In een wereld op maat van extraverten breekt Ellen Jansegers een lans voor de introvert: ‘Ik werd depressief’

“Ik hoop dat introverte mensen zich door dit boek wat minder eenzaam voelen, en dat extraverten ons minder snel arrogant vinden”, vertelt Stijn Baert, de bekende economieprofessor (UGent) die zich in Zwijgen is goud uit als een ware introvert. 

Uit zijn wens leiden we af dat die inborst niet altijd een cadeau is. “Ja, ik heb er soms wat moeite mee. Ik ben iemand die impact wil hebben, en daarvoor een publiek opzoekt via de media. Maar dan komen mensen mij ergens tegen en dan blijk ik nogal gesloten en afstandelijk te zijn. Ik vind mezelf niet arrogant, maar ik word zo wel misbegrepen.” 

Net daar is het Ellen Jansegers om te doen: in een wereld op maat van extraverten meer begrip kweken voor zij die anders functioneren. “Ik heb mezelf lang niet als introvert beschouwd omdat ik me niet herkende in de clichés: we zouden verlegen zijn of geen nood hebben aan sociale contacten. Dat klopt helemaal niet, alleen kost het ons allemaal wat meer energie.”

Grosso modo is een derde van alle mensen introvert, nog een derde extravert en hangt de rest daar wat tussenin. Jansegers: “We onderschatten hoeveel mensen dat zijn, omdat ze nogal onzichtbaar zijn.” Dat komt omdat iedereen moet meedraaien in een wereld geschoeid op een extraverte leest: zo berekende Truity Psychometrics, een Amerikaanse ontwikkelaar van persoonlijkheids- en carrièretests, dat eerder extraverte mensen in de VS gemiddeld 49.300 euro per jaar verdienen, terwijl introverten het moeten stellen met 37.600 euro: wie assertief is, goed kan netwerken, graag het hoge woord voert op vergaderingen en zelfverzekerd ideeën spuit op brainstorms, maakt immers meer kans op promoties.

Op school ben je dan weer flink als je in de klas je vinger opsteekt, veel vriendjes hebt op de speelplaats en vlot meewerkt bij groepsopdrachten. En op sociale media scrollen we langs foto’s van wilde avondjes uit, terwijl we op televisie bekendheden zien die ad rem de show stelen. “Onze schreeuwerige maatschappij beloont het extraverte ideaal: we kijken op naar mensen die naar buiten treden”, zegt Jansegers. “Daardoor voelen introverte mensen zich soms eenzaam, omdat ze niet aan de norm voldoen.” Ze worstelen met het gevoel anders te zijn maar herkennen zichzelf evenmin in de clichés van de teruggetrokken of asociale muurbloempjes. 

Nochtans was het ooit anders. “In de negentiende eeuw golden idealen als sérieux, discipline en deugdzaamheid. Mensen woonden in dorpen waar iedereen elkaar kende en reputaties belangrijk waren”, vertelt Jansegers. De industriële revolutie schudde die normen door elkaar. Mensen trokken naar de meer anonieme steden, waar ze moesten opvallen om hogerop te komen.

En met de ontwikkeling van allerlei nieuwe producten zoals de telefoon of ijskasten, werden ook de verkopers geboren die al die nieuwigheden aan de man moesten brengen, en met hen charismatische mannen en vrouwen in advertenties en reclamefilmpjes “Daar is onze huidige persoonlijkheidscultuur ontstaan”, zegt Jansegers.

Batterijen opladen

Maar daar staan ze dan, de introverten die diepgaande conversaties verkiezen boven smalltalk, die niet graag multitasken maar zich wel goed kunnen concentreren, die houden van stilte en tijd alleen, en na feestje of bijeenkomst uitgeput naar huis gaan (ook al hebben ze zich prima vermaakt). Vaak hebben ze ook wat meer tijd nodig om hun gedachten te ordenen en kunnen ze goed luisteren. 

Essentieel is ook de vraag: waar krijg je energie van? Terwijl de extravert de batterijen oplaadt door te gaan volleyballen in ploegverband, of met een hoop vrienden op een terrasje neer te vleien, houdt de introvert misschien ook wel van drankje op café, maar ervaart hij of zij dat ook als een vermoeiende inspanning. Tot rust komen staat voor hen gelijk aan tijd alleen.

“Mijn lief noemt me graag sociaal geconstipeerd”, legt Baert uit. “Mijn sociale energie is nogal beperkt. Na een vergadering voel ik me helemaal leeglopen. En smalltalk vind ik moeilijk, omdat er zo weinig structuur in zit. Op televisie praten of lesgeven, dat gaat: ik kan op voorhand nadenken over wat ik vertellen, en met de media als luidspreker bereik zo ik snel en makkelijk veel mensen. Maar als je mij morgen toevallig op straat tegenkomt, dan weet ik niet waarover we moeten praten. Dan ben ik heel onhandig en heb ik zelfs de neiging om je te ontwijken omdat ik heel de tijd denk dat ik het niet ga kunnen. De andere kant is: eens ik daar voorbij ben, staat er geen rem meer op. Als ik me goed voel bij iemand, dan ben ik heel enthousiast.” 

