‘Vroeg of laat komen hier ongelukken van’: luchthavenpersoneel waarschuwt voor opeenstapeling van problemen

“We wisten op voorhand dat ons een drukke periode te wachten stond”, zegt Kristof*, al enkele jaren piloot bij Brussels Airlines. “We maken daar geen probleem van, op voorwaarde dat we tussen de vluchten wel voldoende kunnen rusten.” Net daar zit het probleem op dit moment. Omdat de vliegtuigmaatschappijen de vraag amper kunnen bolwerken, volgen de vluchten elkaar sneller op dan ooit. “Op den duur begin je stikkapot aan je vlucht. Dit is niet vol te houden.”

De luchtvaartsector botst tegen zijn limieten aan, nog voor de echte zomerdrukte begonnen is. Op tal van grote Europese luchthavens zien we de laatste weken dezelfde taferelen. De brandweer die water staat uit te delen aan hele stoeten reizigers, die tot ver buiten de luchthavengebouwen moeten aanschuiven. Reizigers die drie à vier uur voor hun vlucht aankomen op de luchthaven en die alsnog missen. Luchthavens die reizigers vragen om zo weinig mogelijk bagage mee te nemen. Vliegtuigmaatschappijen als Swiss Air, British Airways, KLM en Brussels Airlines die nu al vluchten moeten schrappen. Soms door personeelstekort bij de eigen crew, soms door personeelstekort op de luchthaven, soms door allebei. 

Het personeelstekort is een gevolg van de snelle herneming van het vliegverkeer sinds de meeste coronaregels afgeschaft werden. Twee jaar lang legde de pandemie het vliegverkeer lam. Luchthavens en luchtvaartmaatschappijen moesten mensen afdanken of op tijdelijke werkloosheid zetten. 

Nu het vliegverkeer weer op volle toeren komt, blijken velen van hen een andere job te hebben gevonden. Bovendien raken de openstaande vacatures niet makkelijk ingevuld, omdat ook heel wat andere sectoren op zoek zijn naar nieuwe werknemers. 

Hebben de luchthavens de reisdrang na corona onderschat? “Iedereen wist dat het vliegverkeer weer ging toenemen”, zegt luchtvaarteconoom Wouter Dewulf (UAntwerpen). “Maar de meeste studies voorspelden dat het pas tegen 2024 weer ten volle op gang zou komen. Ik denk inderdaad dat heel wat luchthavens, ook Zaventem, de snelheid van de passagiersstijging na de paasvakantie onderschat hebben.”

De internationale brancheorganisatie IATA zag de vraag naar tickets in april met bijna 80 procent toenemen tegenover april vorig jaar. Brussels Airlines zit nu al op 70 tot 75 procent van het aantal passagiers dat het in 2019 rond deze tijd vervoerde, tegen de zomer moet dat minstens 80 procent zijn. Als het personeel nog mee wil, welteverstaan.

Groggy

“Ik ken collega’s die net zestien vluchten in vijf dagen hebben gedaan. Het is echt overleven”, zegt Eva*, al lange tijd stewardess bij Brussels Airlines. Volgens de vliegmaatschappij krijgen de piloten tussen elke vlucht minimaal vijftien uur rusttijd, drie uur meer dan wat de Europese luchthavenautoriteit EASA als minimumrusttijd oplegt. Volgens het personeel loopt het in de praktijk anders. “Als je ene vlucht vertraging kent, heb je al snel slechts twaalf uur tot je volgende vlucht, zonder de verplaatsing van en naar de luchthaven mee te rekenen. Bovendien maakt het vandaag blijkbaar niet uit of die laatste vlucht een nachtvlucht was of niet, het aantal uren rust blijft hetzelfde. De minimumrusttijden zijn bijna de norm geworden. Je wordt er echt groggy van, en dat wil je natuurlijk niet op een vliegtuig. Vroeg of laat komen hier ongelukken van.”

