De moeder van de natie is niet meer: hoe de Queen 70 jaar lang haar land en familie door woelige tijden loodste

Elizabeth Alexandra Mary wordt geboren in Londen op 21 april 1926. Ze is de dochter van koning George VI en Elizabeth Bowes-Lyon, de geliefde Queen Mum die 101 jaar oud werd en in 2002 overleed. Bij haar geboorte is Elizabeth derde in lijn voor de troonsopvolging, na haar oom Edward VIII en haar vader. Ze komt pas écht in beeld als troonopvolger Edward VIII in 1936 afstand doet van de troon om te kunnen trouwen met de gescheiden Amerikaanse Wallis Simpson.

Aangezien George VI en de Queen Mum geen zonen hebben, komt Elizabeth als oudste dochter in aanmerking om haar vader op te volgen. In eerste instantie krijgen Elizabeth en haar zus Margaret thuis les. Elizabeth krijgt geschiedenis van een lesgever aan het befaamde Eton College en godsdienst van de aartsbisschop van Canterbury. Dat laatste is niet zonder belang, want als koningin zal ze later ook hoofd van de Anglicaanse Kerk worden.

De Tweede Wereldoorlog brengen de twee prinsessen door op Windsor Castle, net buiten het zwaar door bommen geteisterde Londen. Van een evacuatie naar Canada wil de koningin niet horen, want zij wil in deze barre tijden samen met haar dochters bij de koning blijven "die zijn land nooit zal achterlaten". Dat de koninklijke familie ervoor kiest om het lot van hun landgenoten te delen, kunnen de Britten wel appreciëren. De populariteit van de royals vaart er wel bij.

Op het einde van de oorlog neemt Elizabeth dienst bij een hulpeenheid van het Britse leger, waar ze chauffeur wordt. Ze is meteen het eerste vrouwelijke lid van de koninklijke familie dat actief in militaire dienst is. De kroonprinses in uniform: het lijkt wel een 20e-eeuwse versie van Lady Britannia.

Op 20 november 1947 treedt Elizabeth in het huwelijk met Philip Mountbatten, prins van Griekenland en Denemarken. Beiden zijn nakomelingen van de legendarische Britse koningin Victoria: Philip is een achterkleinzoon van prinses Alice, de tweede dochter van koningin Victoria, en Elizabeth is een achterkleindochter van haar oudste zoon, de latere koning Edward VII.

Philip moet zijn aanspraken op de Griekse troon opgeven en krijgt de titel van Hertog van Edinburgh. Als officier van de Royal Navy brengt hij veel tijd door op Malta, dan nog een Brits eiland in de Middellandse Zee.

In het begin van de jaren 50 gaat het bergaf met de gezondheid van koning George VI en Elizabeth neemt vanaf 1951 een aantal taken van hem over: ze brengt staatsbezoeken aan onder meer Griekenland, Italië en de Verenigde Staten. In januari 1952 moeten Elizabeth en Philip een reis in Kenia afbreken omdat George VI overleden is aan de gevolgen van longkanker. Elizabeth wordt uitgeroepen tot koningin en vliegt prompt terug naar Londen, waar ze als het nieuwe staatshoofd wordt verwelkomd door premier Winston Churchill. Ze is pas 25.

De eigenlijke kroningsceremonie vindt plaats op 2 juni 1953 in Westminster Abbey, bijna anderhalf jaar dus na de "proclamation of accession". De plechtigheid wordt live uitgezonden op radio en -voor de eerste keer- televisie. Miljoenen tv-kijkers in de hele wereld maken voor de eerste keer kennis met de pracht en praal aan het Britse hof.

Elizabeth is meteen koningin van het Verenigd Koninkrijk, Canada, Australië, Nieuw-Zeeland, Jamaica, de Bahama's, Grenada, Papoea-Nieuw-Guinea, de Salomonseilanden, Tuvalu, Saint Lucia, Saint Vincent en de Grenadines, Antigua en Barbuda, Belize en Saint Kitts en Nevis. Aanvankelijk hoorden daar ook nog Zuid-Afrika, Sri Lanka, Barbados en Pakistan bij, maar die landen erkennen haar intussen niet langer als staatshoofd.

Tijdens haar regeringsperiode verandert er nogal wat op staatsrechtelijk, politiek en economisch vlak. In 1952 is ze nog staatshoofd van een van de grote wereldmachten, maar geleidelijk aan vormt het Britse Rijk zich om tot het huidige Gemenebest van Naties, waarbij Elizabeth een belangrijke rol speelt bij het onderhouden van de onderlinge relaties. Ze staat ook aan het hoofd van het Gemenebest.

Elizabeth en Philip krijgen vier kinderen: prins Charles (prins van Wales), prinses Anne (de princess royal), prins Andrew (hertog van York) en prins Edward (graaf van Wessex). Anne huwt in 1973 met Mark Phillips, Charles in 1981 met Lady Diana Spencer, Andrew in 1986 met Sarah Ferguson en Edward in 1999 met Sophie Rhys-Jones.

Maar wie denkt dat de Queen nu alles voor mekaar heeft in "The Firm", zoals de Britse koninklijke familie ook wel wordt genoemd, heeft het verkeerd voor. In 1992 scheiden Anne en Mark Phillips, kondigen zowel Charles als Andrew aan dat ze gescheiden leven van hun echtgenote en tot overmaat van ramp legt een brand een groot deel van Windsor Castle in de as, de favoriete residentie van de Queen. In haar kerstboodschap van dat jaar heeft de Queen het over een "annus horribilis". Zowel Anne, Charles als Andrew zullen later ook officieel scheiden.