Opladen doet Baert ook liefst alleen, of met zijn dichten vrienden. “Met mijn lief in de zetel televisie kijken en frietjes eten, dat is voor mij het hoogste goed. Ik geniet er ook van om op mijn eentje te wandelen om na te denken, of naar de cinema te gaan. Ik merk dat ik dan het meest ‘in het moment’ ben. Mijn sociale contacten heb ik het liefst één op één.”

Overprikkeld

Voor alle duidelijkheid: er is een solide psychologische en fysiologische verklaring voor uw neiging naar introversie of extraversie. De zogenaamde big five zijn vijf persoonlijkheidskenmerken die door de wetenschap zijn geïdentificeerd. Extraversie of introversie is daar één van. De andere zijn emotionele stabiliteit, openheid, altruïsme en consciëntieusheid. Die eigenschappen moet u zien als een continuüm: we dragen ze alle vijf in meerdere of mindere mate mee, en die combinatie vormt onze kernpersoonlijkheid. We worden daarmee geboren, maar als je als kind veel aangespoord wordt om met anderen te spelen, dan heeft dat ook een impact.

Bovendien zijn er verschillen vastgesteld in introverte en extraverte hersenen. Die eerste zijn gevoeliger voor dopamine, de neurotransmitter gelinkt aan geluk en genot, waardoor ze sneller overprikkeld zijn, terwijl extraverten er niet genoeg van kunnen krijgen. Uit scans blijkt ook dat beide types op een andere manier informatie verwerken: de bloedbanen in de hersenen volgen een andere route. Bij introverten is die weg net iets langer en de prikkels passeren ook eerst langs de de prefrontale cortex (het hersengebied dat instaat voor vaardigheden als plannen en impulsbeheersing) en dan pas langs de zintuigelijke gebieden. Bij extraverten is dat net omgekeerd en is de route dus ook korter. 

Er  wordt vermoed dat beide types evolutionair nuttig zijn, omdat de combinatie van bedachtzame en actiegerichte mensen complementair is. Maar net omdat de maatschappij dat extraverte ideaal opdringt, doen introverten er vaak lang over om te ontdekken hoe ze in elkaar zitten en wat ze nodig hebben om zich goed te voelen.

Het helpt wellicht niet dat introverte trekken al van kinds af aan als eerder negatief beoordeeld worden. Jansegers: “Op schoolrapporten lees je toch vaak dingen als ‘je was erg stil in het begin, maar je bent doorheen het jaar mooi opengebloeid’. Dat is goed bedoeld, maar het impliceert ook dat je niet voldoet als je het stille kind bent. Daardoor hebben introverte mensen vaak de neiging om hun eigen behoeftes te negeren.” 

“Ik ben zelf in een depressie beland door mij jaar na jaar voor te doen als iemand die ik niet ben, namelijk een extravert”, vertelt ze. “Ik luisterde naar adviezen als ‘je moet jezelf pushen’, en ‘laat van je horen’, terwijl ik mijn nood om alleen zijn en mijn tijd nemen, negeerde.” Jansegers vermoedt dat die neiging om ons te laten opjagen door die sociaal wenselijke norm mee de huidige burn-outepidemie verklaart. 

“Ik merk het ook in mijn eigen carrière: ik heb altijd gewerkt als communicatiemedewerker in teamverband. Ik wil niet zeggen dat ik dat niet kan, maar tijdens de lockdown heb ik wel beseft dat ik veel beter presteer als ik alleen ben.” Om aan dat voor haar knellende korset genaamd loondienst te ontsnappen, is Jansegers sinds kort als zelfstandige aan de slag. “Voltijds op kantoor werken, dat doe ik echt niet meer. Voor mij zijn dat te veel prikkels, ’s avonds ben ik bekaf.” 

Arrogant

Herkenbaar, vindt ook Baert. “Ik voel natuurlijk ook wel dat extraversie een positievere connotatie heeft, maar mijn leven wordt almaar fijner omdat ik mezelf beter leer kennen. Ik weet nu dat ik op ben na een vergadering, en me dan snel angstig voel. Maar nu ik dat doorheb, kan ik daar ook rekening mee houden. Al mis ik door mijn introversie zeker ook kansen. Conflicten blijven langer aanslepen omdat ik niet de gewoonte heb om na een moeilijke vergadering die kleine, sociale gesprekjes te voeren. Daar loop ik alweer het risico dat ik arrogant bevonden word. Ik probeer daar wel bij stil te staan.” 

