Om een waterbom in Vlaanderen te vermijden, moet de overheid ‘nu’ 10 stappen nemen: “Het is nu of te laat”

“Het is nù of te laat. U moet nu aan de slag.” De Vlaamse regering heeft huiswerk gekregen van Henk Ovink, voorzitter van de expertengroep. Hij is niet de minste: de Nederlander is VN-watergezant en kreeg in 2015 van de Amerikaanse president Barack Obama de opdracht om de oostkust beter te wapenen tegen extreme weersomstandigheden na de doortocht van orkaan Sandy. 

Afgelopen februari deed een eerste rapport al eens de alarmbellen afgaan op de kabinetten van de Vlaamse ministers Lydia Peeters (Open Vld) en Zuhal Demir (N-VA). Want als de waterbom die de Vesdervallei afgelopen zomer deed overlopen over heel Vlaanderen zou vallen, dan zou de schade reusachtig zijn. Meer dan 86.000 woningen zouden getroffen worden en de kostprijs van de schade zou - in het worstcase-scenario - oplopen tot 8 miljard euro. Om nog maar te zwijgen van het menselijke leed. Oost-Vlaanderen - vooral de regio rond Gent en de Dendervallei - zou het hardst getroffen worden. Ter vergelijking: in Wallonië wordt kostprijs geraamd tussen de 2,2 en 4 miljard euro en raakten 24.000 woningen beschadigd.

Na die wakeup-call moest een achttienkoppig expertenpanel zich buigen over de vraag van één miljoen: hoe kan Vlaanderen zich in de toekomst wapenen tegen de klimaatopwarming en ongeziene calamiteiten als extreme waterval en droogte. Hun definitieve advies - dat 159 pagina’s telt en donderdag aan de twee ministers werd bezorgd - kon deze krant exclusief inkijken. Met hun tien beleidsaanbevelingen moet Vlaanderen beter beschermd zijn tegen een nieuwe waterbom.

Om te beginnen moet Vlaanderen ‘heldere waterdoelen’ maken. Concreet moeten de gebieden die het risico lopen te overstromen beter in kaart gebracht worden, net als de sociaal-economische en ecologische schade. Vervolgens moet er een plan van aanpak komen om te vermijden dat er bijvoorbeeld gebouwd wordt in overstromingsgebied. Dit is geen pleidooi voor onteigeningen, benadrukt voorzitter Henk Ovink. “Dat is geen doel, maar dat kan wel een middel zijn. Het risico kan ook worden verkleind door rekening te houden met overstromingen bij de bouw, huizen en infrastructuur te beschermen en slimmer te ontwerpen. Dat moet beek per beek en stad per stad bekeken worden. Het water jaagt niet altijd mensen meteen weg.” Vlaanderen moet ook een ‘watercommissaris’ - genre ‘coronacommissaris’ - benoemen, vinden de experten. “Iemand met een écht mandaat, die de verkiezingen en het politiek belang overstijgt”, benadrukt Ovink. “Hij moet niet een beetje knutselen aan het huidige systeem, maar de huidige orde veranderen.” 

Om die evolutie te versnellen, moet de Vlaamse overheid investeren in een ‘Kennis- en innovatieprogramma’ en een nieuwe omgang met water promoten. Ook de crisisdiensten én de burgers moeten beter voorbereid zijn op extreme weersomstandigheden. “Het KMI weet op dit moment ongeveer wel waar het gaat onweren, maar het is wel moeilijk te voorspellen welk deel van het dorp of de stad eventueel onder water zal komen te staan. Dat moet in de toekomst nauwkeuriger”, vertelt weerman David Dehenauw, die als hoofd weersvoorspellingen van het KMI ook in het panel zetelt. “Het KMI gaat ook sneller in contact staan met een provinciegouverneur als extreem weer verwacht wordt.”

Omdat zo’n klimaatrampen vaak niet stoppen aan een provincie- of landsgrens is het ook essentieel dat er goed wordt samengewerkt met de buurlanden en op Europees niveau. Om de actieplannen (structureel) te financieren moet Vlaanderen een ‘waterzekerheidsfonds’ op poten zetten. Over de kostprijs zelf zwijgt het rapport wel in alle talen. “Voor niets gaat de zon op, maar de kosten van een ramp zoals vorige zomer wil geen enkele begroting wegwerken”, stelt Ovink. “Als één waterbom over Vlaanderen valt, zijn de kosten - financieel maar ook menselijk - niet te overzien. Dat wil je niet op je politiek geweten hebben.”

Vlaams minister van Openbare Werken Lydia Peeters belooft deze aanbevelingen in concrete acties uit te rollen. “We moeten leren leven met water maar ook ruimte (terug)geven aan water. De future is now: we moeten toekomstige generaties zoveel mogelijk vrijwaren van de schadelijke gevolgen van zo’n waterbom.” Ook haar collega van Leefmilieu Zuhal Demir (N-VA) voelt dat er werk aan de winkel is. “We zijn de tanker aan het keren - onder meer met de Blue Deal - maar ik ben mij er als geen ander van bewust dat dit slechts het begin is. Structurele aanpassingen en investeringen zijn nodig.” Ovink hoopt alvast dat zijn harde labeur niet in de prullenmand belandt. “The proof of the pudding is in the eating, natuurlijk. Ik wens ze veel succes. Ze hebben geen tijd te verliezen. We hebben ons als panel aangeboden blijvend met hen mee te denken. Het is een collectieve taak.”