Nederlandse bloedtest die vroegtijdig kanker opspoort is succes

Het Nederlandse team, onder leiding van arts-onderzoeker Myron Best en hoogleraar Tom Würdinger, maakt voor de test gebruik van bloedplaatjes. Dat zijn manusjes-van-alles in het menselijk bloed: ze helpen niet alleen bloed stollen en wondjes dichtplakken, maar ze zijn nauw verbonden met het afweersysteem.

Bijzonder belangrijk voor de test is dat bloedplaatjes hun vorm waarschijnlijk aanpassen op aanwezige tumoren, zegt Best. “Ze vormen ook een schild rond kankercellen die de bloedbaan in gaan. We worden er steeds beter in om de verschillende gedaantes van die bloedplaatjes uit te lezen.”

Het diagnosewerk laat het team aan een computer over. Daarvoor verzamelde promovendus Sjors In ’t Veld samen met verschillende ziekenhuizen ruim tweeduizend bloedmonsters van zieke en gezonde mensen. Vervolgens trainde het team een zelflerend computerprogramma met zogeheten machine learning te herkennen welke bloedplaatjesvormen samengaan met bepaalde kankerdiagnoses.

‘Mooie beginstap’

De computer kan vervolgens van achttien soorten kanker redelijk diagnoses stellen, schrijft het team in het blad Cancer Cell. Bij twee derde van de patiënten met kanker, waaronder ook vergevorderde, herkent het programma terecht dat er een tumor aanwezig is. Als de kanker nog niet is uitgezaaid (tot en met stadium drie), werkt de test in ongeveer de helft van de gevallen.

“Een keurige studie”, zegt medisch statisticus Maarten van Smeden van het Universitair Medisch Centrum Utrecht, die niet betrokken was bij het onderzoek en zelf veel werkt aan machine learning. De onderzoekers laten volgens hem zien iets op het spoor te zijn. “Het is een mooie beginstap.”

Voor massale kankerscreening is de test in de huidige toestand echter “kansloos”, schrijft hoogleraar klinische chemie Eleftherios Diamandis van de universiteit van Toronto in een reactie. Dat komt doordat de computer nog relatief vaak onterecht veronderstelt dat een gezond persoon kanker zou hebben. Diamandis rekent voor dat van elke 100 mensen die met de test te horen krijgen dat ze kanker hebben, er bij 57 van hen toch geen sprake van een tumor is.

Op de goede weg

Door zo veel onzekerheid zouden jaarlijks duizenden mensen onnodig extra medisch onderzoek moeten afwachten, dikwijls in spanning, om vervolgens te horen dat ze toch geen kanker hebben. Om die reden keurde de Gezondheidsraad in Nederland enkele jaren geleden een verzoek af van het Erasmus MC om mannen uit te nodigen voor een bloedtest die prostaatkanker zou aanwijzen.

Onderzoeker In ’t Veld erkent dat de test nog niet geschikt is om te gebruiken onder de brede bevolking. “Om het aantal vals-positieve uitslagen omlaag te krijgen, moeten we de computer verder trainen met duizenden nieuwe bloedmonsters.” Hij heeft er vertrouwen in dat het programma steeds beter wordt. “De software leerde spontaan twee soorten kanker te herkennen die het niet eerder had gezien. Dat is een aanwijzing dat we op de goede weg zitten.”

Tot die tijd is de test misschien geschikt voor mensen waarvan op voorhand al duidelijk is dat ze een verhoogd risico hebben op kanker, zegt Best. “Denk aan mensen met erfelijke aanleg voor borstkanker. Maar of de test daarvoor geschikt is, vereist ook meer onderzoek.”