Het ACV kreeg ook meldingen van personeel dat geïntimideerd werd of verzocht werd een andere job te zoeken als ze verklaarden unfit to fly’ te zijn door oververmoeidheid, nochtans een cruciale veiligheidsprocedure in de luchtvaart. Brussels Airlines zegt hiervan geen melding te hebben gehad. “Hiervoor geldt een absolute nultolerantie. Als een crewlid ervaren heeft dat deze regel niet gerespecteerd werd en zich onder druk gezet voelt, moet dit onmiddellijk gerapporteerd worden zodat dit kan worden onderzocht”, zegt Maaike Andries, woordvoerder bij Brussels Airlines. 

Brussels Airlines probeerde deze week de gemoederen te bedaren door aan te kondigen dat er in de loop van juni en juli 148 vluchten geschrapt zullen worden om de werkdruk te verlichten. Maar dat voorstel werd op verbazing onthaald bij het vliegpersoneel. “Op een normale weekdag doet Brussels Airlines al 240 vluchten”, zegt piloot Kristof. “Met 148 geschrapte vluchten verminder je de productie dus met een halve dag, maar dan gespreid over een periode van vijf weken. Dat gaat niks aan de werkdruk veranderen.” 

Vrijdag dienden de pilotenvakbonden van Brussels Airlines een stakingsaanzegging in van onbepaalde duur, woensdag moet blijken of het cabinepersoneel hen daarin volgt. Brussels Airlines is lang niet alleen. Ook het personeel van Ryanair overweegt deze zomer stakingsacties over heel Europa. In een reportage in Humo meldde de Belgische arbeidsauditeur Charles-Éric Clesse dat hij van die maatschappij duizenden loonfiches uitpluist, omdat geen enkele correct ingevuld lijkt. 

Vliegmaatschappijen hebben bovendien niet alles in eigen hand. Zo moest de Nederlandse vliegmaatschappij KLM al heel wat vluchten schrappen omdat de chaos op Schiphol onhoudbaar werd. De Nederlandse luchthaven zit met een acuut tekort aan bagageafhandelaars, een probleem waar ook Zaventem mee kampt. Van de meer dan 600 openstaande vacatures bij de luchthaven is een aanzienlijk deel voor personeel van bagageafhandelaars. Zo zoekt Aviapartner volgens vakbond ACV 120 nieuwe mensen, ook Alyzia - de concurrent- heeft nog 200 vacatures op te vullen. 

Amper opgeleid

Vooral het werk van ‘koffergooiers’ is niet te onderschatten. Zij moeten elke dag, door weer en wind, op hun knieën zware koffers uit het ruim trekken of opstapelen - en dat onder felle tijdsdruk. Een roofbouw op het lichaam, en niet ongevaarlijk. Zeker als je na een verkorte opleiding de tarmac op moet. “Door het grote personeelstekort willen ze mensen veel te snel inzetten”, zegt Björn Vanden Eynde van ACV-Transcom. “Toen onlangs een nieuwe uitzendkracht opleiding kreeg, leerde hij op dag één over de geschiedenis van Aviapartner, op dag twee kreeg hij een basisinstructie en uitleg over gevaarlijke producten en op dag drie moest die al meedraaien. Pas nadat hij bij zijn manager aandrong dat hij zich onveilig voelde, kreeg hij een langere opleiding.”

Ook Naboth Van Looveren, supervisor bij Aviapartner, ziet het weleens misgaan bij nieuwe collega’s die in sneltempo klaargestoomd zijn. “Soms zie ik nieuwe collega’s met kegels naar draaiende vliegtuigmotoren lopen, omdat hen blijkbaar niet verteld was dat ze moeten wachten tot die motoren stilstaan. Levensgevaarlijk.”