In 1997 verongelukt prinses Diana in Parijs, een nieuwe opdoffer voor de koninklijke familie. De Queen krijgt een storm van kritiek over zich heen wegens haar koele reactie op het heengaan van de "prinses van het volk". Uiteindelijk én op aandringen van de regering deelt ze haar emoties -naar Britse traditie zo bescheiden mogelijk- met haar onderdanen in een tv-toespraak.

2002 is een jaar van gemengde gevoelens. De Queen verliest haar jongere zus Margaret en haar oude moeder, die 101 jaar oud is. Maar ze viert ook haar gouden jubileum, dat uitgroeit tot een groot feest ter ere van de vorstin. Gitarist Brian May van de popgroep Queen speelt "God save the queen" op het dak van Buckingham Palace. De Britse natie heeft de oude koningin weer in de armen gesloten.

In haar lange ambtstermijn heeft de Queen zich vaak moeten aanpassen aan de geplogendheden van de moderne tijden. Al van bij haar kroning in 1953 zag ze het belang van televisie in. Sindsdien is haar jaarlijkse kerstboodschap op televisie uitgegroeid tot een ware klassieker.

Ook het internet heeft geen geheimen voor de koningin. Een website, Facebook, Twitter: "The Firm" is overal aanwezig. In 2016 laat de Queen zich zelfs door kleinzoon Harry verleiden om samen een Instagramfilmpje op te nemen voor de Invictus Games (de Spelen voor oorlogsveteranen) in een reactie op een post van Barack en Michelle Obama. "Oh really", reageert Elizabeth laconiek op de uitdaging van de voormalige president en zijn first lady.

De Queen staat bekend om haar strikt zakelijke stijl met véél gevoel voor (typisch Britse) traditie. In de loop der jaren is echter duidelijk geworden dat ze wel degelijk een menselijke kant heeft en niet alleen haar honden en paarden liefheeft, zoals smalend wordt beweerd. Waar haar zus Margaret een relatie met een gescheiden man (Peter Townsend) moest opofferen, is het járen later niet langer een probleem voor de Queen om prins Charles te laten trouwen met de gescheiden Camilla Parker Bowles.

Een kant van Elizabeth die minder gekend is, is die van gulle en lieve (over)grootmoeder. Kate Middleton verklapte in 2016 in een tv-interview dat de Queen geschenkjes verstopt telkens prins George en prinses Charlotte op bezoek komen in Buckingham Palace. Het toont aan dat de Queen uiteindelijk geen echte Ice Queen was.

Op 20 november 2017 viert Elizabeth als eerste Britse monarch een platina huwelijksjubileum (70 jaar getrouwd). In augustus van dat jaar zet haar echtgenoot Prins Philip een punt achter zijn officiële optredens aan de zijde van de Queen. Hij is dan 96 jaar.

In maart 2020 gaat Elizabeth uit voorzorg in quarantaine in Windsor Castle vanwege de covidpandemie. Op 5 april steekt ze de natie een hart onder de riem met een opgemerkte toespraak op televisie. "We zullen opnieuw bij onze vrienden zijn, we will meet again", zegt ze, met een verwijzing naar het beroemde lied waarmee zangeres Vera Lynn de Britse soldaten tijdens de Tweede Wereldoorlog moed insprak. In het Verenigd Koninkrijk alleen al zijn 24 miljoen tv-kijkers getuige van de toespraak.

In november 2020 vieren Elizabeth en Philip samen in Windsor hun 73e huwelijksverjaardag. Het zou de laatste worden: prins Philip overlijdt op 9 april 2021, nagenoeg twee maanden voor zijn 100e verjaardag. Daarmee wordt Elizabeth de eerste weduwe op de troon sinds Queen Victoria.

En opnieuw beleeft de Queen woelige (privé)tijden, met haar kleinzoon prins Harry die aankondigt dat hij afstand doet van zijn koninklijke taken en verhuist naar de Verenigde Staten, en de rechtszaak waarin haar zoon prins Andrew verdacht wordt van seksueel misbruik met een minderjarige vrouw. 

In oktober 2021 maakt de Queen voor het eerst weer gebruik van een wandelstok, dat was geleden van 2004 toen ze een operatie onderging. Ze zegt in die maand ook een gepland bezoek aan Noord-Ierland af, en brengt een nacht in het ziekenhuis door na een medisch onderzoek. Het wordt het begin van een hele reeks annulaties waarbij kroonprins Charles en prins William meer en meer invallen voor Elizabeth. Als haar gezondheid het toelaat, tekent de Queen wel nog present. Maar voor het oog van de camera kan niet weggestoken worden dat de koningin een erg fragiele indruk nalaat.   

In 2022 volgen nog meer afzeggingen wegens gezondheidsproblemen. Nota bene tijdens het jubileumjaar: de Queen zit 70 jaar op de troon. Maar de feestelijkheden vinden grotendeels plaats zonder haar.

Ook tijdens de machtswisseling in Downing Street begin september 2022 - Liz Truss volgt Boris Johnson op als premier - zorgen gezondheidsproblemen ervoor dat de koningin met de traditie moet breken: voor het eerst ontvangt ze de nieuwe premier niet in Buckingham Palace of Windsor Castle in (of nabij) Londen, maar in haar zomerresidentie in Schotland.

De handdruk met de nieuwe premier Truss is meteen ook het laatste "publieke optreden" van de Queen.