Makkelijk blijkt dat niet altijd, om als introvert de broodnodige ruimte en tijd in te nemen. Toen Jansegers kinderen kreeg en per week een dag minder ging werken, koos ze ervoor om op vrijdag thuis te blijven en niet op woensdag, zoals verwacht. “Ja, dat moet je dan toch uitleggen aan je omgeving. Tijd opeisen voor jezelf of jezelf terugtrekken wordt soms als egoïstisch of asociaal ervaren. Maar voor mij werkte dat net heel goed: dankzij die vrije vrijdag had ik tijdens het weekend energie voor mijn gezin. Ik leg dat ook zo uit: dat ik even rust nodig heb, om daarna een betere moeder, partner of werknemer te zijn.”

Baert: “Ik heb een groot bureau, waar soms gastprofessoren werken. Ik heb het niet graag dat ze me onderbreken als ik geconcentreerd aan het werken ben, dan kan ik wel wat kregelig reageren. Dat geeft dan weer een ontploffing in mijn hoofd, omdat ik die mensen wel graag heb. En zelfs als goede vrienden bellen, dan neem ik niet altijd de telefoon op. Dat zijn dingen die soms tot onbegrip leiden, en ik zou mijn omgeving wellicht beter kunnen uitleggen waarom ik zo reageer, maar ik vergeet dat soms. Blijkbaar zit het niet in mijn aard om daar altijd alert voor te zijn.” 

Maar stilaan veranderen de tijden. Er is meer dan ooit aandacht voor introversie - noem het gerust een tegenbeweging van mensen die niet meer mee kunnen in een wereld die steeds sneller draait. In 2012 leidde de Amerikaanse schrijfster Susan Cain de revolutie met haar bestseller Quiet: The Power of Introverts in a World That Can’t Stop Talking. De korte samenvatting van deze bijbel voor introverten: onze westerse cultuur begrijpt en waardeert hun eigenschappen en capaciteiten niet, wat leidt tot een onwaarschijnlijke verspilling van talent, energie en geluk. 

Jansegers somt op: introverte mensen zijn dan wel geen tafelspringers of groepsdieren, ze worden wel beschouwd als bedachtzaam, waardoor ze weloverwogen beslissingen nemen. Ze hebben oog voor detail en hebben een groot empathisch vermogen. “Ook al is hun vriendenkring veeleer klein, introverten zijn vaak goede partners en vrienden.” Bovendien zouden ze creatief zijn en kunnen ze zich goed concentreren, wat hen uitermate geschikt maakt om problemen of thema’s ten gronde uit te diepen. Baert: “Ik hoor vaak dat ik de zaken helder kan uitleggen. Dat komt net omdat dat ik zoveel op mijn eentje nadenk.” 

Thuiswerken

Over partners en vrienden gesproken: het lief van Baert is een extravert, zegt hij, en dat werkt heel goed. Introversie gaat bij hem namelijk gepaard met een neiging tot zwaarmoedigheid en angst. “Ik zou niet willen samen zijn met een tweede versie van mezelf. We vullen elkaar mooi aan. En net omdat ik geen grote verteller ben, hou ik van theatrale mensen: ik kan naar hen luisteren en kijken, zonder dat er van mij verwacht wordt dat ik evenveel moeite doe.” 

Maar om terug te komen op de emancipatie van de introvert: de (eerste) lockdown gaf wellicht het definitieve zetje. Bevrijd van luidruchtige landschapskantoren en sociale verplichtingen herademde de introvert, en het lijkt erop dat bijvoorbeeld ook werkgevers dat hebben gezien. 

Jansegers: “Ik denk dat zij nu ook beseffen dat thuiswerk voor sommige mensen net heel productief is, en dat ze willen meegaan in die evolutie. Het is natuurlijk geen of-ofverhaal: we hebben collega’s en contactmomenten op de werkvloer nodig, maar de meeste bedrijven lijken de medewerkers die dat wensen toch ook wat dagen thuiswerk te gunnen. Ik denk dat sommige mensen ook beseft hebben dat het leven rustiger kan, en dat ze de rustmomenten die ze nodig hebben best inplannen.”

Toch kan de wereld meer doen om de introvert meer ter wille te zijn, bepleit ze in haar boek. Denk bijvoorbeeld aan stilteplekken of -momenten op de werkvloer, waarbij de radio een paar uur uit staat. “Op school kunnen we participatie in de klas breder moeten zien dan de vinger in de lucht steken om op een vraag te beantwoorden: misschien kunnen de leerlingen soms ook schriftelijk antwoorden? En op de speelplaats zouden we rustige hoekjes moeten aanbieden voor wie even wil ontsnappen uit de drukte. Het gaat er vooral om respect te hebben voor elkaars behoeften.” 

Zwijgen is goud. Introvert in een extraverte wereld, Uitgegeven door Horizon. 288 pagina’s, 22,99 euro