Het personeel bij de bagageafhandelaars staat onder hoogspanning. Toen ze op donderdag 2 juni te horen kregen dat hun middagpauze verschoven werd, legde een deel van hen meteen het werk stil. Het was de druppel die de emmer deed overlopen, na maanden vruchteloze gesprekken met de directie over de werkdruk en arbeidsvoorwaarden. “Er moeten structurele veranderingen komen”, zegt Van Looveren. “De kilometervergoeding voor werknemers is bijvoorbeeld al sinds 2009 niet aangepast, terwijl autorijden een pak duurder is geworden. Het kan niet de bedoeling zijn dat je maandelijks 3 á 400 euro moet betalen om de verplaatsing naar je werk te moeten maken. Ook de premiestelsels moeten dringend aangepast worden. Zolang aan die voorwaarden niks gedaan wordt, zal het ook moeilijk worden om nieuwe mensen te vinden.” 

Volgens Dewulf is spanning bij de bagageafhandelaars geen nieuw fenomeen. “Zaventem verdeelt de bagageafhandeling via aanbestedingen over twee firma’s: Alyzia en Aviapartner. Dat combattieve duopolie leidt tot uiterst lage prijzen, waardoor die bagageafhandelaars geen winst maken. Dat leidde eerder al tot het faillissement van Swissport.” 

Cascade-effect

Het nijpende personeelstekort en de slechte werkomstandigheden bij de afhandelaars houden risico’s in voor het hele reilen en zeilen op de luchthaven. Alleen al de ongeplande staking bij het personeel van Aviapartner vorige week leverde vertragingen op tot twee uur bij een twintigtal vertrekkende vluchten, een aantal vluchten vertrok zonder bagage. Het toont aan hoe kwetsbaar een luchthaven is. Een staking bij één schakel in de keten kan het hele vliegverkeer ontregelen. 

“Er is gewoon te weinig personeel, of alleen personeel met een minimale opleiding”, zegt piloot Kristof. Het gebeurt regelmatig dat hij bij aankomst in een luchthaven vaststelt dat er geen personeel klaarstaat om iemand met een rolstoel of een niet-vergezelde minderjarige op te pikken. “Dan kun je je vliegtuig niet ontladen, loopt je volgende vlucht vertraging op, missen mensen hun connectie. Je hebt zo cascade-effecten die ver doorlopen. Dat gaan we vermoedelijk meer zien de komende tijd.”

Zulke cascades zouden meer dan een tegenvaller zijn in de zomer waarin heel wat mensen gebrand zijn om nog eens het vliegtuig te nemen. “De luchthaven en de maatschappijen weten dat ze er deze zomer alles moeten uithalen”, zegt luchtvaartexpert Luk De Wilde. “De vooruitzichten voor de winter zien er namelijk veel minder uit, en ook zakenreizen zitten lang niet op het niveau van voor corona.”

Dat maakt dat de luchthaven en de vliegmaatschappijen  op een dunne koord moeten dansen. Zoveel mogelijk schade van twee verlieslatende jaren inhalen, zonder daarbij het personeel te overbelasten. “In de paasvakantie is ons dat ook gelukt, en toen waren er al 70 procent van het aantal reizigers van in 2019", zegt Ihsane Chioua Lekhli, woordvoerder van Brussels Airport. “We hebben nog steeds heel wat vacatures. Maar we zijn er wel van overtuigd dat we ook met het huidige personeel de zomerpiek aankunnen zonder grote operationele problemen.” 

*Kristof en Eva wilden niet met hun echte naam in de krant. 

Hoe vermijd je problemen op de luchthaven?

Het is doorgaans veiliger om te kiezen voor een ochtendvlucht. Als er zich in de loop van de dag problemen voordoen, dan sijpelen die vertragingen door naar de avondvluchten. Daarnaast loont het de moeite om voor een grote luchtvaartmaatschappij te kiezen. Zij hebben meer toestellen en personeel op reserve bij onvoorziene problemen. Bovendien krijg je er sneller compensatie voor een gemiste of geannuleerde vlucht dan bij een lowcostmaatschappij.

Voor reizigers die vertrekken vanuit Zaventem heeft de luchthaven een handige tool uitgewerkt. Daarop kunt u de tijd van de check-in zien en krijgt u advies over hoe laat u best op de luchthaven bent, rekening houdend met de drukte.