang eerste minister. Begin 2012 begon hij aan zijn tweede ambtstermijn. Na een jaar moest hij echter aftreden vanwege een corruptieaffaire van tijdens zijn eerste ambtstermijn. 

Hij zou in 2006 als toenmalige premier steekpenningen hebben aanvaard van het Finse bedrijf Patria in verband met de aankoop van de pantservoertuigen ter waarde van 278 miljoen euro. Een rechtbank vond hem in 2013 schuldig aan corruptie en veroordeelde Jansa tot twee jaar cel. Zelf hield hij zijn onschuld staande en sprak hij van een politieke intrige.

Uiteindelijk zat hij zes maanden van zijn straf uit. Het Grondwettelijk Hof verklaarde in 2015 zijn veroordeling nietig en beval een hervatting van de procedure, maar zover is het nooit gekomen. Een Sloveense rechtbank kwam dat jaar immers tot de slotsom dat de beschuldigingen verjaard waren en verklaarde het proces onontvankelijk.

Lees ook: EU-waarnemers waarschuwen voor gevolgen van extreme polarisering in Slovenië